LIST OF BOOKS FOR SALE ` ` ` = त

AT THE LIBRARY OF THE

न p OCIETY OF 9 ENGAL, ॥ No. 5१, PARK STREET, CALCUTTA,

AND OBTAINABLE FROM The Society’s 44९१०८5 |

Mr. BERNARD QUARITCH, 11, Grafton Street, New Bond Street, London, W., and Mr, OTTO HARRASSOWITZ, Booksecter, Leipzig, Germany, = `

i all

Oomplete copies of those works marked with an_ asterisk * eannot_be_supplied—some works marked with an asterisk * cannot be ied—some

of the Fasciculi being out of stock.

BIBLIOTHECA INDICA. Sanskrit Series.

= a ee

*Advaita Brahma Siddhi, Fasc. 2,4 @ /10/ each sa6 Rs. 1 # Advaitachinta Kaustubha, Fasc. 1-3 @ /10/ each = pie | 14 *Agni Parana, Fasc. 3-14 @ /10/ each 7 8 Aitaréya Brahmana, Vol. I, Faso. 1-5; Vol. 11, Faso, 1-5; Vol

III, Fase. 1-5, Vol. LV, Fasc. 1-8 @ /10/ each ५०७ we 14 =. Aitareyalocana tes ०० ॐ 0 *Anu Bhashya, Fase. 2-5 @ /10/ each ove ae ae 8 Aphorisms of Sandilya (English), Fasc. 1 @ 1/ =e ar? | 0 Astasahasrika Prajfiiaparamita, Fasc. 1-6 @ /10/ each ०५,+ Oe *Atharvana Upanishad, Fasc. 3-5 @ /10/ each १४ on - ~ + ASS Atmatattvaviveka, Fasc. I ` ५५५ "१0. ae Aovavaidyaka, Faso. 1-5 @ /10/ each i. 2 Avadina Kualpalata, (Sans. and Tibetan) Vol. I, Fase. 1-6 Vol

II, Fasc: 1-5 @ 1/ each we ke ap A Lower Ladakhi version of Kesarsaga, Fasc. 1-3 @ 1/- each ui Se Balam Bhatti, Vol. I, Faso, 1-2, Vol. 11, Fase. 1, @ /10/ each = 14 Baudhayana Sranta Sitra, Fasc. 1-3; Vol. II, Fasc. 1 @ /10/ each ,., Br, *Bhamati, Fasc. 4-8 @ /10/ each त ts rx. 2. | Bhatta Dipika, Vol. I, Fasc. 1-5 @ /10/ each 4 ~ ary Brahma Sitra, Fasc. 1 @ /10/ each oad ive sa 19. > Brhaddevata, Fasc. [-4 @ /10/ each ५९७ eee भ~ र Bodhicaryavatara of Qantideva, Fasc. 1-5 @ /10/ each ste ॐ

Qatadisani, Fasc. 1-2 @ /10/ each Catalogue of Sanskrit Books and MSS., Faso. 1-4 @ 2/ each Qatapatha Brahmana, Vol. I, Fasc. 1-7; Vol. II, Faso. 1-6 Vol III, Fasc. 1-7; Vol. V, Fasc. 1-4 @ /10/ each = Ditto Vol. V1, Fasc. 1-2 @ 1/4/ each ... es Qatasahasrika-prajfiapiramita, Part I, Fasc, 1-12 @ /10/ each : *Caturvarga Chintamani, Vol. II, Fasc. 1-25; Vol. Ill, Part I, Fasc. 1-18, Part II, Fasc. 1-10; Vol. IV, Fasc, 1-6 @ /10/ each Ditto Vol-IV, Fasc. 7, @ 1/4/ each eee Qlokavartika, (English), Fasc. 1-7 @ 1/4/ each ४, at *Qranta Sitra of Apastamba, Fasc. 9-17 @ /10/ each _... Ditto Qankhayana, Vol I, Fasc. 1-7; Vol. II, Faso. 1-4; Vol. III, Fasc. 1-4; Vol. 4, Fasc. 1 @ /10/ each 071 Bhashyam, Fasc. 1-3 @ /10/ each ० ३५९ ee Dina Kriy& Kaumndi, Fase. 1-2 @ /10/ each = Gadadhara Paddhati इ 8188818, Vol. 1, Fasc. 1-7 @ /10/ each Ditto & ०३1१8१8, Vol. II, Fasc. 1-3 @ /10/ each ५ *Gobhiliya Grbya Sttra, Faso. 4-12 @ /10/ each Ditto Vol. II, Fasc. 1-2 @ 1/4 /each” Kala Viveka, Faso, 1-7 @ /10/ each Katantra, Fasc. 1-6 @ /12/ each Katha Sarit Sagara, (English) Fasc. 1-14 @ 1/4/ each 7 Kirma Parana, Fasc. 3-9 @ /10/ each ~ i ` „+ Lalita-Vistara, (English) Fasc. 1-3 @ 1/- each an ~, *Lalitavistara, Fasc. 3-6 @ /10/ each = ous peer 4 Madana Parijita, Fasc 1-11 @ /10/ each ses ee ,,„ 6 34 ता Mah&-bhasya-pradipodyota, Vol. I, Faso. 1-9; Vol. II, Faso, 1.18; ` ae + Vol. 1 Vol. ITI, Faso. 1-8 @ /10/ enc “4 | “IS” ae snutika & Mannutika Sangraha, Fasc. 1-3 @ /10/ each + ae irkandey:y Markandeya Para na, (English) Fasc. 1-9 @ 1/-

erwamraoiet

3

1

2

ॐ

3

0

< 2 Brhaddharma Parana, Fasc. 1-6 @ /10/ each ove ०५०. जिर +

3

1

8

4

7

36

- कै

४४ च ४४ .

। “oF ‘ae ee Ss

--

ह = | ® } ry Digitized by Go JOC.

भाट्रदौपिका |

खशचदरषटकम्‌।

सत्तमाव्यायदय ATA: पादः |

न्क ७

श्रतिप्रमाणत्ात्‌ ॥ एवं साधिकारे उपदेश ऽवगतेऽधुना तद- Wafafecaemt निकूप्यते श्रतिदेशणोनाम, यः पदायौ- याद्शोपकारदयारा यदङ्गतवेनावधारितस्तद्य पदा थस्य agafa- लेन SIU तादृशो पकारदारेवान्याङ्गताबोधकं प्रमाणम्‌ । भवति डि प्रहतिवदितिः कन्लथेत्धेवमादिवाक्धं प्रयाजादिपदार्थानां यादृश्नोपकारद्वारा श्राग्रेयाधङ्गतलेम।वधारितानामागप्नेयादिसभ्बस्मिलनेन पेण तादृ ्रोपकारदारा सौर्या्चङ्गलबोधकम्‌। vagal पञ्च इवोषोत्यपि च तदोयत्राह्यएवत्वन्ञापनदारा तदौयधरमांशं बाह्म शार्थंग्धतानासुक्ररोन्येव विशत्थङ्गलनोधकम्‌ । मासक्नेकमग्निरोच- मित्य्िोचनामापि तदौयध्मेवत्वलशकया aga चोक्विधाङ्ग- लनो धकम्‌ । wa खानापत्यतिदेशं saat घर्मातिदेशेऽपि च खचण्टवमन्वयो बोध्यः |

ay च दगेपूणेमासादौोनां खर्गादयज्गलेनावधारितानां तेनेव दारेण पायदयाथङ्गताबोधके या वष्नौवादिवाक्येऽतिप्रसङ्गवारणाय तन्छम्बन्धित्वङूपेणति विशेषणम्‌ । न fe cenit: खगेसम्बन्थित्वेन SQN पापच्या्थता 1 प्रमाणाभावात्‌ | श्रपि तु दश्लादिनेव |

& भादृदौपिका |

wee तु प्रयाजादौनामाद्नेयेतिकतंब्यतालेनेवानुगमान्तदेव faufa- सम्बन्धितावश्छेदकम्‌ । पुरोडाश्कपान्नादेख पुरोडाग्रसम्बभ्धित्वे- नावधारितस्य तेनेव रूपेण तुषोपवापाङ्गलान्तद्रोधकवाष्येऽति- प्रसक्गवारणाय ताङ्ृशोपकारद्वारेति विशेषणम्‌ । पुरोडाशे अधि- करणत्वेन तुषो पवापे करणेनेति तच दारभेदात्‌ | केचिन्त्‌ साषृश्यक खितवाक्त्वमतिदे श्ल मित्याहः | तदतिदे शान्तरेष्वव्याप- MOTTA aA ।

अरतिदेश्रमिरूपणोपोहा तत्वेन ez निरूप्यते । किं प्रयाजा- दौनासुपदेगेन प्रङतिमाजाथेलमुत प्रति विक्तिषाधारष्छमिति | साधारण्ये fe अतिरेश्वेयन्येमिल्युपोदातता । तभ बद्यपि प्रथा- जादिषु श्रग्मेधादिमानजविषयकप्रकरणादेविश्रेषविषयत्, तथापि तत्कख्प्यस् वाक्यस्य प्रयाजादि भिर्यजेतेव्येतादृशस्येव aus, म तु प्रथाजादिभिरग्मेयादिः काये इति । आग्नेया दिभेरे नानेकवाक्ष- HIATT: | नापि दशरपूेमाषौ कार्थाविति । तथात्वे तु Sere arene: विधिवाचकष्य पददथस्य च aware! ay च चागलद्येवोरेश्यतावच्छेदकलात्सवाधेवसिद्धिः |

म डि तच प्रयाजादिविशिष्टथागकरण्कप्रतभावना विधिम विच्धिष्टक्रय विधिवन्मयाजादौनां प्रतभावनायमेवाग्वयात्यार्हिका- wast प्रहतथाग एवाग्वय targa) भावनानां gate वाक्यादेव प्राप्तवान्न विशिष्टविध्याशङ्का | उत्पभ्सिवाक्येष्वेव तु

* पुरोडाशे खप्रयोजक्गेभूतरूपाधिकरुणत्वेन तुषोपवापे खाप्रयो- जक भूतोपवापकरणत्वेने ति,--दति ate पुरक षाठः |

सप्तमोऽध्यायः | ह

प्रयाजादि शिष्डं भिखवाक्धलवादेवासम्भवि । ग fe तक्दाक्धाथे- बोधवेखायामनण्वितस्छ प्रयाजादेर्वाक्धेकवाक्यतावेखायामण्वयसम्भवः। बदु ख रितस्॒विधेरेकङ्थेणोकश्ाब्दवो धणनकत्वमिति निथमात्‌ | अतो न प्रयाजादौौैनां प्रति माज्गामिलम्‌ |

अथवा दशरेपूषमासाभ्वां सखगंकामो यजेतेति वाक्यं म खगं सन्बन्धपरम्‌ । सावकाम्यवाक्येनेव प्राप्तेः sft तु समिदादि- वाक्मेकवाक्धतथा water प्रथाजादिविधिपरम्‌ | say ay AAAS ड शछतावच्छेटकलात्सर्वाथेता ।

ग च तजर द्‌श्रपूणंमासपदं उदेश्यविगशेषणं उदेश्छसमपेकमेत arsfeafa wage! विशिष्टो रे वाक्छभेदापन्ेः | धातोररे्य- परले सम्भवति उपपद्‌ स्वाऽन्याय्यलाच्च | Way तज्रत्यदशेपूणेमासपदं Say काखपरभेव सतवे यागेषु थ दष्येति वाक्यप्राप्तकालागुवाद- कम्‌ । ्रधिकरण्च्यापि करणावाश्च ठतौया । तया खगंकामपद चावयुत्धानुवादः | सवया स्वेधर्मांणां - सवंफलवद यतलसुपदेगेनेषेति न ufecfaes: 1 एवं ख समानमितरत्‌ श्छनेनेत्याद्चमुवाद एव | श्रधिहोषमित्थादि नामापि fowt देवदत्त इतिवस्थिद्धसादृष्ठ तत््मख्यन्या यमेव त्राऽऽदाथामुवाद कमिति प्रापे |

यद्यपि यागानुवादेन धमेविधिस्तथापि श्रनुवादस्य सति सम्भवे सज्िहितगामिलनियमाद्भौो हिभियेजेतेतिवत्रतिभाजरगामि- लम्‌ । विशेषतश्च मवमाद्यन्यायेन greed अआनथक्धादपूवं- साधनत्वलच्णार्थमपि प्रकर णानुम्रबेश्ः |

वस्ततख्छत्प ्तिवाक्येव्वा काञ्खगबलेनेष्टसा मान्यस्य भाव्यत्यकल्पम .

४ भादृदौपिका |

वदितिकतेव्यतासामान्यस्वापौत्थमिति पद कश्यनयाऽन्वयस्यौकारा- व्छ्गां दिवाक्धवच्च प्रयाजादिवाक्धानां विग्रेषखमपंकतथा तडदेव वाक्येकवाक््यतो पपन्तेरं शजथ विशिष्ट विलातौबभावनाया एव विधाना- त्पार्शिकाश्वये च प्रहत एव तद्धावनाकरणरूौग्धते यागेऽनलुगाहइकल- RUTH सर्वायंमौ पदेजिकम्‌ | शत्यभ्तिवाक्छे इतिकतेव्यतासामा- न्यायाच्च न॒ wacafiaw विरूपानेकबोधलनकता | वाक्धेक- वाक्धताजन्यबोधस््‌ A Ramsay इति न बङ्पनानाबोधजन- HARTA) चरतः पारिञ्जवकल्वाभावादध्मकाणामेष्धाग्रादौनां धर्माकाङ्खयामतिदेश्रसिदडधिः |

यन्त॒ qe अतिदेश्रसिद्यथं वजिप्रयुक्रत्ं वा धर्माणां w- name वेति foment तं, तश्चजिप्रयुक्षवेऽपि प्रश्लथ जिप्रयुक्त- लोपपन्तेरितरथाऽपूवं प्रयुक्तेऽपि तदना पन्तर्नावमिकेन पौनरत्षापन्त- खोपेडितम्‌। ष चातिदेग्नोदिविधोवचनातिरेशोनामातिरेश्रखेति | sretsfa प्रत्यखवचना तिरे शोऽगुमितवयना तिदे शखेति | चअ्रसुमित- वचना विदे श्नोऽपि fafay: | साद्ष्छकश्पितवदनातिदे शः चाना- प्तिकर्पितवचनातिदेश्ः। श्राश्रयोपखितिकशर्पितिवचनातिदेश्- सेति ॥5॥९॥१९॥ ०॥

खमाम ॥ तज प्रत्यखचवष्ठनातिदेशो निरूप्यते । दषुर्नामैकाहो- च्छो तिष्टोमविकारः । तज प्राते सानि वकषटारनिघनमाखातम्‌ | प्राहृतविष्ुतौ च दब्वाकारले, GTS प्राते TATE साम । ततः समानमितरच्छयेनेनेति शतम्‌ । तक्किमशुवाद उतातिदेश्रविधि- रिनिचिग्धायाम्‌ । इनरभ्रब्दस्य सज्निहितवचनत्बेन लोके प्रलिङ्ता-

सकप्तमोऽध्याबः | ५

are अरसजि हितश्तेभवेगरेषिकधर्मेवाचिलम्‌ | तेषामसन्निहितलात्‌ | श्रपि तु ये च्योतिष्टोमातिदेशेम स्िडहितास्सत्परत्मेव ¦! तेषां च श्पमेऽप्यतिदेशप्राप्तलेन श्नघादृष्योपपन्तेरसुवाद एवायमिति न श्चेनवेश्रेविकाणां वचनातिदेश् इति ura |

इतर शब्दस्य सज्जिहितवाचिलवतपूर्वीक्रतरतत्सदु शवा चिमपि लोकसिद्धम्‌ | चेजमे्योः कम्बशकौगेये देये टतरददिष्ण मिजायेत्यज सजिरहितपूर्वोक्रेतरतत्छदशवखछादेरेव unt: । aay वा्तिक- कारौया पूरवोक्रलाद्श्छस्य श्रवाच्यलो क्रिरपेखणोयेव । any यल्य- fafea प्रातं, म ara Te ENF | अप्राहतानां aRrerstat gamer, । we सदृशं श्येनवेशिषिकं श्रप्रारतलसाधम्धात्‌ a तन्धज्िडितम्‌ । ततख्चावश्वावद्ेये श्रन्यतर स्िन्व्वनार्थं वस्वाय सज्िधि feat सादृश्वपरिगष्ेण शवेनतेशरेषिकाफामेव दतर शब्देन awed । न न्यथा विध्यन्तरा गरेषश्रतस्यातुवादस्यायंवत्नं सम्भवति |

ततख गश्येनसादृ RAMs aT arm farsi, तदिषौ कु्ा- दितिवाक्चायः। श्येनसादृष्छं च शठोगनिष्टाक्रटन्तिघग्मेसमामना- maa । भवति fe wafaergrat कष्टकवितोदना- दौगां खे धर्माः कण्टकवितोदनलादयसतत्षमानजातौयास्त एव तद्व कण्टकवितोदमादौ | अतएव Wau श्वेनाङ्गपरम्‌ । न तु यथाश्रुतम्‌ । म fe श्ेनप्रतियोगिकं age कण्टक वितोदमादौ सम्भवति | say Gem: श्यनधमां एव पूर्वाक्रसद्शाः पूर्वाक्ष भिन्नाख् कार्या इति प्येवसितोऽथेः ) पूर्वोक्रिसादृश्यं चाप्रारतसेन प्राङताङ्गनु दिष्यविडितत्वन वा । तेन अपूवधिमाः कण्टक-

€ भादरदोपिका |

fantzarzaa इहायतिदटिष्यन्े। ये वा श्येने प्राहताङ्गाशुवादेन विदिता शोहितोश्चौषादयचस्त एवातिदिश्यते |

यत्वस्मिम्‌ परे नेतेवामेव नियम शति तन्लरनोक्, तदवा- MUTE प्रमाणाभावादुपेदितम्‌ । weg पे दषु- या गोहेशेनानेकपदाथंविधागायोगात्पददयेन VATS श्मिनोयप्राङ- arya fae fare THT HRT Ha विधानम्‌ । यदा दतरपटे afe- ferart प्रमाणाभावाद्माहताङ्गानामपि चोहेष्ततथा पूवमुक्रणा- RTT RN PHATE UTAH TMA AAT TT ग्रह - शम्‌ । तेषामतिदेगेन सज्निहितलात्‌ | तादृशप्रारुताङ्गोरशेनैव च श्ेनघादृश्यविधिः |

argu चास्मिन पशे श्येनोयप्राशताङ्गट्तिघमेषमानध्मेवस्म्‌ | स च धमः WA प्राहृताङ्गासुवादेन विदितो विकारो watfent- ष्येषादिः | श्रतएव age न श्येननिरूपितम्‌ । aft तु श्वेनौय- प्राहृताङ्गनिषूपितभेव | उपमागतावच्छेदकसम्बन्धेन «= kasi: Ua शोहितोष्णवादे सेमेव aay प्राृताङ्गव्वभावात्‌ । उप- मागतावच्छेद कसम्बन्धेगो पमे यदन्तित्वे एवोपमानियमात्‌ । अतणएवा- fay पचे श्ठेनपदं प्ठेमोयमाहताङ्गपरम्‌ | aay पलतसादुग्रधमां - एव CAMA ग्ततादृश्र प्राृताक्गो हेरेन विधौ यक्ते |

अतएव विधेयसामर्थ्यागुरोधेन wa यो विकारो यद्प्राताङ्ग विडितस्तप्प्राृताङ्ग एव सोऽज विधीयते । -दतरथाऽप्रारेतकाम्ये

वा Si ewe en es i

* प्राताङ्ान्तराणामितरपदेन,--इति Ble THR पाठः|

सकप्तमोऽध्याकः | ॐ

कारितापन्तेः | च्रतोऽस्मिन्लपि परे विवकितगत्था इषुखम्न न्वित्न- नेव ताद्श्र्छेनोयविकारविधिः। म चेवमस््ातिरदेश्रस्य कण्पितत्ना- भावादाशुमा निकवशना तिदे ्ापेया प्राव्येऽपि श्येनेन समान- fafa पददये ताद्श्विकारणचणाया श्रावश्यकलान्नामातिदेश्ा- पेखथा wae प्रमाणाभावः । गामातिदेश्खलेऽगरिहोजपरेनान- भिदितानामेव धर्माणं awo, वचलनातिरैशे तु समानपरे- मो क्रानामेव तादृ श्रधर्माणां विधेयतावच्छेद कोग्तग्येनोयप्राहताङ्ग- इन्तिविकारत्वावच्छिश्लचिद्यथं शखणेति तस्य actwar प्राब- खात्‌ ॥ en २॥

पञ्चसश्चरेषु i Manley वैश्वदेवे wife wets पञ्च eatfe qunarfa विधाय वरणप्रलासेषु विदितानि । तेषां च विनिममनाविरड्ेए अभ्वाषात्कर्माग्तरत्यम्‌ | वर्णप्रघाशष्य इविःखन्निधौ Gagrgeraa पश्च इवौँषि चद्राह्मणानोतराणि दति शतम्‌ । इतराणि वेश्वदेविकानोत्यथेः। अरज च ब्राह्मण षटवा तिदेशः |

यद्यपि चान्यजोपकारस्य तत्पृष्ठभावेन पदार्थानामेव चाति- देशो न तु पदा्थबोधकशाख्ाणां प्रयोजमाभावान्तयापौह ae- णायां प्रमाणाभावाच्छास्स्येवातिदेशः। म च श्ास्लश्येवातिदेश तडोषितपदार्यानां प्राहतोपकाराभावे उपकारान्लरकण्पनापन्त- ङूहवाधानुपपस्निः । शास्लख्छापि विजातोयो पकारजगकविनातोध- पदा्प्रतिपादकतया निरूपितरूप्येवातिदे ध्रादुपकारान्भरकष्प- मानुपपश्योरवाधोपयन्तेः। वस्तुतस्तु ब्राह्मणएपदेनाथे विधायकवाक्ध-

< भाटूदौपिका `

स्योक्रलाल्ञाचवा*दपेकितलाच्चा जाणययेश्येवातिदे शः । अ्रतएवातिदेश- खचणमपि नाबङ्गतम्‌ | |

तदिह इविर्विंधाथकवाश्यच्येवेड ब्राद्धष्टपदेगो क्रलात्छाथेवादक- @a विधायकलादाकाङ्कगऽभाषेन प्रधानानिदेग्राभाषेऽपि खति- माचजस्यातिदेश्रो भ agra । तेषां खस्ाङ्गविधिविधेयतेन इवि- fafufateannaq । waua वरूणप्रथासेषु sf मन्धग्ति raat भवन्ति, इत्था दि विधयोऽणपपश्चग्शे । अन्ययाऽतिदे श्ादेव प्राप्तेन. बेषश्यमिति प्राने ।

अङ्गविधौनामप्येतङ् विःसम्बन्ध्यज्गविधायकमेभेत हा इ शल्यो पपकत: ग्राख्छस् महा विषयत्बखिद्यथे sagmi स्युतेखातिदेश्ः। a चापेखाक्रमेणेव स्वजान्वयाद्ंभावनाया दूतिकरतंग्यतापेक्ाथा- मङ्गा तिरेजेऽवगते प्ाश्लदिशिष्टायेभावनाथा विभिसम्बन्धावग- aut aw स्तुत्यपेशाथां स्दत्यतिदेश् इति विरम्य यापारल्वा- af: । दष्टसामान्धवदितिकतंब्यतावामान्याखपादेव तदिभिष्ट- wanfafufea: खत्थपेखावेलायामेवा तिदे शप्रटन्लेः । अतएवाख- माजिकवलभाद्चतिदेश्रेऽपि श्रयंवादातिदेश्रसिद्धिः। या aa ofa विश्वजिति श्रातिदेशिका्थवा दिकषलकश्पनाप्रसङ्किः, सा कौड्डमे एव निरस्ता ।

qgag वाचनिकातिदे श्य भिश्नवाक्धविधथा प्रमाणएलादुत्प- न्िवाक्ये इतिकतेग्यतासामान्याचेप wan एव । भ च प्राश्न

* लाघवात्‌, दति Gre पक्के नास्ति|

सत्रमोऽष्यामः | £

खा तिदे ae निद्क्राङ्गले प्रमाणाभाव *द्तिरेग्रलचशस्याव्यास्चिः। खणो ङ्गत्वपदेन भावनेतिकरतव्यतात्वेभाज्वितल्स्य विवङ्ितलात्‌ | अतख्ा चभावने तिकतेग्यतालश्य तत्करणो पकारजन कल्वङूपश्य Wise- भावनेतिकनेव्यतालस्य च दचिङ्पा तत्कर णोपकारजनकन्नानविषय- area दि विधस्य age: ¦ अग्वितपदोपादानाश्ार्थिंकप्रासक्गिको- varcemasta नातिरेन्नः। तद्य प्ररतभावनानण्वितलात्‌ | तस्ादुभया तिदे श्रः ' चअरभ्निमन्धनादौनां तु दङिफविषरे प्राय भावायुक्ककदथे पुगविधिः। अतएव नवप्रथाजलादेरतिदे शादाजिनो- वजति श्राङतौनां स्पत्य firwafa शिङ्गमथ पपञ्चते । इत- रथा जिशरस्णालुपपन्तेरिति सजकारभाग्यकारौ |

वद्छतश्त॒ मारतौधागच्यापि वैश्वदेविकामिकायागविकारला- जवप्रयाललादिवदेवाभ्निमन्बनादौमामपि wfaewatera वैय परिहारः । श्रामिशेककपाशारुरोधेनेव ल नवप्रथाजत्वादिशिद्ध- च्िन्नलवस्साणुपपन्तिः । म च azar! दशे पूणमासविकारलानदनु- रोधेन पश्चप्रथानलम्‌ । पश्टपुरोडाश्रवशवाटृन्लावपि पञ्चलाविरो- ध्छत्‌ । अतो wang gaa aeaq sf मादिवाक्ानामोौ चिच्येना तिदे श विधिष्ठत्यवलान्ञेतराथेलवादिति gs विधायकल्वातिरिक्रस्तावकलङूपप्रयोजनकचमायेम्‌ । तरेव चाति-

* निशक्घाङ्ल्वाभावेन,--दति ate Ges पाठः | + efreq,—afa नाखि सो ° wea |

{ भूजसां,- -afa ete gee पाटः। 2

Re भाद्द पिका |

देशवाक्धस्याङ्गविधिषपरतये लिङ्गमिति fayciagqverd: । अतः सिद्ध श्रङ्गानामणयतिरदेश्र इति न सामिश्ैककपालयागानुरोधेनेव वैश्वदेविकधर्मपरा ्षिसिद्धेरतिरे ग्र विध्यामथक्धम्‌ ' थन धाश्चाविरा- जा दि विदङ्कधमेविषये सुख्यतग्दयस्वान्धां दारिंकधमेप्रसक्रिस्तदिधवे वेश्वदेविकधरम॑प्रा्यर्थ॑तेन सार्थक्यात्‌ ॥ = ॥ ? ॥ 2 ॥

एककपाल ॥ एवं साकमेधे श्रतथोरेश्रागरकपाणयोरपि एल- द्वाद्यण Surat यद्राह्मण इतरः, एतद्भाद्मणए एककपालो agreye- दतर इति वाक्ठाभ्वां साथेवाद कसाङ्गविधिकाष्डस्या तिदे श्र दत्युन्तर- विवचया स्मायेते॥ en cus

एककपालानां ॥ एककपालस्य प्रङृतिग्रतएककपाखो वाख - प्रथासिक wal न तु घमेग्रयस्छ्ेऽपि बेश्वदेविकः, वच्छमाणा- waaay लसोदनालिक्रातिदे श्ादेव वेश्वदे विकधममप्रा्भिखिद्धेः | अगन्यशभ्वक तिपयधमंप्राष्यथै वाडणप्रधासिक एव । एव चेष्राद्म- प्रायपाढोऽणुपपद्चते। ay fe न दार्थिकेष्रा्मातिदेग्रविधिः। लोदनाखिङ्गातिदेशारेव fag) नाणेष्धाप्राग्तराणम्‌ । अनु- पश्ितत्वात्‌ । श्रतएव॒ चातुमांस्वप्रकर णस्तेनो पस्वितलादेश्वरेवे चेन््राग्रामावादाङणप्रासिकच्येव । अ्तस्ष्प्रा्पाठादपि साकमेपीकः ATS वारणप्रधासिकेककपालग्रशतिवम्‌ । wate हिरण्लब्यः eit भवन्तोत्यादयः खामान्यविदिता इति भाग्यकारः |

वस्तुतस्त॒ warweqqeyty अतिदेश्रविधिरस्ि न वा? अन्धे दशरेपूणमाशविकारत्नापन्ते्टं थो ऽमुगहाय ग fecuquarfe- wef: | श्राद्येऽपि एतदभिकरणन्याथस्यान्यलन्धवस्याभावाद्मेभरय-

AWAIT: | १९

खखाभाव वेश्वरे विकपश्चसश्चराण्णमेव धर्मातिदे शान्तयेव वादण- प्रनाशिकदिरण्छयलाद्यप्रात्धिः |

वष्डतख्छ॒ fear वरुणप्रघासेषु खगन्तरोत्पन्ति- प्रसक्किश्कजैव हिरण्ञवलश्रमौ मयत्वादे विध्यौ चित्येन दङिशविडार- एव तज्जिवेश्रादेश्ाप्रैककपाशयोरपि a fecmaarafaen: | WE Te, तथापि चद्चेश्राग्रा्चतिदेग्रविधिवय्यंभियेव azae4r- aque दिरएलयत्ाद्गुष्टानमिल्यच्येत, तत Oxia कप शयोमध्येऽन्यतरा तिदे नेव तत्प्रात्नि सिद्धरितरानर्य॑क्यम्‌ । च्रतो- ऽवश्छ तन्त दिशेषवि हितधरमंप्रा्तिसिद्ययेमेवेदमतिदे दयम्‌ | faste- विहिताखेष्धाप्रे थाश्यादयः। एककपालेऽपि केचिच्छाखानरेव्वनु- waar इति धेयम्‌ ॥ = ॥ २॥ ५।

दति ओखष्डदेवहतो भादृदीपिकाथां

सप्रमाध्याकद्य प्रयनः पाद्‌ः॥

* बाञ्विकसमाचाराव्‌ यच सामान्यविद्िता खुगन्तरोत्रज्तिप्रसक्तिः,- दति ate gaa पाठः।

ड, urea tient |

श्रव सप्तमाध्यायस्य feats: पादः।

गणो Pte

are: ॥ Het च्धो तिष्टोमे अभिवन्थाश्ुत्पन्नं रथन्तरं faufa- faad अ्रविवाश्यादौ कवतौषु seen gaa, कवतोषु Trad गाचतोत्यादिना | तथा यद्योन्यां गायति तदुन्तरथोर्गायतोत्धादि च Haq! तज रचनतरादिग्ष्दानाङ्गोतिविग्रेषविशिष्टार्था खकि- gatnfafaearfes um | आहृत्यधिकरणन्वायेनेव गौति- fama farmenfaaar वा वाच्यम्‌ । एवं arame- द्यापि गौतिमाभं गौतिवमाचं वा वाच्यम्‌ । a तु गौोतिखदि- fret वा खक्‌ । तद्या वक्तिन्यायेनाङष्छपद इव aft सुख्थायेबाधे शचणया बोधोपपन्नः।

आआहत्यसिकरस्येव तु प्रयोजनकचनार्थानि सूजाणि । यदि fe चम्बा चित्वं भवेत्तदा शचि छच्यतिरे श्ासभ्भवात्‌* saath: कार्यंल्णार्यंः | AGATA शणादिना अभिवन्या g_ai- दि तिकवतोका्यं शगन्रस्छातिदेशः । दे शल्फायौ वा । कवतौ- देओ अभिवर्तो पठेदिति । जघन्यं रथन्तरपदं वा तद्ध मेलचणाथे बद्धर्मातिदेशायं कवतोषु atiensia रथन्तरधर्मान्‌ gaife- व्यथः । अरन्ये तु भाव्यस्वाः पञ्चा श्रषम्भवदु क्रिकलाश्न लिखिताः |

* द्रत्थमेव we: सवेष । ऋचि ऋचोऽतिदेश्रासम्भवात्‌,- इति वु ufaggfad प्रतिभाति |

सप्रमोऽध्वाषः | ४

सिड्धाने तु खचणायां प्रमाणाभावाद्श इह बोधस्धेवाभावेन गौतिमाभस्येव कवतष्वतिदे्र इति ' प्रयोजनम्‌, प्रसक्गगदार्त्यधि- करण सिद्कश्येव गे तिवा चितस्य पडशकानि कानिचिलिङ्गद भेन gute इति दश्ययम्‌ |

म च यद्योन्याङ्गायतौत्यादौ atfaaafaan ete विधेव- लादतिदेश्शच्षणो पपन्लावपि कवतौषु रथन्तरं गावतेत्यादौ रथ रल्वश्येव विधेयता वच्छेद कलादतिदेश्त्वालुपपन्तिरिति वाश्म्‌ । amity धर्मयाहकक्लप्तोपकारलाभायंममिवत सम्ब स्थितस्यैव विधेय तावच्छेद कलात्‌ । वस्ठतस्ठ॒गहमेधोये श्राव्यभागविधेरतिदे ्ला- भाववदस्याप्यतिदे शलाभावे भ arfeafe: | लाघवेनामिवतोषु येन ङ्पेणोपकारकल्वे तेनेव Stu कवतौषु उपकारकल्वस्लीकारेणो- Wows: Hew २॥ et |

इति Peete भाडृदौपिका्ां

wrararae fate: पादः ॥

१७ भाद्दयोपिका |

अथ सत्तमाध्यायस्व TAA? पादः |

ग्व Oyusas

ema ॥ vert नामातिदेश्रः sweat areafaety guinea नेवमिका ग्रि्टोजवाचिगोनाशो भ तावल्कर्मान्तर- वाचकलम्‌ । अनेकश क्रिकश्यना पत्तेः । cfavtaar चोदनाखिङ्का- विदेश्ाभावान्ञामातिरेग्राभावेऽध्चिदेवताकत्वे प्रमाणाभावेन तत स्यन्यायानुपपन्तेख |

म च यदाइवनोधे wintery: प्राप्नलादम्धधिकरणकतवेन यो गोपपन्तिः। तस्यातिप्रषक्रमेन दव्धरा दिकण्यने पुनर्गोरिवता- TAQ | WHATMATS धप्तमोबत्रोहावनुपपत्तश्च | सप्तमौ aera श्रौष्डादिगणे पाठाभाषेनानुपपन्तेञच । यरि ठू नित्था- fade caters होम इति aren अधिकरणं वच्वयेमङ्गो- हत्य मासाभ्रिहोजेऽपि योग श्राश्रोचेत, तथापि प्रचुरप्रधोगादभि- शोजपदस्व निरूढृश्जचणया नित्धाग्निहोजे प्रथो गान्तश्ाख whe away मासाभ्निहोजे तदसम्भवा दौ एतलवमा वश्छकम्‌ | waa च fem मासं दशरेप्ूणमासाभ्वामित्यादौ गौणतलोपपादमं इष्टव्यम्‌ |

mayer य wafer पौणेमासौोकालकलप्रातेशभयण खाचख- शिकल्वा विशेषात्‌ । cutfearerammafa वा एकव सुख्यस्तापरच गोणलनियमात्‌ | ufagentet निरूढ्शच्णाया see च सौमिकचोद नालिङ्गातिदेगेनेव रूपलखाभो पपन्तो तदभावस्या्यजा-

सप्तमोऽध्यायः। १४

arene) एतेन गौएत्वाभावेऽपि एकमामकलसादृश्येन चोदनाशिङ्गातिरेश्ादेवाचिषोजधमलाभदत्यपास्तम्‌ । उभय नि- ूढ्खच्णायां प्रमाणाभावेनेकनामकलासिद्धेः |

a च तथापि देवताकालादिरूपशुणएविधारकलेनेवोपपन्लौ गौ टले प्रमा णाभावः। तप्रख्याधिकरणेक्रकौस्वभरोत्या खमासा सम्भ- वेन देवताबिध्नुपपन्तेः। कालस्य प्राप्तत्वादिना विध्यलुपपन्सेख | अतस्ाग्रिहोजादि श्ष्डाः कर्मान्तरे गौणाः। तच वलत्ययैरूपधमे- खचणापू्वकं कर्मान्तरे गौणौति are: 1 तस्सिद्धिखगोक्रकौस्वभ- Cran तू गौण्णौज्चानकायेतावन्डेद कमेवा fers era विशिष्टकमां- न्तरभ्राष्टवो धत्वमित्यपि शक्यं aq तज च सिंहो देवदन्त- इतिवत्ममाणान्तरसिद्धशादुष्येन गौणत्वासम्भवेऽपि श्रस्मिश्ेव वाक्ये तदौयधमेविशिष्टकर्मान्तर विधानेन साध्यसादृश्तेन गोणत्वोपपन्ि- रिति fagt नामातिदेशः। पदार्थातिदेशेऽपि च निरूपितरूप- खेवातिदे श्रादूदबाधसिद्धिः ॥ < ॥ २ ॥ el

रपि वा॥ दादशाहे प्रयममहः प्रायणं qua विधाय गवामयने वैश्वानरो श्योतिष्टोमः प्रायणौयमहभेवतोति श्रतम्‌ । तदेते दे कर्मेण विनिगमनाविरदहादिति निर्णेतं प्रकरणात राधिकरणे कौस्तुभे | तदच गावामय निक प्रायष्यौयपदं पूर्वन्याथेनेव दादश्ादह्िकप्रायणौयधर्मातिदेश्ायेम्‌। न च चोदनाश्िङ्गाति- देणादेव तत्प्रात्ति सिद्धेरनामातिदेश्वेय््ेम्‌ | गण्ठत्वसाम्येऽपि दादन्रा- हाम्तर्ग तद श्राहश्येव चोदनाखिक्गातिरेगेन wamndeqarear- दिति प्राप्ते |

te भाद्रदेषिका |

` चेनेव प्रथममकन्धमेनेति |e प्रायम्बहृणयोगेन दारज्ा- हिकेऽइनि प्रटन्तिस्ेनेव गावामयनिकेऽपौति प्राधम्बयोगेगोभथ- जापि सुख्यतयेव vent atwa प्रमाण्णाभावः। न चाच gd ARISMTARa प्रचरतरः प्रथोगो येन तत्रव रूदिनिंरूढ्णचशा वा अरन्य तु गौफएौत्याश्नोयेत । अतोऽ ग नामातिदेश्नः yraete- पठे | auras a प्रकरणे वेश्वागरयरविधानाग्नत्मश्यन्धाकेन मामधेयमपि वेश्वानरसंश्चकख्य wise कर्मान्तरस्य वातिदे्रकम्‌ | श्योतिष्टोमपद तु च्थोतिष्टोमधमेप्रतिप्रश्वाथे aay वत्छेवा तिरे रकम्‌ | तेनैव ageret* विरोधे 4 गणतसशामान्याद्रादग्राहिकदितौ- चाधमाः | श्रपि तु च्चौ तिष्टोमिकाः। धारणाद योऽलुयशाय इादशाहिका एव | ve शाधिकरशं गावामयमिक्े प्रथमेऽहनि प्राबणणोयपदश्च भाकारारिभिरखनादवगनाग्धम्‌ । वदा a इन्दो गसूचानुशारेण wawtuze गावामयनिके fara चतु- वि्ेऽहनि प्रथोगस्लदाऽतिदे नो भव्येवेति ध्येयम्‌ ॥ one ॥ २। विश्वजिति ॥ विश्रजिन्छवंप्र्टोऽतिराच caw सर्वश्ष्शरब्टोऽलु- वादोऽथवा षाड़डिकानां रथन्तर दैरूपतैराजश्राक्षररवतामां खान्नां विधिरिति चिग्लायाम्‌ । verse सो जवाचित्वा्चामपरल्न विधौ शकणापनतेश्ीतिष्टोमे च ve: स्वत cata vet yal- जाणा विधानस्छ दिजाधिकरणे atge ब्यत्यादितलादिहातिरेग्रेन कडलाघ्युपपन्तरविंगिष्टविधिगौरवाश्चालुवाद एवाथमिति प्राने |

+ तेनेवल्धुखाया,--दइति सो ° Fae पाठः

सन्नमोऽध्यायः | vs

7 Sqaree date: | पवमाने Tamed era इतराणि Fed Wa: oe बैराज Awaqwe रवत ब्राह्मणा च्छसिनः श्राक्षरमच्छावाकस्सेति स्वे ग्रमाचविधिरूपतात्पयैयादकबलेन सवे- षष श्रब्दव्य निरूदुलचणएया षाडहिकरथन्तरा दिसामपरलावगतेस्तेषा- मेव विधिः निरूपितञ्च senses निरूटढलखणानग्वाख्यामायाऽचै- ate: कौसुम, wavs सवंपदेनातिदे शमराप्तयोर्वेक र्पिकधो रद्र थ- नरयोः ससुश्चखविधिरित्धणपास्तम्‌ | होतुः ye वेष्पस्यौपदे fara aq तयोर्बाधात्‌ । eames awardees इयोर सम्भवा । ` अतः वाडुडिकानां विधिः | यक्ते तु एकमेव प्रौ प्ष्टस्तोभं sexe:

waa श्रप्रात्तलादपि नानुवादः | ७

अयं च यद्यपि न marfaew:, सवं शब्दस्य षंडडवाचित्ा- भावात्‌ विश्वजिति awalfeea प्रटकतरगोशत्वाभावाश्च । म ee वना तिदेशः । Beate seni यजतो तिवदेव weete- am ॒विभेयतानवच्छे दत्वात्‌ । तथापि उपदे श्र एवायं रथन्तरा- qq । चत्व न षड्डधमांग्तराणामिडह करणम्‌ । अन्व कर्माज्गलच्येत इाक्धपरटन्तेः पूर्वावममसाम्यात्‌ । कर्मखमानाधिकरणट- पटमम्बत्वसाम्याश्च | सप्तमे नामातिदेश्प्रसाने मारम्भः | प्रधानं नोयमानमिति न्यासेनेव च रयन्रादिधर्माणां waren frat च पवमानादिकार्यांम्नरोपयो गिर यन्तरा दि षाधनत्मेऽपि प्रात्षि- ग्विद्द्धा॥॥ 2 ॥द॥

AMAT: । बडण्प्रथासेषु वारुष्छानिष्कासेन agra

यन्तोति शतम्‌ । तच दा्ेपूंमा बिकमपां BPTI AY 3

ys भाद्दौपिका 1

लाथवान्ुषनिष्कालौ विधोयते । वषटौबशात्‌ ! wee निपात- are परल्यरान्वषस्य sama न विधेयानेकता दोषाय । whe चापां द्थत्सेकेऽवन्यपदयप्रचोगः, एव वे द्ेपू्ंमाश्थोरवश्टय- इत्यादौ । रतो नाज विगिष्टकर्माग्तरविधिः। wus ख विधौ ateaapie नामातिदेश्रकल्मिति प्रापे | |

अमेक्च क्रिकश्पनामिया wat aes भ्रायेवादि कावम्धयग्रब्टश्च weuafuaagan गौणतया स्माप्तकमांरुवादे नानेकरणविधाने वाश्धभेटापन्तेखच कर्मान्तर विधिरेवाथम्‌ । सत्धामपि च निपात खो पपदार्थाश्नयव्यत्पन्लौ serge परण्पराग्वथनयुत्पत्यभावा- दिधेयानेकता Ha । WIG गुखाप्मकरणान्तरादाऽज कमेभेदः | वादफयोनिग्काचष्छ वेधन्यायेन पदान्तरकसश्यनया संस्कायेलात्‌ |

` एकादशे वश्छमाणमथेकमेत्व परं तवां र इत्युक्तं प्रकरणाग्नरा- िकरणे कौौष्ठमे । wg तचावग्यनाखा सौमिकावम्यधरमाति- Ta: | wava, नायुदांच्चुहोति, म साम गायति, न गमनमन्ब जपतौत्या दि निषेधोऽपि शङ्गव्छते । अतिदेशेऽपि च न तदौषद्रग्य- स्येककपा शस्या तिदेश्रः। weefwan विगरेषविदितेन च ay निष्काषद्रग्येर लाचशिकस्य घामान्यविदहितस्छातिरे श्पराप्तश्य gue बाधात्‌ १ ॐ॥२॥ ४॥ |

गृविधिष्ड 1 सोमे भ्रातिष्यषटिर्वेष्वो ance rata aufeaudqer विहिता । राभस्ये च वेष्डवस्िकपाख इतिं शतम्‌ । तज वेष्डवश्ष्दद्य ग धर्मातिदे कलम्‌ । सत्यपि उत्पन्ति- भिष्टगु्ावरोधादिनोभयकश्मं विते वेष्णवग्रब्दश्योभयभापि देवता-

सप्रमीऽध्यायः । १९

विधायकलेन ध्मा निदेश्कल्वालुपपनतेः। न चातिदेगरेनेव देवतायाः प्राज्निखम्भबेन antenna धर्मातिदे श्रकलताङ्गगोकरणम्‌ । गौ शते प्रमाणाभावात्‌ | बहथेलाभाय जचन्यटेश्यक्गकारे श्रतिप्रसङ्गात्‌ h 2॥३॥ ६ ॥

निमग््यादिषु चेवम्‌ ॥ sat नि्म्ेनेष्टकाः पचन्ति, qt afer युपावटमवद्कुणाति, sein wants इति श्रुतम्‌ । तज gdaza नि्मेभ्च्य ष्टो मन्धम+करिया विधाथकत्ेन गौणलायोगाश् wnat मन्वनधर्माणामतिदेश्ा्थंः। बर्िराण्यन्रष्टौ च za- विधिलान्न दागपूंमासिकवर्िंराव्यधर्मातिदेशार्यौ। म च जिकपाश्चस्य नामातिदेग्रेन ध्मप्राघ्यभावेऽपि शेशटिकधर्मातिरेगेन निराकाङ्खलान्न गौणलाङ्गो कारः । प्रहृते तु watered गौण- व्वाङ्गोकाराजामा तिरैश्योपपश्तिरिति ara । लोकतोऽपि मन्ध- नादिधमेशाभेन seer प्रमाणाभावात्‌ + < ॥ र ॥ ६।

सौमिकन्तु ॥ चातुर्मास्येषु वेश्वदेववदणप्रधाससा कमेधद्रपना- सौरौयाश्चानि चलारि पवांणि । तच, cat: प्रणथन्ति तस्माद्‌ दाभ्वामेतौति श्रुतम्‌ ay भावकरः सप्तभिः सतेरधिकरण- इथमेवं व्याचख्यौ । awe तावस्सौमिकं खधमकं प्रणथनमिदं, खत- परारतमधमेक गापत्यादाइवनोयं प्रतो ति चिन्तायाम्‌ ।

mere चोदकेनैव प्राप्तेन विधिवेधर्थ्यापन्तर्वभायवस्वाथ प्रणवतिरयं खौमिकप्रण्यनपरस्तदिधानाथेः | अतएव तजोग्लरबेदेः

—

* मथन,- इति ate Gea पाठः) रुवं परज स्वज |

२० भाडदोपिका |

सत््वेम तत्प्राप्तौ, न वेशवदेव उन्तरबेदिमुपवपन्ति* ग ware दति तत्ययदामोऽपि सङ्गच्छते । तेन तयोडन्तरबेदिवयतिरिक्राः सौमिकपरणयनधमांः कार्याः । यसु पाच वपन्तोत्यु्तरवेदे- उत्पत्तिवाक्ये, यचोन्तरवेद्याम्िं निद घधातोति तसा विनिधोग- वाक्ये, Aaa: पवेणोः प्राहतप्रण्यने एवोन्तरबेदिविधायक- fafa प्राप्रे । |

a swafa: सौभिकप्रश्यनच्येव विश्िव्योपश्छापकः । sfe- हितल्वान्त प्राङृतमेवोपश्ापयति । श्रतससयेवा तिरे प्राप्ने Gane विधिरलुवाद एव वा । तत्मयोजन च यद्यपि नेतरयोः परिसंख्या, केदोगाद्यापन्तेः | प्रणएथनाभावे इतरप शो रग्धभावेन यागानुप- wag) नाणयेवादोपपन्तिः, विध्यभावे श्रयंवादलष्येवा जुपपन्तेः | तथाणुन्तरवेदिरूपगणायं पुनः श्रुतिः । एतदभावे हि चतब्बेपि प्राूतप्रणयनप्राप्तौ दे धरापेक्ायासत्तरवेदि विधानं चतुब्बेपि प्रापु यात्‌ । uage तु पव॑ दयदन्तिप्रणथनस्येव विर्रिग्योपदे गेनो पखित- लान्तनेवोत्तरवेदिस्तदोयाभ्निमिधानमेव च दारमिति सिध्यति। श्रत इतर पवेणोडन्तरवेदि परिसख्थेवानुवादप्रयोजभमिति ॥

दितोधाधिकरणे तु सोऽयमलुवादः प्रयमोष्मोर्मध्यमयोवं ति चिन्तायाम्‌ । मध्यम विषयत्वे asatacafenra: प्रथमोगललमघो- सतत्पयेदाखानुपपन्तिप्रङ्गा मयमो समविषयत्वमेव । ततश्च ततरेवो- “tafe तजरेवायं निषेध दति तयोडकरबेदेविंकश्पः |

ee ररर

* मुपबन्ति,- दति ate gaa पाठः |

सप्तमेऽष्ाथः | RL

ान्वामेत्धृर वा CUMS यदरुणमधासाः खाकमेधाखेति प्रणय- Wiley weue प्रयमोग्तमपर इति प्राप्ते |

खच्णाया विकल्पस्य चान्याग्यलाक्छध्यमविषय एवायमलुवाद्‌- उभ्तरवेद्युपखंहा राः | एवं च प्रथमोमथोडन्तरवेदि प्राछ्यभावान्तज तत्मतिषेधो नित्धानुबादः । ante चोपा वपन्तोत्धादे व॑डण- प्रधाखावान्तरप्रकरणएबाधः | एतद भावे fe तदवाग्तरप्रकरणे पटि- ताया उन्तरवेदे जन्माजाङ्गलप्रसक्रौ तदितरेषु fay पर्वसु मित्यालु- नादः BG इथोः। अतो eat नित्थानुबाद बशादवान्तरप्रकरणएबासेम महाप्रकरणात्स्वाङ्गतलप्रसक्नौ इयोः प्रणयकोत्यनेम मध्यमयोडक्र- वेशुपखंहारोयुख्छते |

न. रेवमपि प्रथमोत्तमथोः पथैदासवगेमावान्तरप्रकरणबाधव- ्यममाचविषयत््यापि डन्तरवेधयुत्प्तिविनियोगयोः सिद्धेदंथोः प्रणयन्तोत्वस्छ वेयर्य॑मिति वाच्यम्‌ । उन्तरवेधामभिं निदधात- त्यनेन हि a निधानारुवादेनोन्तरवेदि विधौयते । श्रतिप्रशङ्गात्‌ | नाथभ्चिमिधानारुवादेन, विशिष्टोदेश्रापन्तः । नाप्यभ्िमाचजोरेगेन, गाहपत्या दावणन्तरवे्चा पत्तेः |

fa a श्रतिदेशप्रापेः पूवे sem छत्तरवेदिविग्रिष्टप्राङ्त- चिधानसेवान्नदेगेन विधौयते उन्तरेदि माचफलकम्‌ | wala देभिकप्रणयन विध्यभावे प्रणौताग्निनिधान इव कपार-तापा्था्नि- जिधानेऽपि तदापन्निः । चापदेशिकमप्रणथनविधिस्वे a wea पुर स्ूतिकस्य दे प्रापेचायामातिदेशिकविधितः पूरवसुन्तरवेदिरूप- देश विधानान्न तापाञ्च्ात्नि निधाने उन्तरबेदिप्राष्यापन्तिः । wa-

RR भादरदयौपिका |

एवौ पे िकप्रणएयन विधिसतेऽपौतरयोरातिदे शिकप्रएयमखत्वादु A रवेद्चा प्ति रिव्यपास्लम्‌ | चै पदे शिकप्रणयनस्स पुर स्ूतिंकलेन तते वोश्नरषेदि विधानात्‌ । wat भाग्यकारमतेऽपि न॒ afte दूषणावकाश्नः ॥

वार्तिंककारमतोपपादनं लेवम्‌ । सप्तमि: gqufauwaa- मधिकरणम्‌ । तज प्रातं सौमिकं वा प्रणथनभिति wt पचदखं हत्वा | We प्रणवनान्तरमज fatter । न तु सौमिकम्‌ । तस्या- नुपख्ितत्वात्‌ । (पि प्राकृतम्‌ । प्रातप्रणयनस्याहवनोयोत्यादक- लेनाहवनो यापाटदानकल्वाखन्भवात्‌ । आहइवमौयाहूावद्भे प्रण्यतो- ऽध्वयेख fame चेति भाखान्तरवचने श्रवश्छं॒प्रारृतप्रणवनो- कभरमाइवनोयापादानकंप्रणयनाम्तर विधानावगतेः | शकमेधेऽपि च बौधायभादिकण्यष्ूनानुसारेरीतत्छमानाचथंकस्याहवनौ थापादानक- प्रणयनान्तर विधायकविधेः कश्यनेन प्रणयना न्रविधानावमतेः | तदुभयसमामाथेकतया Tat: प्रणयन्तोत्यस्ला पि श्राइवनोयापादान- कप्रणयनान्तर विधायकलस्वेव निखथेन प्रारतप्रणयनानुवादकलवालुपः TH: । चतः प्राहतप्रणयणोत्तरमाशवनोयापादानक प्रणवनाग्तर- aya विधौयते |

ay गत्यथेवादाक्रध्यमयोरेव । aa eafeat swfawe- डन्सरवेदिश्त्य्तिविनिषोग विधिभ्वां fadtaacta तावपि मध्यम- विषयावेव । एवं ख प्रथमोलमयोस्तत्मरतिषेधोऽपि नित्थारुवाद- एव, भाव्यकारमते इवावाम्सरप्रकरणबाधाथं इति सवेममाङ्ुखम्‌ | याञ्िकास्तु पश्दबन्धवन्धौ मिकानेव धर्मागनुतिष्ठज्ति । उन्लरमेदि-

SHAS: | Re

परिमाणं परं werareataafin wafer) तकाते weenie aerenafa ब्रह्महो्ादिषद्धा वाद्‌ पपद्यत इति we ॥ € ॥ २ ॥ eo, G n*

wacara ॥ ga उन्लरवेदिप्रतिषेधरूपेण faye सौमिकप्रणय- मातिदेभ्रे गिरसेऽधुना लिङ्गा दपयतिरे थोऽस्तोत्येवं तदपवादः प्रश्- खते | मवामथने We: Qala: सप्तदश्रस्तोमकलतादिधमैका- यागाः समाकाताः। अन्यापि डौ खरसामानाविति । तथा वैश्व- देवे wife, वेश्वरेथामिखा, carta एककपाख इति aunt यागो । अन्यथापि awraqerfer काय एककपाख दत्याचा- मिरेककपाखद्रवयकायामाः शरुताः । ते किं खरखामानो मावामय - निकखञरषामविषशतयः† | sa श्रामिशायागाख्च वेश्वरे विकामिशा- qe) अन्ये एककपाशाख वैश्वदेविकेककपाशष्य । छत नेति चिन्धायाम्‌ |

भचछलादिनेव कच्ितेनातिरे भेनेतिकतेव्यताकाङ्जुान्रान्तेः खर- णामादिन्रष्टानां च सखराख्यसामादिरूपशाणविधायकबनानति- रे्रकलवाशो कृथा गप्रह्नतिकतमिति wai awarfeergendeer | खरखामकला दि विग्रेषसादृष्छेन लिङ्गो पड हितेनातिदे श्कल्पनाश्चोद- नाश्िङ्गातिरे शेन तत्महतित्वम्‌ |

शिङ्गानि 9, खरसामस् araqey: षडहो at खरवामाना- fagqa षडहे यन्ततोयं शप्तदश्रम इसतदगधस् जय सिं रोमक

* वार्तिककार्मते माचाधिकरणदयं किंत्वेकमेवाधिकरणम्‌ | + खरसामप्रज्जतिकाः+-- इति सो ° get पाठः |

Re urgetfaanr |

खानेऽभिंपर्थाहरन्ति अथां खप्षदप्रानामनगुचोगताया इति दयोः खरसाकोः सप्तद शस्ोमकत्वद भनम्‌ । मेनावद्ष्यामिखाथाच्च व वाजिनेन प्रचरण्तोति प्रतिकेधवचमम्‌ । श्रायवणे धावाष्चिदयेक- are विधाथ aadsd जुहोति सा लेका परिचच्ाङतो डतः पर्घावतेते खा fatter wreqea धावाप्रथियौ खजेतेति एक- कपाखयागे सर्वंङतत्वा दिप्रयुकं दोषमभिधाय वैकश्पिकाच्यथाम- विधिपरं वचनम्‌ | a fe उक्रातिदेश्राभावे सप्तदशस्तोमकत्ववाजिनेव्याषवंशत- aratat atfa: सम्भवति | तस्नादतिदेश्ः। अरय च तन्तदसाधा- रणधर्माणं शाधारणध्याणां च नवप्रथाललप्रसूनमयलादौनां चातिमरेशः। मुख्यानां weet च प्रधानान्तराणामसुरोधेन त करिद्धिरोधे साधारणधर्माणां बाधः । याच्चिकास्ह warurcer- नामेवा तिदे शं मन्यन्ते ॥ ७ ॥ ene ॥ कर्मजे ॥ कमेनामध्षेयानामब्रिहोजादिषदानामतिरेभ्रकल- सुकम्‌ । तद्देव च रुखकारनाक्ामपि युपादिगरब्दागां wearet धूपो भवतौत्यादौ सिद्कमेवातिदे कलम्‌ । तदन्त श्रगोवासः maarat पदानां कि तन्तदुत्यादकक्रिया निमिन्तलघ्ुत जातिनिमि- तेति श्रतिदेश्रसिद्यथं विचायते ay तच्णादि कियाऽभावे तच्छब्दप्रयोगाभावासन्तत्किवा निभित्तका एवैते शब्दाः | निन्य यपा दिगरम्दवत्‌ | Wy तददेवा मोददातिवासोददातोव्यादौ aqe- बामर्ूपकरिया विशिष्टद्रव्यस्येव दानाङ्गतथा विधाभात्तचणं वामं ख प्रयो गमध्ये BN witaey Taq अज च तनललकरिधाया aga-

SHASTA: | ey

पदेजेऽपि ware शोकादौ gare एव विधानाद तिदे भ्रलब्यव- wom इति ध्येयम्‌ । wien तच्णादि प्रयोगमध्येऽनुषेयमिति wa ।

करियानाशओ्नोन्तरमपि जातिद श्राथां प्रयोगाल्लाचवाद्यौ गिकला- ware जातावेव शक्रिः जातिस्तु पर करियामिग्यज्ा तव्णनित- सयोग विगरेषादिरूपफणाभिष्यग्छना वेति तदुन्तरमेव शब्दप्रयोगः । ल Sarat शब्दः क्रिथावाक्ोति तस्या श्रविधेयलेनागङ्गलाक्ञौ किकमेव बिद्कमनोवाखञ्च देयम्‌ । निमेश्यशब्दस्त यौगिक दति युक्तं तख मयनक्रियाविधायकत्वम्‌ । aang तु करिवानाश्ोग्सरं प्रथोगेऽपि तब्जन्यादृष्ट विशिष्टकाष्टवाचिलान्न शएद्धजातिवाचिलमिति* युक्तं एव तच संस्कारा तिदेशः |

वम्हतस्त यू पका खखेवालो विधानाधूपश्रष्दस्य न सख्कारातिः दे शकलम्‌ । सकारा तिदे ग्ड स्वानापत्येति पूष्यपच छचोक्युपपद- दृष्टाग्तोऽणयवक्गत इव ॥ On en got

विकले ॥ गमेजिराे श्राच्यदोहानि सामानि प्रर्त्याभि- सुपमिधाय स्हवौतेति शतम्‌ । तजाग्निः किं वेदिको शौकिको- वेति चिन्तायाम्‌ । aufa azn श्राङ्वनौोयादौनां योग्यतया लो किकपाकाथ्ंत्वं भिर सिग्यते, तथापि यैरद्यधिङृतोयां ख ney प्रथक्ुमिति खामान्यवचनेन वैदिककमेमाचा्ेल्ावगतेर्वेदिक एवेति प्राते

----- ---*- ~ ~~ =

मुद्धजातित्वमिति,- दति ate पुस्तके पाठः |

tT पुन्न पत्त,--दइति नास्ति आदश एस्तक । 4

२६ भाटृदपिका |

WMS अशोतोत्था दि विश्रेववशनागाद्भुपशलकषतवे प्रमाशा- भावाद्येरङ्यधिकृत cae च॒ ₹ोममाजविषयतेऽपि erie- दुपनिधागविधेख लौ किकाश्निगदणनापि शरिताथतथा श्राहव- नोयादोौां, वि वा एष इद्धिधेण ade शध्यते थष्याडिताप्नेरधिर- पथाथतौति वचनेन निषिडस्वाथतनाचाशनसाखेप्‌मगक्षलालौ कि- agate ग्रहणम्‌ । wava धिष्डयाद्नोनामपि याधारणमागप्रचो- जनत्वाद ग्रहम्‌ । वदि पर ॒व्याघारणोश्रं शौकिकलाविश्रेवा- दुपखितल्याेवामेव परणमिनत्था शङ्खलोत, aig भाम तत्‌ ॥ ® ॥ eure

अंतम्‌ ॥ युपेकादभिन्यां युपशमौपे एकं are खापनौव- fafa विक्षायोपश्यो यूपो भवतौति श्रतम्‌ । तचोपशखे काठ य॒ पधमाम्‌ नोषणादौन्‌ संख्कारनिमिन्तलादसत्यपि खानापर्यति- TH yw नामा तिदे ्रविधषाऽतिदिरेदिति प्राक्त ।

अस्य गौश्छा mea वा धमेविधाचिते वाक्छभेदापगेदपश्रष- geen तदिष्येकवाक्धतापन्न re एयग्िधितानुपपन्तेरर्थप्राप्त- कतिपवच्छेदमादिधमेयोगेन wher टष्योपश्रयस्ठुतिरेवेदं न तु मामातिदेश्कम्‌ venue nee ti

कमेणः ॥ अग्रौ प्हैपतिष्टत इति am) तण पृष्टश्ष्देन fa विधौषत इति चिन्तायाम्‌ । veweu स्तो ज विशेषवचमल्ा- कस्स च बडत्वाभावेन चयनाङ्गतया विधानानुपपन्तेः, प्र्यथामि- दितभावनानराण्छव एृषटधमेकाणि धाद्पाग्तसमौ पावस्ानेतिकतं- व्यताकानि विधौयन्ते। एष्टधमेकल्वा्च तेषां सोरूपलाछिडधिः |

सन्नमोऽध्वाषः | Re

धादपान्तमपिख समोपावसश्ानमक्गपतकायेतवात्क्मान्तिराङ्गमेव | श्रथ वा पाञ्चाधिकरणन्यालेन वङ्व्नामुरोधेम षृषटप्रातिपदिके गौष्छङ्गो कारसायुकरवाइङवचनेनेकल्वादि wefaar चथमाङ्गतया ब्ध तिष्टोभिकग्रहठविधिरेवाथम्‌ । ममोपस्थितिष्ठ पूववत्पष्टस्लोज- खओेवाङ्गम्‌ |

qaqag wasaerfa श्धोतिष्टोमे afuaargatea प्रष्ठ- सोजाणि चयमाङ्गतथा विधौयन्ते । न तु एष्टमन्न्ाणां रथभ्तरा- fearat वा विधानम्‌ | उपक्रमश्यष्षटपदे शखच्छाप्रसङ्गात्‌ | एव च जघन्यमाक्मनेपदमेव AWARE eyes व्ाख्ेवमिति प्रापे |

गह शब्दश्य शरोरावयवेऽपि wean तत्करणरकखम्येपापख्िते- रपि विथिषम्भवेन सखोजविधावेव निथामकाभवेन सन्डिग्ध- लाजिःखष्डिग्धाकनेप्टामुरोषेन षषटपटमेवान्यथा नेतुसुचितम्‌ | तथा fer छउपाक्छमन्करच इति ger आत्मनेपदबलात्सलौ- Vaart मग्नस्य करणत्यावगतेः साचाद्धन्बन्धेनाभिधानातिरिकर धापारे wae करणएलासम्भवेऽपि शमो पावस्वागप्रयोजनौग्वताभि- धानदारा समोपावस्चानं प्रति करणलाङ्गोकारान्लदकुरोधेन Ys- शब्दस्य मन््परलावगतिः। sua समोपाश्वागलन्याभिधानलन- कल्वसंखगंर मन््ाणां समो पावश्चानं प्रति aceafafa नाभि- धानञ्चव्ाऽपि | |

arg एभ्य धिकरणव्यकोस्ठभो ्रन्यायेन wewar श्रभिधान- मेव प्रहताप्निकर्मंकं धातुना विधौयते । ata एृष्ठपदाचेष्य करण- लम्‌ । समौोपावश्छाने परमन अमि लेत्धादिमन्लखिङ्गारेव प्रत्त

९८ urgeitaant |

aqua) yeten तु श्रात्रनेपदानुरोधेन एषटसोजसाधनोगला- ae wg । `

बद्ुतखु षाडङिनेषु रथनतरादिषु षटसु सामसु yemzer- wwe निरूदृखकणायािजाधिकरणे कौस्तमे व्यव- स्ापितल्वान्लान्येवाभिधानं प्रति करणत्वेन विधौयक्ते | मम्भवति च wie देवामिधान प्रति are: करणत्वं ener भिष्यक्िदारा। aaa तडाधारण्डतानां वोन्टलामण्यमिधानाङ्गलवम्‌ । उन्तरथोच्त हकं साम ठे क्रियते सलो्ो्मिति ate एव विभिथोगा- लाभिधानाक्गलप्रसक्तिः । way योन्याधारकरथन्तरादिषाडङ्िक- खासविभिष्टामिधानमेवाच सखद्डिलसंस्कारकत्येन विधौषत इति fuga । | arate उपे शरोऽयं श्रन्याङ्गलष्य पूर्वावगममाजेशेष् किज्कितः।) ०॥२॥२8४॥

दति ओोखण्डदेवकतौ भाहदौ पिकाां सप्तमाध्याचस्य BAA: पादः ॥

सप्तमो SUNT: | २७.

अथं सप्तमाध्यायस्य WY: पादः |

दतिकतेव्यता । तदेवं सप्रसङ्गोनामातिदेणो निरूपितः | ददानो कर्ितवचनातिदेो fagut अभ efgatuict मेवेतिकतेव्यताऽऽकाता, यच वा द्रग्यदेवतोपदहोनादिरूपा समाश्ना- ताऽपि न निराकाङ्खेकरणसमर्था, तज भावनासखाभावग्येन तसाः करण्ालुयाइकव्थापारङ्ूपे तिकनेव्धताकाङ्कायां वच्छमाणयादृष्ठेन प्रहतिभावनोपखितो तदं रजकश्याप्यपस्ितेः, तज श करकर- कयो रगपेखितल्ा दिनाऽतिदेरश्य निराकरिग्यमाएलादि तिकतेव्यमेव प्रहतिवदित्येवं afwaa विशशतिवाक्धेषर्ूपा तिदेशेन faeny- तया विधौयते । a ख प्रबखप्रमाणेन प्रत्यङ्गत्याऽवमताथाः कथं ` विङत्यङ्गलमिति वाश्थम्‌ । sawenfa विषुतिविधेरि तिकनेष्यता- काग ्राग्धभा वेनानयक्धप्रसङ्गाुबेख प्रमाणएवाधकलान्‌ पपन्तः |

श्रत: अर्वेजानाशाते तिकतेग्यताकख्छले ` आचा तेतिकरतश्चताया - afate: च्राश्नातेतिकतेग्ताकाञ्च लोमदश्रपूणमासादयः ओ्रोताः starfire: | wawqretuarcary qalfireren: | त एव qa खौकिकपदेगोश्यभ्ते । तजा विगेषान्छौयाद्‌ाबुभथोरप्यतिरेज्जः। यदि तु प्ररतागेकेकस्पाः प्रत्येकं निराकाङ्गेकरणवमर्थाया cy sgwen मिखिताया निराकाङ्कोकरणसामथ्येकख्यने प्रमाण- भावादेकख्या एवा तिदे worngya | ततोऽष्ड लौकिक्या एवा- तिदेशः । तस्याः कण्यद्धबकारादिवचनेराग्यणोकमादावतिदेश्श्य grea इृष्टपन्तिकतया खौ्यादावपि wen एवातिरेश्रात्‌ |

१० भाद्दोपिका |

यन्त॒ शौर्यादौ, were were जुहोति, शेषावारते अधे बरदिवो- छनाति, fares न होतार eet, हमे सौय श्राव्भागौ aft द्व्या दििङ्गद शनम्‌ । तद्य नित्यानुवादवचनानि श्यरिण्थेवं परि- wie । तथा हि । यज प्रयाजा दशेपूणंमाखादौ. ay wae होमविधिरिति तन्धरल्नकारः |

THNG प्रजाजोरेशेन शृष्णलहोमान्नरविधावारादुपकार कल्बेन RATTAN तन््ेणानुष्ानापन्तेः प्रयाजे wars इति वौष्छानु- वादाशुपपस्तिः। प्रथाओयरोमोरेगरेन wawarefaut fafwet- CU: | होममाभोहेश्रेन तददिधावतिप्रसङ्गः। wa: varies ष्मा gare wear ay विकल्पेन प्रतिनिधित्वेन वा विधौयते | सिद्धान्ते तु तदाधकतवेन | प्रथाजाश्च पूवप zv- पूषमाशोयाः बिद्धान्ते सौर्धोया carafe । जो तिष्ठ खस्कारकलेन प्राप्तोऽगुद्यते ।

अत एव भाग्धकारोश्नमस्य व्नोदाहरणलमपि पद्यमविधि- प्कारापन्तेरयुक्षम्‌ | याज्जिकास्तु STAs प्रयाजरोमे छष्खप्रेय- मधिंक ङुवेमिति । एवं wa बरव दत्थजापि ew दर्शादौ aft wai ay खवनानुवारेनाधेत्वविधिः। न होतारमिति तु नित्यासु- वादः । श्राष्धभाग विधिस्तु श्रपूवंविधितया वचनमिति इष्टव्यम्‌ | अभ fe गणोपादानं भवे सर्वेण उतोयविधिप्रकारखोभेन यजेत्थस्येवो दाहरणं भवे वसनस्य । wey वा तच, प्राकरङिक-

+ इत्थमेव पाठः was । ` पथ,- इति तु भवितुमुचितम्‌ |

SHAT SMTS | Rr

इशावर्द्के गृरान्तरख्व प्रतिजिधिल्वादिनापि कथश्चिभिवेश्ासम्भव- शद चनो दाहरणम्‌ | स्वं थातिदेश्ाभावेऽपि शिङ्गोपपश्तिरि तिप्रापे।

खप्रल्यपटितबेदविडितलषाशष्ारे तानिकाग्निसाध्यवसाद्ष्याच केदिक्या एवातिदेशः | श्रतिदेश्ाभावेऽपि fe deat गुड सुजेग्यनुकरलाश्न सारता ग्रियाध्यवम्‌ । श्रतः सामान्यविरहिताहव- नौथादिखाष्यले बाधकाभावाद्छादृश्छोपपतन्तिः। श्त एवंजातभेयकेषु दशेपूषमासारिधरमाशमेवातिदेश् इति faga शिङ्गान्यणयेवं wearer भवन्ति । इतरथा प्रकरणबाधो ATTA वा WA Heh ४ ॥ ९ ॥

इादशाडिकम्‌ » तदेवं निरशूपितस्तिविधोऽतिदेशः। ay प्रश्चख्व यना तिदे श्र डि विधादष्यतिदे णाकराबद्छय walurganar- दाक्धवेवर््यापन्तेखच पूर्वमेव प्रशब्गाद्पपादितम्‌ । श्रतसलाङृश्रविषये चोदना खिक्घातिरे शरस्य नेव we | नाजस्त यदि समानविषयत्वं तदा प्रत्यखवचनापादितसिद्धषादृष्यमाडायेव नाशो गौएलोपपन्ते- नातिरेग्रकल्यम्‌ | यदि तु faafarana सादृष्छशन्पक्तिसदा नाओऽप्वविङ्ङ्धर्मा तिदे शकत्बमवधेयम्‌ । एवं नामातिरै शक्येऽपि समाने weart वा विषये चोदनाशिङ्गातिरेशस्य नेव कश्पनम्‌ | ae: waaay तेनेवेतिकतब्यताकाङ्ुण शाग्भेः । Tava गवा- मयने श्यो तिर्गौरायुरि्येवमादिव्वहःसु एकाइकाण्डपटितव्थोति- ufgwatat aver प्रा्निः। न तु गरलसादृश्ादादशाह- Waren |

ग च श्रदरनरा्थंमवग्छकस्पेन गणलसादृश्याङवामवननिष्ट-

RR urgaifran |

दादज्राहिकातिदेरेनैव तद्धमप्रात्निरावश्क्तै । तन्तदरहदत्पन्ति- वाक्छेव्बेव भावनाया दतिकन्तेव्यताकाङ्काथाङ्गणाम्तगेतत सादृश्येन सातुर्माद्यान्तगताग्रेयादिवत््त्येकमेवातिदे गकण्पनेन श्यो तिरादौ नामातिरे श्रतेन चोदना शिङ्गातिदेश्च्येवाकल्पनात्‌ । न च शाचघ- वाढषामथने एक एवातिदेशः | गवामयनतस्य waar ्रल्येकमेव फल षम्बन्धात्ाधमानां समुखयेऽपि angers प्रत्येक- सेवे तिकन्नग्यता काङ्कयां प्रत्येकमेव तत्कल्पनात्‌ । wat व्धोति- रादौ जैव चोदनाशिङ्गातिदे्ः |

न Sa तेषु श्ुपसतचस्येव प्रपेदाग्ां लोमावद्चति erat ate मित्यादि षरद्धिकान्धनुक्रम्ब यद्राद शोपशदो भवन्तोति इादश्ाडिक- दाद ग्नो पसस्वदश्ेनारुपपन्तिः । ae ऋयोऽइर लरानुरोधेन नामा- तिरेग्रपापितजित्वबाधकलोपपन्तेः | दादशसु तिर्णमय्यपकारक- aay | तस्मान्तन्ल्सुत्याकालौनाक्रामामन्डवां वा frarefa- रिक्रानामेव avensfarn इति fag |

aaqnaatefreat विहारदशंनासुपपन्तिः। तथा fe! etfaeta diaisefa aaferat एकादशिनौ ware | तस्याञ्च दादश्राडे विहारः श्रुतः तस्यातिदे गेन गवामयने एकवष्यधिकश्रतजयसुश्याक्मके प्राक्ताविदं श्रुतम्‌ । यख्यातिरिक्- मेकादशिन्यामालभेरन्नाप्रियं अ्नाढव्यमतिरिष्छेताय agt दौ पश खमस्येयुः BHT आयुः FUCA ब्राद्धएवन्तो नवपश्चव wWe- we नाप्रियं भ्राटव्यमतिरिश्यते न atte श्रायुः gia इति | गवामथने fe सर्ेकादभिन्याः इाजिशदारमाए्न्लौ fener

सप्तमोऽध्यायः। RR

दधिकश्तक्रयमहानि gaa) अवशिष्टानि गव । aw पुनरेका- द्श्रिगौकरणे अतिरेकः समासो वा श्रापद्येत | sat ब्राह्मष- वतां तेषु विधानम्‌ । तद्यदि शोदनाजिङ्गा तिदेशेन व्थोतिरादि- aarafa विहारः maa, तत एतशिङ्गसुपपश्यते । यदि तु नामा तिरे प्राष्य, तदा agen च्योतिरादिसूत्धाख सन्ू्णया- एकाद्चिन्वा एव प्रापतेविंहारद शेनामुपपज्तिरिति त्‌ |

न । एकाद गरिगोविहारस्यामारभ्याक्ातस्य गवामयने श्रौप- Qfunaa act नामा तिदेश्रबाधात्‌ | तथाडि । यथाहि प्रभवः GHA: SAAT ARCH ART प्रथभेऽशन्यालभेर aT Laat मेषौ fea सौम्यं बथु ठतौये वारणमन्ततोऽच पुमच्यीति- रादौनां पयावन्तषु wats प्रथमेऽहनौत्थाद्चनारभ्वाघोतय्येका- दभिनविष्ारख्य प्रतौ च्योतिशोमे दादशाहे वा च्योतिरा्यहः- समृहाभावेन निवेश्रातुपपन्तृतोयप्रहृतौ गवामयने निषेश्ः । wat: एकाद गरेऽइनि | अतखौ पदेशरिकलान्नामा तिरे श्स्तदं र एव बाध्यत इत्युपपन्नं लिङ्गम्‌ ॥ ७ ॥ su Ru

इति ओओखण्डदेवशवौ wget

सप्तमाध्यायस्य चतुथेः पादः ॥

WAAR. GAA: ॥

अथ अष्टमाध्यायस्य प्रथमः पादः। यि

अथ विशेष ॥ तदेवं जिविधौऽतिरैशोभिरूपितः । तजापि भत्यच्वचननामातिरे श्यः are चिन्ता aut) stearfaer- fatwa सामान्यतोनिरूपितस्य प्रति विरेषमिरूपणा्मष्टम- आरभ्यते । तचेकस्मिन्‌ सौर्यादौ एकविध्यन्तेभैव निराकाङ्घलात्छव विध्यन्तसनुखयायोगेऽपि नियामकाभावात्‌ अनिधमेमानेकग्रहतिक- विध्यन्तप्रार्तिरितिप्राप्ते |

अष्टरोषदुष्टविकण्पापन्तेये्ैव सादृश्छ विषेण शौप्रोपथ्िति- खत एव धमांतिदेशः। तञ्च age शब्दवटितम्थघरितं atn- द प्रपञ्चयिष्यते अत एव यच कथमपि म सादृश्यस्य निधाम- कता, यथा श्चावाएटयिष्येकाद्‌ कपाले, तजाक्तौषोनोचेग्राद्मयोवि- कर्पेनेव प्रकृतित्वम्‌ ॥ ८ ॥ १॥ ९॥*

WANA ॥ चच द्रव्यदेवतादिसन्निपत्योपकारकाक्गघाममौ- साकच्यानानरूप tag विधानं, तजाधिहोजदशपूणंमासव्योतिष्टो- मादौ न परस्यरं धर्मातिदेशः खसजिधौ यावदाण्नामैरङ्गेरेबेति- RATATAT: | सादृश्यस्यापि age नियामकस्चाभा- वाञ्च । eatfaste तु त्यक्तं मथाजानृयाजा इति प्रतिप्राप्त- TMT श्रतसंष्या विधानशिङ्गादौचण्णीयादिषु दार्चिंक-

az

* भाष्यकारेणाच इ ufanca लिखिते |

सअरमोऽध्यायः | १५

धर्माणां प्रसलतया तच्छध्यवर्भिनि taste दाभिंकविष्यनतमाति मन्यमानस्योन्तरम्‌ |

दौक्णोयादरिषु विद्यमानानामेव प्रथालादौनां occa खोमसम्बन्धादाजपेवस्छ यूप दतिवन्लद्धेति षषयसुवादोपपन्तः, new ae Vata तदभावे श्रसाधकलाल् सोमेऽति- Su: | अरत एव, इतं वै देवावञ्खं शला शोममन्नन्‌ सयौ बाह तसात्‌ खचि सोमहविर्नासाथ्ते माच्येनाभिषारयतौति द्भिकासादना- अभावानुवाद्‌ उपपद्यते । न We पथैदासविधिः। agreinine देव सोमाष्यायतामिव्येतदिष्येकवाक्यतेन तदथेवादश्यास्य खतन्- विधिलाजुपपन्तेः | किं च थदनुपोग्य प्रथायाद्गौवबद्धमेनमसु- Fay ate मेनोयेरन्‌, तस्मादुपोख प्रथायात्‌ इति उपोषणविधि- र्यनतिदे श पपद्यते । श्रन्यथाऽतिरे श्ादेव तत्मािसिद्ध विधित चर्यात्‌ । aay कष्ायतिदेश्ः सोमे ॥ ८॥९॥ ९॥ |

दृष्टिषु ॥ सौर्यादिषु इष्टिसमाख्यातेषु इटिषमाख्याकल- सामान्यात्‌ गिवंपतिधातुमदाक्थसम्ब न्थितवान्तद्धितपदविहितदेवता- Hay दशेपूणंमाख्विकारत्वमेव । श्रतएव प्रयाजे प्रयाजे इति fara) एवं पश्राव्यद्नौषो मौय Saunt, तद्धितपद विदितदेवता- कल्वादेव । म च तज धूपादिवडतरधमेविधानादेव निराकाङ्घुला- दमतिदेश्ः। तथापावाहइमासादनङ्घम्म्या दिबङतरद्छटाथेधर्मानाना- मेन साकाङ्खुत्वात्‌ |

fa च क्रयसज्निधावाख्ातो निधमकोटेखः प्रथमं तावदतिदेशर RUA | ततस्च प्रातेर्ध्मोर्निराकाङ्घुष्य ख एष श्रौपवसथ्ये-

६९ भाद्रदोपिका |

suit इत्यनेन श्रौ पवसष्येऽइन्यनुानेऽवगतेऽगुष्टानस रे ष्वादुपडोम- न्यायेन यूपादिग्रहणेऽपि भातिदेशकण्यनाप्रतिबन्धः | एकार ग्र- प्रयाजान्यजति, नौ खवनमाघारमाचायं पष्टमनक्तौग्यारिकिक्गम- प्यवसुपपद्यते |

wae तु सवनोधादिपशएषु रेषष्यातिरदेशः। wreferet- दनाकलपष्णदरव्यकषलाद्चधिकतर सादृश्यात्‌ | चुपाद्यधिकधमखाभाख अतएव वपया प्रातःसवने चरन्ति, दुम्बरो धप. इत्या दिशिङ्गम्‌ ।

एकाद श्निष तु इत्या दिनस्यलषश्याचिक्यात्‌ प्रचार विप्रकर्षादि- खूपधर्माधिष्याख सवनोयपश्टविकारलम्‌ | श्रग्रिष्टाङ्‌ इं दे रने आदाय erat erat THAT धूपं परिययतोकछेतदपि देर ्न्यरूपसवनौ यध्मांलुवादकसुपपद्यते | भ wa विधिः । अभरि- युपा दित्यख्या विधेयलािङ्गलोपपकते | |

पशगणेषु तु waaay वा पषगणान्सगंतल सादृष्याद्रण- धमांधिक्षलाभाशचेकारभरिनविकारलम्‌ | अत एवासौत्येषु प्रथार- विप्रकर्वाद्प्राप्तावपि मणरधर्मान्तरपात्तिरविदद्धा । wave atu मां प्रतिपष् वैकच्िके arta प्रापने तक्मतिषिष्य चुपेकल- नियमविभिरेकथप आशमेतेत्ययस्ुपपद्चते |

द्धिदादिष तु अग्यक्रलखादृश्सात्‌ श्योतिष्टोमविकारलवम्‌ | maa च साङ्गतयाऽविदहितदेवताकलम्‌ | यणाङ्गग्रताया tx-

* खौव,- इति सो. wee पाठः | † way सवनोयादिषु,- इति सो. Tere पाठः|

STFS: | Re

araafecaarar: vaya षोमयागोपकारकत्वेऽपि श्यो तिष्टोमाङ्गः त्वाभावात्‌ | wargame acfaen fag श्रातिरेभशिकयहणा- UPASTATA खद्भिदाधुपकारकत्वकण्पनेन रूपखाभः सुखभः। अतएव wa दौच्णोयादिप्राप्नौ दौचणौयाथां दादश्रमान हिरण्य दकिणा चतुविश्रतिमानं प्रायणौयायामिति दचिणादानविधिः सङ्गच्छते |

एवं गवामयनादिसभेषु दिराजाद्यरोनेष च इल्थागणेषु दाद- शराहइविकारत्वम्‌। अ्रहोराचसाध्यकमेवा चिपदवाच्थलसामान्यात्‌। अन fe राजिग्रष्टोऽहःगशब्दयाहोराजिषाध्यकमविगेषपरः। खत्यागणा- नतव सतिंतसादुश्छाखच दादशाइविकारतलम्‌ | अतएव गवामथनादौ दवाभ्यां खोमावद्यतौव्यादिना इादग्रोपसत्वानुवादो विष्यकर्यत्ययंः सङ्गच्छते | स्थिते च इादश्राहविकारत्े प्रथमोन्तमौ वभैयिवा arzurwea प्रटत्तिरिति sega |

Tas सजेवु सभात्मकस्तारौनेव्वहोनात्मकख्य इादशादस्वा- वान्तरसादृश्छादित्यपि awa esata धानि dagcerenty सजाणि तेषु सवत्रषषत्सामान्यादयनशब्दवत्वसामान्वाश्च संवत्छर- जिधमादिधमैशाभाय गवामयनस्य विध्यन्तः । अतएव गवामय- माग्तर्गतमदहात्रतिकं पल्य उपगायन्तोति wa विध्यन्मरस्तत्यथे सर वत्छरसचान्तरेऽसुवदर ति |

ये तु साहस्राः साद्यस्का इत्येवं एकसंन्नायोगिगो ame स्वातरूपनिकाययथो गाज्निकायिन उच्यन्ते । तेषां य एवैकोधरम- वान्‌ तस्याधमेकेषु प्रन्नः | एकसंन्नायो गित्वखाडश्तात्‌ । न चाज

Rc भाददोपिका |

araarfaes: | daafa quan तदघम्भवात्‌ । एकच मुख्यस्य fe aratsocy atua नामातिदेश्रः। न तु सर्वच yafa- निभित्तसच्चेन मुख्यतयेऽपि । न चेवं प्रायण यखलेऽपेकसंश्चाधो गा- दतिरेश्राप्तिः। तस्य प्राथम्यसिद्य्थंलेन दाद श्राडिकदितौयाद- धममेद्‌ शेन नानतिदे कत्वात्‌ । अतएव प्रयोजनाम्तरर डित एवैक- संन्ञायोगोऽतिदिशसाधकः |

अच च, थ एव धर्मवा्तश्याधमेकेव safe । स पूवा SAT वा, थक्तिसाभ्यात्‌ | HTT: ys एव ताङुग्र इति सादौ तथोक्िः। श्रतएव पूरवपूवेश्य किञ्चित्‌ किञ्चिद धिकधर्मंवतव छन्नरोन्तरेषु vate: । अतएव wafer साहखे ave विधायथो- भरस्िन्‌ waza सरखस्योच्तरा गौः समाहिता मवति तावदस्माञ्नोकादसौ खोक इति ewe feat दशयति । awe च yafam are सोमक्रयणं विधायोत्तरसिंखतगमाप्तौ खौ गौः सोमक्रयण्णै ean gat स्यधितेत्यनेन ख्तियो विधान स्यधिता- व्याटश्यतुवादख् VFA ISU neue

wae: ॥ wd प्रहृतिविगेषे निरूपिते फशमियमकन्तषसुदा- ain तेषां न प्रशटतित्मतस्तषामनतिदैशः । तथा fe प्रशतिफलं तावत्‌ परहृतेरनतिदे शादेव नातिदिश्यते । न हि प्ररुतिरग्यतिदेष्ं शक्या । विष्तिभावनाथाविषृतिकरणेनेव निराकाङ्कुत्ात्‌ । ग च सौर्यादिवाक्ये दव्यदेवतामाचविशिष्टभावनाविधौ हते सादृश्येन

* भाष्यकारेणाच दश्‌ अधिकरणानि लिखितानजि।

अट्मोऽध्यायः। Re

प्रह्तभावभोपस्ितौ agafaancwea प्रथाजादिवद तिदे ्ौप- पन्तिरि तिवाश्थम्‌ । शअनुमितिसामग्याबणवत्मेन सूर्यादिदेवतया यागानुमानख्ाावश्यकतथा शाब्दबोधे विलातौोधथयागस्ापि भावनाविग्रेषणतथा विधेरावश्यकत्वेम करणाकाङ्खगऽभावाद तिरे शा- STITT: ।

म च तथापि aaa WAAR गौ रवान्तद्यामे WH aerate: | विनिगमनाविरइसदकतविधिपुमःश्रवणेन वैनादल्यानां मेदशिद्धः। अन्ययाऽऽप्रयेऽपि सौयलापत्तौ सूर्यादीनां साहर्या- पन्ते । शतः सौर्यादीनां भिनानामेव करणानां ene तेषा- afaen दति सिद्धम्‌ । say तदभावान्न तष्वन्यफल्ातिदेश्ः। न च तदभावेऽणज्गवदितेः फलशाकाङ्ाऽस्ति । बरह्ठवदेसादि शतफलेमेव जिराकाङ्खु्बात्‌ |

जापि विश्वजिदादौ न फलश्रवणं, तजापि न तदतिदेशः। स fe श्रङ्गातिरे केन प्रतिवच्छष्देम भवेत्‌, भिन्नेन वा ? नादः | wana प्रशतिवदिहृतिः कायं तिवाश्येन विरुते गेणाङ्गविधानं फोट शेन faufafaurafafa वेरू्यापन्तेः। यद्यपि च swfa- बच्छब्दमाचस्य विष तिविधिवाक्यशेषत्वकख्यनया श्रंशनयविश्िष्ट- विहृतिभावना विधानेनावेरू्मित्या श्ड्भूलेत | तथाण्येकप्रजतिवच्छब्द- माज्दाङ्गन भे विधेयसम्पेकलं Guin उर्‌ शमपंकलमिति वैरूपा- fracas) भागधः। ख विध्युपश्ापित विश्च जिद्धाथेमेव फलकल्यनोपपन्तावतिदेशकश्यने प्रमाणाभावात्‌ Wat 4 फलस्यातिरे ग्रः |

ge भाटदौपिका |

भियमो मिमिन्तम्‌ । ae तु विशृतिभावगथा श्रनपेकितत्वा- देवागतिरेश्रः। न fe निमिन्मङ्ग, येन प्रयाजादिवदतिरे्ो- भवेत्‌ | प्रमाणाभावात्कारकलाभावाशच्च म तस्याङ्गत्म्‌ | एवं सत्यपि यरि प्रतिर तिदिश्येत ततो भेदमवदिशतावेव निमिन्तसन्निपाते मेमित्तिकं विषत्यङ्गतया प्रश्त्यनुष्ठानं प्रसव्येत । मेदनरशोमानु- sina । न लेतदसि। सवधा भ भिमिन्तातिदेग्ो नैमित्तिकत्व | वा fae: |

wat अधिकारौ) तस्यापि प्रशतावभक्रलात्‌ । wary af<- गरेषणानां खगेकामलाहिताग्नितादीनाममतिदे9ः। अतएव श्चप- तौष्ादावाडिताभ्निलस्सामतिदे शः | र जलादेस्ठ कत्त विेषणतवा- नस्य च॑ प्रतावङ्गत्वाटि शतावतिदरेग्र te एव । म हि anwarafe- का रिविगरेषणम्‌ | श्रथिकारिणः शाष्दविधिबोधितलपके, खदेष्ट- विग्रेषणष्य राजलवादेरविवच्ापन्तेः। वस्त॒तस्तु प्रथमापेचितलेन खारा- व्यकामपदस्य फञपरल्वाद धिकारिपरत्वाभुपपतन्तरधिकारी श्रा चि- कविधिबोध्य एवेति तच न शाब्दस्य राजलादेरन्वथसम्भव इति राजलादेः क विशरेषणएत्मेव । अरत एवाडिताभ्भितलवारे वौ किकस्छा - यिकेऽधिकारिविधौ विगेषणएलकण्पनम्‌ । afearg राजलादे- रधिकारि विग्ेषएल्मङ्गोश्त्यानतिदे शं मन्यन्ते |

ससुदायोऽ्रोषोमोयादिप्रधानान्तरसादिल्यम्‌ । तस्य प्रङ्ता- वङ्गतेऽपि परप्रयुकाद्नौषो मौयादिप्रतिथो गिकलत्वात्तदभावे विषतौ मातिरेश्रः॥८॥१९॥ 8 ॥

* श्रान्दविधिवोध्यत्वपच्त,- दति at. gaa पाठः |

खअर्मोऽष्यायः। au

JURA, ॥ ये seit मोदोषनादिदणजन्याः कामासेषाम- मङ्गत्वादमुपकारकलत्वाच्च यद्यपि नातिरेश्रसयापि asta मोटोहमा दिशणनां प्रणयमोपकारकत्ेना तिदे ओ विहृतावपि काम- नायां wat फलोत्यत्लौ न किं चिद्राधकम्‌। न चाङ्गमेव विहृतावतिदेष्टययमिति नियमे प्रमाणमस्ति । करणोपकार- ` साकाङ्क याविकृतिभावनायास्तष्नगकापेक्ायाञ्ुपकारकमाजस्येवा ति- देणात्‌ । म fe विहतिभावमाऽक्गमपेश्षते। प्रमाण्णभावात्‌ | अतः aferatfeaca गोदोहनादोनामपतिरै्रः एलोत्पन्ति- afa प्रापे |

wa । वितिभावनोपकारकमेवापेचते, तथापि खाद्श्यात्‌ प्रशतिचोदमा तदथं एव वा प्रथमत उपतिष्ठते ) पथाश्च तदन्वित- सुपकारकम्‌ । तदच चोदमार्थग्धतावां प्ररुतिभावनमा्यां agfad, तद तिदिश्यते । अननज्ितस्छोपसित्यभावेना तिदे शायो गात्‌ । अन्वितं शापष्टुकामप्रयोगे चमसविशिष्टं प्रणयनम्‌ । पश्टकामप्रयोभे प्रश- यनमाचम्‌ । तत्प्रयोगे प्रणयनस्य परप्रयुक्षगो दोदनोपजौ विलेन SMTA खरूपेरोव प्रधानभावनान्बयात्‌ । श्रङ्गमेव प्रधाम- भावनायामन्वेतीत्यमिप्रायेण तस्ेवातिदेश्र दति भवाद्‌ः। अलख फलायेगुणानाममतिटरेश्रः | |

a चसातिरटेश्ाभावेऽाश्रथस्य प्रणयमस्य विहतावपि aaraaa कामनायां सत्यां गोदोहनानुष्टानोपपत्तिः । प्रकरणपारतैयर्थ्या- पत्तेः । गणएफलसम्बन्ध विधेराश्रवप्रयोजकलशक्रिकल्यमागौरवप्रस-

FY । प्रणयनमाचस्याअयस्याश्रयलानुप्रपत्तेरवश्यं द शेपरणमा सापूव- 6

gz भाटददौपिका ।

खाधनोगतप्रणयनलेनेवाश्रयत्वात्‌ | fet तदभावेन गोदोशमानु- छानानुपपन्तेः। श्रतएव॒खादिरलादेः संधो गण्यक्गन्यायेन इत्थं - स्वापि खत्नाद तिदे प्रोपपन्लावपि श्रदनो षोमोवापूरवेखाधनोग्तयपा- भावान्न तेन वर्या दिषलोत्पन्निः |

भाष्यकारस्य तु एताद्श्विषये फल्लोत्यन्ति मन्यमानद्यामिप्रायं न विद्यः। खच तु arate विजातौयप्रस्तरप्रहरणत्वादिनेव चायुरादिषशं प्रति राधमलत्वम्‌ । श्रायुरादिप्रकाश्रकमन्छस्य च QUANTI प्रहरण्णङ्गवम्‌ । तज aaa विषतावपि तस्मात्‌ Setar nen awe

wanafe ॥ सौर्यादिरौषधट्रव्यकवेकदेवताकलारभ्यां wya- विकार इति वच्यते । ्राप्रेयवाक्ये चाग्मयदयं पौणंमास्यमावायस्या- areata atga पौणंमाख्धिकरणे। सौख विनि- गमना विरशादुभयविकार दत्य्विवादम्‌ । सौय ख य इष्यति वचनादेकख्पिकः पौषमास्यमावाश्याकाशः | तदनाग्रेथयोः कि पौंमासौकालौगसौचंप्रयोगे पोरंमासोकालोनाप्रेयस्यामावास्या- aaa wea व्यवस्थितं xrefaag- कनाग्यवश्धितविकण्यनेतिचिन्तायाम्‌ |

तन्सत्काशत्रूपावान्तरसादृश्यात्‌ व्यवसितम्‌ | एवं च दतु जा पौणेमासोममिद्धपेत्पशो जाऽमावस्यामितिविडिततन्सदङ्ग मन्नयो- रपि waar) we fe पौणेमास्ादिषं्चकप्रधानसम्ब न्धिदविरेव पौषंमाख्यादिपदेन wafser agen मन्लमाजविधिः । चअरमि- a तु खनामि इवौव्यमिदश्रतौति ae आअ्यने-

STATS: | 9९

aqua इति खाधितं तोये । अतश्च मन्छयोरपि वसो पपकेः प्रृतिलव्यवस्ेति प्राप्ते |

भावनायाविजातो यथागलावष्डिश्स्य वाऽगुग्राहकरूपेतिकने- RATATAT तु प्रयोगविषय | श्रतसेकआतोयस wie वेक- स्पिकोभयकालत्वादेकर्पिकोभयविकारत्वावगतेरव्यवस्वयेव तन्तदा- ग्रयप्ररुतिकलं मन्ल्ाणाञ्चाग्यवस्वेति सिदड्धम्‌ |

TH पार्थसारथिना AAP ARAL येकत्वमग्धपगम्य मनन योदुं्टायेलेन विकण्यादेकस्िन्नाग्रेये प्रधानाम्रसाहित्यानुरोधेन प्रतौ व्यवख्छायामपि वितौ तदभावेन ववश्ाकारणाभावाद- व्ययख्ितषिकष्पोमन्धयोरिति सिद्धान्तितम्‌ | तक्मन्लविकल्परिन्ना- थादाद शरसङ्गततया ऽतिरे ्विचाराभावेनाध्याथसङ्गत्यभावापन्तेरागने- यभेदस्य च श्छापितवेनेक्धाुपपत्तेदपे शितम्‌ ॥ ८ ॥ १ ॥१॥

fey ॥ इ्टिषु दगेपूर्ेमाखयोः प्रटन्तिरित्यक्षम्‌ । तथापि सौर्यादिष श्रौषधद्रश्यकल विशिष्टेकदेवताकलरूपविगेषषाडृष्वाराग्रेय- विकारम्‌ | अ च सान्नाव्य^स्येकदेवताकलेऽपि भरो षधट्रव्यकला- भावादाद्ं विशेषणम्‌ । श्रप्नौषोमौयादेरौषधद्रव्यकलेऽप्यनेकदेवता- कलवाद्परम्‌ |

अन्न यद्यपि एकदेवताकत्वं माम नेकरेवतालकलम्‌ । wit- waaay ग्ाषण्यटन्तरदेवतासलस्येकलेनातिप्रषङ्गात्‌ । area कदेवताल्लाधिहटागकलम्‌ | देवतालस्य शब्दनिष्ठतवेम देवतालौयङूप-

* साब्राय,-- इति ate gaa प्राठः |

88 भाटृदौपिका |

सम्बन्ेन प्रत्येकाच्चराणामेव तद धिष्ठानतया श्राग्रयेऽयव्यापतेः। पर्बा- तिसम्बन्यावचर्छिकलाधिष्टानलविवचायामद्नौषोमोयेऽप्यतियापेख | ष- MASALA पदमाजापिष्टानकवसख्छ वक्रमश्रष्यलाच | तथापि देवतालाश्रयप्रतिपाथार्थेकतवभेवे कदेवताकलम्‌ । एकलवमेकसंख्या- कलम्‌ |

श्र्यस्छ देवतालपच्े तु देवतालाधिष्ठानेकलमेव तत्‌ । wie Szmaa we wi प्रथमातिक्रमे कारणाभावेनेकवचनान्तेनेव तद्धितविग्रहात्‌ | श्रभ्धिमेव da भागधेयेन समद्धयति, sqaat- feay Ga भागधेयेभो पधावतौल्या्यंवादाच | श्रपनिमूधा, eae जातवेदसमिति मन््वणाच्। श्रद्नषोमोयेन्राग्रथोस्ठ तदभावानेक- देवताकलम्‌ | अतएव ATE सप्तरकपाश्चमिग्यादौ, मर्तो यख fe चये इति मन्वणोदनेकदेैवत्थतलवावगतेः सत्यपि qe नाऽऽग्रेयवि- ATA | WHA aaa चरमित्थादौ च सत्यपि we प्रमाण- भारेणार्थेकलावगमाटाग्रेयविकारलम्‌ | भ्रगेकदेवताशेष ठु श्र्रोषो- मोयेश्धाद्रयोः | तजाणद्मोषोमदेवत्यस्य शोमपदधटितानेकदे वत्यस्छ VACA AAAS वाऽग्रौषोमोयविकारल्भेव | दश्राप्नौदेवत्धसे- न्रपदचरितानेकदेवत्यश्य अच्चरानेकटेवत्थस्य चैेग्राग्म विकारत्वमेवेति व्यवसा | AMI श्ाखामेदेनेकाद शकपालवलदादश्कपाललयो- fang इदा ्रकपालायां तद धिकसंस्थाककपल्ायां वा विहता- वरेश्राग्मविकारत्मेव | तद्युगसंख्छककपा्ायामषटाकपाखमिन्नायां त्‌ fan एव चवस्धापकशामान्धाभाषे | श्रष्टाकपालकायां तु eayq- नेकडेवताकले द्र घरितषादृश्यख् बखवत्वाटाग्रेयविकारत्रमेवे्या-

QTFAT ATT: | ७५

qwrt च्राख्यद्रश्कायासुर्पाश्पयाजस्य | TuIteqwaaraza- कायां तन्तद्रयकस्येत्यादि विशेषतः प्ररतिलवं बोध्यम्‌ ॥ ८॥ १ ॥ ७ ॥

विप्रतिपन्षौ ॥ एवं खादृ श्नियामकले निरूपितेऽधुना तयोरविं- रोधे बलावल्लिन्यते | ania इवयघरितदेवताघटितखादृश्ययो- यच विप्रतिपत्तिर्वया । te: पुरोडश्रः wie पय caret ay कस्य बलवत्वमिति fara) देवतायाः प्रयमोपसख्धितत्वेन Raa प्रधानलाञ्च तत्ादृश्छमेव बलवत्‌ । दठप्त एवेन- fax: प्रलया wufirg तपयतोत्याद्च्यंवादवश्राद्धि थागोदैवता- राधना्यः। ्राराधिता चसा फलं ददातौति तस्याः प्रधामलम्‌ | देवतासादृश्छश्च यद्यपि निरुकेकदेवताकत्वरूपं द्रव्यसादृष्यावि- रोधि । तयापि समानशब्दाथंकलरूपं तददिरोधोति वस्य बखवत्व- मितिप्राते | |

प्रथमोपल्थितल्ेऽपि कमेविथुत्तरकालमतिदेकश्पनान्तदा च rye प्रत्यासश्नलेन शो घ्रोपस्धितेस्तत्छादृश्यशेव वलवत्वम्‌। यागो- fe द्व्यवदारात्‌ देवतोदेशविशिष्टद्रव्यव्यागरूपः | aq ze mma त्यागे fanqus, gaararg fanawhrt ves | am द्रव्यं यागप्रत्यासन्नम्‌ । यद्यपि च टेवताप्रसादख्येवार्थवाद्वशा- द्यागस्य फलसाधनत wa nega) तथापि देवतायाः शाब्द बोधे यामं प्रति द्यं प्रति वा प्राधान्ये प्रमाणाभावात्‌ प्रयत द्वय aq पार्टि कान्वये विशरगव्यलेन प्राधान्यावगतेम देवतासामान्यस्य बल- वत्नाशरद्धा | AWG भ देवताप्रसादस्य दारलमिति जेमिनिमतं TA एव | श्रतोऽम्तरक्गलवश्ादेव THIET Taw |

8६ भादुदौपिक्रा ।

एवं च धर्मानुप्डोयाश्लस्तेन सङ्गच्छते | इतरथा yiermet श्रालाच्छेदादौनां बाधापत्तेः | एवमन्यजाणयन्तरङ्गलादिना ww सादुश्ययो बलाबलं AVA! यच तु न्यायेनान्यादृशं rae, कल्य- CUTAN AIT तन्ूल्धतशरुतिरूपवचनातिदेगेन ग्यायकखप्या तिदे ग्रस्य बाघ इत्यपि zee । अतएव सौम्बचदरि- त्यादौ शब्दार्थगतसमानत्रूपसादृश्यस्य निरक्रेकदेवताकलरूपसा- Tate अन्तर ङ्गत्वेऽपि नाद्मोषोमौयविकारलमपि लाग्नेबवि- कारत्मेव । एवमाग्रेयएकाद श्कपाखद्त्यादौ देवताषामान्यश्च कपालसंख्याखाद्ष्या्पेखया अन्तरङ्गलेऽपि नाग्मेवविकारलमपि लद्नौषोमौोयादिविकारलमेव | केचि्वेताङ्श्र विषये कपालेकादश्र- लारौनां द्वयनिष्ठषाधनतावच्छेदकको रिप्रविष्टलात्‌ द्ग्यसादृश्ध- चटकत्वमेबेत्धग्नौ षोमौोय विकारत्वं TAVITA ॥ ८॥ ९॥ ८॥

feca ॥ दर निष्ठशदृश्वयोः परस्परविरोधे तु रेवताषादृश्यो- पष्टभद्यापि इन्यसादृ्छस्य अरौ तशिक्गोपष्टदरव्यसादुश्यापेचया gi शवम्‌ । था प्राजापत्यं ठते चरं निवंपेष्छतरृष्णखमायुष्काम- इत्य शष्णखानान्दोत्िमत्वशचणतेजस्तिलखादृश्यस्य प्रजापतिदेवता- कत्वसादृश्योपष्टभस्यापि कटिनलापरपर्यायविश्रदव्वसाद्श्चापेख्या दुबेलत्वम्‌ | तेन भायं यागस्तेजल्तिलसाडृश्ादुपांश्याजविकारोऽपि तु कटिनतखादृश्धादाप्रेवविकार एव । चरग्रब्दप्रयोगात्‌ | एते अपयतोति अपणविधानाश्च | यद्यपि नायं विङ्गुत्यभावेन ga खरः। तथापि wed चदग्न्दातुवादख्रधर्मेयोगादुपपद्चत इति आ षधधमेप्रापकं भवति लिङ्गम्‌ |

अष्टमोऽध्याबः। ge

a waa शरोरभावादाग्रेयधर्माणां wrarnaa कथं "दग्रब्दसतनौषधधर्मपरापक इति वाच्यम्‌ | सौयचरोराग्रेयविकारवे- भाग्रेयधरममाणमेपि चङ्गतलाच्च शशब्दस्य तत्‌प्रापकलवखम्भवात्‌ । एवं अपणवाक्येऽपि यद्यपि भ श्रपणामुवादेन एतबिधिः | श्रपण- स्यायेयविकारलेऽपि विक्कन्तिरूपप्रयोजनाभावेम बाधात्‌ । एत- स्योत्यल्तिवाश्ये प्राप्ताश्च । तथाणद्मिषयोगमाजरूपं श्रपणं weer wauar वा प्रतिप्रषवविधया विधौयते । ae उतविशष्टं we बेत्यन्यदेतत्‌। क विशिष्टविधिलमित्य् नियामकाभावात्‌ उत्य- frre, eae परम्परासम्बन्धेन यागाग्वये तस्य fawatafefa- कत्वादजेव विशिष्टविधिरिति तु angers: |

यद्यपि च श्रपणस्योपां याज विकारत्वेऽपि प्रतिप्रसवविधिलं युख्छत एव । श्राव्येऽ्यभ्निसंयोगसद्भावात्‌ । तथापि द्रव्याग्तरषंयोग- स्टात्यन्ताप्राप्रस्योपांग्मयाजविकारल्े विधेयत्वापन्तेराप्रेयविकारले द्र्यान्तरख जलस्य प्राप्तौ तच ठत विधाने शाघवमिति शिङ्गःत्ोप- पत्तिः । एतदद्जरसेनेव वा भाव्यकारेण तस्छिंञ्च अ्रपणच्रुतेरिति सचस्य एतद्रव्यकलसादृश्यादुपांशयाजविकारत्माश्र्च ठतस्याधि- करणल्वश्रतेः प्रदेयत्वाभावादिति वाश्यानान्तरं BA) सबया ओओ तजिङ्खो पटस्य सादृश्यस्य बखवत्वाद्धिरष्यथाग शओषधविकार एव । एवं च यच हिरष्ययागान्तरे लिङ्गगभावस्तच देवतासादृश्धा- सद्भावेऽपि श्राच्यघर्माणं यषामसुगरशात्तजखित्वसादृष्येनाव्य- विकारलत्मेव | चशब्दस्य वा च्याश्ञौपुखाकन्यायेन गमकलादौषध- विकारम्‌ । शष्णखेश्टिविकारलं वा ॥ ८॥९॥ ८॥

gs भाटुशौ पिका |

मधूदकम्‌ ॥ रचिचेष्टावनेके यागाः दत्यक्षं॑चिच्राधिकरणठे कौम । ay दधिषटतपयोधानातण्डलयागाना िर्णोतिव प्रतिः + मधुदकयोस्हठ॒ वशेषाम्यादुपां एयाजविकारत्म्‌ । प्रशतोदादरण्ड देवतासामान्यस्याधिकताञ्च | न तु खाभाविकद्वलसादृश्वात्ययो- यागविकारलम्‌ | सत्यपि सादृश्यदये लिक्घविगरेषस्य निणशंयकला- भावे बङतराव्यधर्माुदस्येव नियामकलात्‌ । नेमित्तिकद्रवल- स्याच्येपि स्वाश्च । WY स्वंयागानामेकफलकलेनेकतन्तलाद्भय- WaT जयार्णां मधुतो द कानासुर्पाश्रयाजघर्मास्तजानुष्टोय- मानविरुद्धधमं विषये कार्याः । श्रादटन्यानुष्ठौयमानद्र यसंस्कार विषये तु तत्तद्यागोयघमांस्तन्तटरव्येषु कार्याः won ene a

दति ओ्रोखण्डदेवहृतौ भाददटोपिकायां अष्टमस्य प्रथमः पादः ॥

च्यरमोईध्यायः। e¢

श्रथ facta: are: |

बाजिने॥ वाजिमयागस्यामिचाऽनुनिष्यश्लवाजिमनप्रतिपत्तिकमे- प्णोऽष्य्गगपेखा्यां fai सौमिकातिदेश्र उत afin दति चिन्धते। सौजामश्छङ्गदे वतारंस्कारार्चषुरायडेषु चैवमेव चिन्ता । तज सोमो- वे वाजिनं सुरा सोम wane सोमश्दः सोमधघर्मातिदे ग्राथः | न चोपग्रयोयुपो भवतो तिवदथेवादस्ला दनतिरे कत्वम्‌ । तददिश सिद्धसादुश्वाभावेन नामातिदे शावश्यकलात्‌ |

अतएवानुबषटरारमन्तौ TRY भच्णमुभयच् दश्रयति | सुरायां Tar क्रयणं, Graeme: श्रयण, एका TAA, एका धाश्या, उपयामेतिमन््ो गदौलासादनं, ga वासस्पनहनं दशयति । ग्रहशष्दयेवं सति सुतरामुपपद्चत इति प्राप्रे |

आयेवादिकस्य सोमश्चब्दस्य प्रकष्टफलवत्व्ूपसिद्ध साद ग्नो प- पत्तौ वाक्यभेदापादकविधिपरले प्रमाणाभावात्‌ | यरग्रब्दस्य प्राय- एौयवद्गहणस्टौ पदे शिकलेभेवोपपन्तेजिङ्गानाश्च वाचनिकतयापुपप- न्तावप्रतिबद्धेन चोदना शिङ्गा तिदेशेन दाश्िंकविष्यन्त एव । तचापि वाजिने पश्एप्रभवतवद्रवतल्*^सादृश्मात्पयो यागविष्यन्तः। सुरायां पोरो- डाशिक भेषधद्रव्यकलात्‌ । अतएव wats दौचणोयामप्नोतीति दीचपभेयाभिवचनं सङ्गच्छते । इतरया fe तस्याः प्रत्यदलेन प्राक्चिवचनेन स्टुतिरस तेव श्यात्‌ । तथा नेतेषां पुरोडाशा विद्यन्ते,

+ दवत्व,-द्रति नास्ति अदश पुस्तके |

ue भाटरदपेपिका |

ग्रदपुरोडाश्ा We wa इति aly पुरोडश्श्ब्दानुवादणर्डू- मंकत्वे GEA ।

यद्यपि Saat यदयागान्मराणां वात्तिककारमते पश्पुरो- डा गशकार्यापन्नलस्य दशमे वच्छयमाणएलात्‌ Brarawa पुरोडाश श्रष्दो पपत्तिस्तथापि erate तावत्‌ पश्ररुपुरोडा ग्रधमप्राते- जिंङ्गोपपलतिः । वस्तुतस्तु । श्रक्गापेलायामङ्गघरितसाद्श्चस्येव पुरः- स्फून्तिकलेग स्थानापश्यतिरे शापे्या चोदना शिङ्गा तिदे शस्य qe- वत्वा दौषधद्व्यकलेन सवप्रतिग्डतद गरेपूणंमासविकारलमेव | अतएव,

“एषामसम्भवे बुर्यादिष्टं वेश्वागरौं qu:” ।

इत्यादौ चेधातव्यादौीचणौयेत्यादौ च न व्योतिष्टोमादिधरमाः। यदा तु दाश्मिकदर्नभाग्यकाररोत्या प्रातपद्पुरोडाश्रथाग एव सुरादिद्रव्यान्तरमाभविधिरिव्याश्रषैयते । तदा सोमादिश्रष्दश्त भामातिदिश्रनिराकरणमाजायमिदमधिकरणम्‌ i भ तु चाषध- द्रवयक्रत् लिङ्गका तिरे शसिद्यथेम्‌ । एतदभावेऽपि पट्एपुरोडा शर्छ इशेपूणमासविकारत्वसिद्धेरिति ध्येयम्‌ ॥ ८॥२॥ १९४

पशः ॥ देकः परश्दशेपूणंमासविकार cam) तापि कि- मम्रोषोमोयपुरोडाभ्नविकार उत साल्लाय्यविकार इति चिन्तायां, घनत्सादृश्यात्‌ पुरोडाग्रविकारः। न चख WHE rea सान्नाय्ये सत्वाक्ियामकाभावः | wae लिङ्गो पष्टम- त्वात्‌ । श्रद्वस्लौषधान्योऽप्नोषोमाभ्यां ला जष्टं प्रोकामौति पश प्रोचतौति fe प्रोखणं पुरोडाश्रधमः। तथा पशं qfa करोतौति पये्िकरणं पुरोडा णविकारत्वे लिङ्गम्‌ । ग च पशप्रभवत्वषादृश्छ-

TAT SATA: | ut

erfa उखादशेमरूपलिङ्रोपष्टभत्वाशियामकाभावः । तयात्बेऽपि देवताषादृश्छस्येवाग्नौषो मोयविकारलवे गमकलतवादिति प्राक | देवतासामान्योपष्टथस्यापि द्रव्यसादृश्मस्यान्यथासिद्लिक्गोपष्ट- wera सिड़ fay ives steer षाश्ना- विकार एव ae: 1 तथा fe are प्रोकणानुवादेन मन्लो- विधौयते | येनेदं fay भषेत्‌ तस्य तु लिङ्गादेव mary प्रोणभावनेवाजापूर्वा विधौथत इति विपरौतवाधकत्म्‌ । पर्थ- france तु प्रदेयपुरोडाग्रधमेलेन प्रकृतौ क्तम्‌ । नेह प्रदेव प्रहृतिश्छलपद्षखछारकतया guar प्रातम्‌ we aga a तदपि लिङ्गम्‌ । अतो चनलसादृश्य न fagtasaqs यदि पषएरकषा्यां पच्यमानः खन्ददिति उखादगरेनं तु अ्नुद्मानला- दनन्धया सिद्ध fay) aa: तदु पष्टभं प्रदुप्रभवत्वमेव बलतो यः ॥ ८॥२॥२॥ | | दघ्नः a तापि दधिविकारः पयोधिकारो afa चिन्ताया, चघनत्व्ाङ्श्याह भिविकारत्वमेव । न च साक्ात्‌ पद्प्रभवत्वसा दुश्येन पयो विकारलश्रद्खा । कारणत्वस्य afer अतौ श्ियस्यानु- माजिकत्वेम प्रत्यखगम्यचमलवापेचया दौबेच्ादितिपाप्ते। इदया- dat पयसथैकदिभान्तरितानां विकारदशेनारेकदिनस्यायित- WN खतोगमिमस्वथादुश्य च प्रत्यचमेवेति तत्हङतेन weary WHATS Bares बाधात्पयोविकारत्वमेव ॥ ८॥ २॥ ₹ ॥ चआभिखा ॥ श्रामिशा तावन्नार्यान्तरमपि तू दसिपयोऽन्यतर- पमिति साधितं wae । अतश्च तदन्यतरविकार दति तावद वि-

५२ भाद्रदोपिका |

वादम्‌ । तज्रापि तु विग्रेषचिन्तार्या, तप्ते qantas दितयानि- feezy ua सा वेश्वदेवौति तच्छब्देन पराम ग तु सपतम्यनतप- दनिदिं्टस्य पयसः । गुणड्डतलात्‌। म चानयतेदिंकमंकलात्पयसो- व्याप्यमानवेन दध्यपेचथापि प्राधान्यावगतिः । दिकमेकधाठुख्येखे अधिकर.णएत्वादिकारकान्तराविवक्षा्यां कमेकारकसम्बन्धमाचविव- चायां च सम्बन्धसामान्ये षष्टो प्राप्तौ अकथितं चेति सूचेण कमे संज्ञाकरणात्‌ । डदितोयाविधानावगतावपि प्राधान्ये प्रमाण्णभा- वात्‌ | प्रहृते सप्तमोश्रवफेनाधिकरणत्विवच्वावगतेरिंतौयकममेप्र- सकह्यभावाच्च | say दधिरूपतलादामिक्चायादधियागविकारलमे- afa रौ किकस्य पयोऽधिकरणएत्मिति प्रापे |

मधुररसग्दयस्लादष्यभावेऽपि च अन्ञाम्तरेणामिकासन्पेर- न्यव्यतिरेकाभ्यां sant gy पय इति waaay wee एवा- वश्थाविगेषापन्नस्या मिच्षापदवाच्यलावगतेस्तद नुरोधेन तच्छब्दस्यापि सप्म्यन्तपद निर्दिंटप्यःपरामर्चित्वश्येवावगतेः पय एवामिशा । अरत तद्याग विकारत्वमेव। एवं च तके पय सोत्यज सप्तम्या प्राधान्यल्णा, दितोयया च सक्न्यायेन करणत्वशच्चणेत्थपि ध्येयम्‌ |

श्रवस्या विशेषशूपामिच्ा च न तापं विनेति aenfa fava यदि तु ताप विनाप्यामिच्ा शोके सम्भाव्यते, तदाग waar प्राधान्यश्चच्णापि । तक्तपयो धिकरणल विशिष्टदध्यानयमस्येवावस्था- विग्रेष विशिष्टपयोशूपाभिच्लो र गेन विधेयत्वात्‌ । उदेश्यवाचकपद- कन्पनया च THUG: | तस्येव च तच्छब्देन परामर्शात्‌ सुतरां लिङ्गोपपत्तिः । श्रधिकरणएलश्चेव च दध्यानयनं प्रत्यङ्घतेऽपि पथ-

शअटमोऽध्यायः। ue

खोनाङ्गलं कप्प्रयोजनलादिति ध्येयम्‌ । श्रतः ्राभिक्ाया श्रवस्धा- विग्रेषवि शिष्टपयो ङूपलात्पथोयागविकारत्वम्‌ | तेन पयश्येव प्रात- दे दधर्माः, दधि तु खौकिकमेव संस्कारकम्‌ ॥ ९॥४७८॥ 8॥ सणमरोनख ॥ wey seme प्रन्तिरिव्यक्रम्‌ | दाद- me चासि सचल्मरहोगलं चेति wise) wat, उपेयुरि- व्यादिखशोदनाचोदिते सचलमखष्डोपाधिः। अनियतस्ामिके यज- तिकोदमाचोदिते चारोनत्वमखण्डोपाधिदद्धव्यवहारात्‌ । anga- aa निमित्ते च तच धमेविशरेषाविडिताः | तथान्येऽपि ससंश्चका- अरोनसंश्नकायादइगंणा waa: sea: | ae दिविधेग्वपि दादशाइस्वेकस्य धर्मप्रटन्तिः । श्रतोऽविरङ्ाः sqgien faxgre विकच्यन्ते । भ छण aremre भेदोऽस्ति । येनावामरसामान्या- त्तदा ्राइव दित्यतिदे वाक्यं RAT! भेदे प्रमाणाभावान्न दादश्राहवदित्येवा तिदे शवाक्धक्यनेऽव्यवच्येव Yer प्रान्ते | सत्यपि इादशाशलेनेवा तिदे सचलरूपनिमिन्ताभावान्तन्नेमि- सिकाधर्मानारौने, श्ररोनलङूपनिमिन्ताभावाश्च तश्नेमिन्तिका- धर्मान से प्रवतेन्ते | भेदनाभाव दव होमसख्तष्डलयागाद्‌ाविति फलतो व्यवख्ितं प्रशतिलम्‌ । सजादकेष्वदगेणेषु सात्मकस्य इादशादस्यारोमातनेव्वरौनातकस्येति । दिराादारग्धेकादशरा- SATHANA: | दादशणाड उभयात्मा | चयोदश्राजादारभ्ब सवे TWAT एव | तथेवो क्रलक्तणसत्वात्‌ | टद्धव्यवहाराच्च | Wey तेषु तत्तद्रू दाद्‌ ग्राहस्य प्टततिः HoH २॥ an अन्यतरतोऽति रालयात्‌ ॥ पञ्चदशराचस्छ क्रुष्डपायिनामयनचस्य

५४. भाटदौपिका |

ज न सचतम्‌ । यदन्यतरतोऽतिराचस्तनाहोन दति श्रुत्या अन्य तरतोऽतिराचलस्या रोनलचणकरणादर्थाश्चोभयतोऽतिरा्लस्य सज- लखणतेन पश्चद राजादौ श्रो नलच्तणसत््ेन तद नुपपन्तेः | अतएव म सजारोमयोभवद्‌ कशच्णं, न वेकादश्राचान्तमेव शद्धा रौनलम्‌। अतख पञ्चदशराचादौ श्ररोनाद्मकदादशाशस्येव प्रल्िरिति प्राप्रे |

श्रहोगलाभावेऽपि प्राखर्थेणाहोनेऽन्यतरतोऽतिराचलादस्िश्लपि पश्चद शराजे{न्यतरतो ऽतिराबतेनारोनत्वो पलारस्य श्युत्यर्थत्ेनो पपन्त- रभियुक्रप्रसिद्या निरकरलदणकस्येव सबत्वादेरङ्गीकारात्‌ TTT राशरदुण्डपायिनामयनथोर पि aang) श्रतएव ग्दहपतिग्भेदपति- रिति aeofame: सर्कान्तटन्तिः ङ्ुष्डपा यिनामयने । श्रत: ख चात्मकडादशाप्रश्लतित्वमेवानयोः॥ ८॥ eH ६ ॥

दति ओओखण्डटेवविर चितायां भाटदौ पिकायामष्टमस्य दितोयः।

अङमोऽध्याषः। ५४

श्रय तृतीयः पादः,

as @ि स

Cats ॥ शआरग्रावेष्णवमेकादश्रकपाशं UTE चरं aku सरं दत्य दिहविगंशे कमसामान्यात्‌ प्रथमदतौययोः शआद्ातष्णव- बारस्यत्ययोराग्रेयान्नौ षोमौ यविकारत्वमिति wa । कमषामान्यच्या- शाब्दस्सान्यापेखतवेन विलम्बो पख्थितिकलवादुत्पन्तिवाक्षगतरेवताणा- दृश्यश्ानन्यापे खत्वेन यागसखरूपपरिचायकलत्बेन च इगेघ्ोपख्ितिकच्छ बलवत्वा्सेमाग्मावेष्णवश्याप्रेषोमौो य विकारलं, WaT चाप्रेय- विकारत्वम्‌ non ener en

गणलोदनायां ॥ जमकसप्तराजे चलारि frowmerafiyeta- शखानोति शतम्‌ । तज wae दाद शाडिकद राहा म्त्गत- प्राथमिक जिदत्‌स्ोमकस्याङ्कः प्रदन्तिः। feawfapr । न तू क्रमसहङृत गणलसामान्येनान्यापेकण द शाडहान्तगेतानामाद्यानां चतु wast प्रतिः । तत्तदशटेत्तिजिटच्वश्यान्यागपेखतयेनम बलवत्ना- दिति प्राप्त । |,

सखगेकामो जन कसप्तराजेण यजेतेति वशनेभोत्पल्ानां सप्तानां कर्मणां मध्ये चलायनुद्य जिटत्वविधानेन चिट्षवष्योत्पल्लगिषटलेन इ््वेखतादुत्पत्तिशिष्टेन गणलेनेव quae प्रथममित्यादिक्रमसड- हतेन सप्तानामष्मक्ां दाद श्ाडिकद शाहान्तगेतसप्तादइविकारल्वम्‌. |

a च प्ाक्तकर्मानुवादेन बजिदत्वविधिरगिष्टोमसुखलस्य 9 विधिरिति वाश्यमेद्‌ः। दशाहाम्गंतचतुणां मये प्रथमष्यादचिष्टोम-

५९ भादुदौपिक्षा |

संस्थाकल्वेना परिष्टो मसुखलस्य प्राप्तलात्‌ | न wea चहुषै frew- विधौ प्रमाणाभावेनाभ्निष्टोममुखत्वस्यापि विधिरावश्यक दति वाच्यम्‌ । प्रथमातिक्रमे कारणभावाच्चयाणा मन्येषां विध्यन्तरे स्लोमविधानाच्चादयग्वेव way जिदत्वप्रापेरिति भाव्यकाराभिप्राचः,

agig चतुःसंख्याकोरे ओम जिटत्वविधौ योग्यतया शप्तखण्य- CY Way wae aie जिटत्वविध्यापन्तेरहरमाबोदशेन तद्विधौ Sway तदापः चलहुःसंख्याविश्िष्टाइर्रेशे च वाक्यभेदापत्ते रयसेव संख्याभिभकिटत्व विशिष्ट कर्मोत्यन्तिविधिः। varet चान्येषां विध्यन्तरेण विधिः ।

सवषां च फलवाक्येन सम्बन्धमाचकरणम्‌ | एवं चोत्पन्तिवाक्य चतुर्णाज्गयलप्रतोतेस्त्चो त्पत्निगतत्ववत्‌ भिदृत्नस्याण्यत्पन्तिगतत्वेम साम्येऽपि जिदष्मश्याङ्गग्डतस्तो बट़्तितात्‌ प्रधामटन्निगणत्वापेखया दुवंखलेन meade चतु्णामतिदेशः प्रसाध्य । सर्वथा मा्यच्येव चतुव्वेतिदेश्रः। एवं चाग्निष्टोममुखानौत्यलुवादोपपन्तिः | दतरेषां चथाणामन्यखंष्वाकल्वात्‌ | इतर याऽग्रि्टो मानोत्येवावश्छत्‌ | स्वष्वभ्निष्टोमषंस्ाकलवस्येवातिदेभेन प्राप्तेः ॥ ८॥२॥ ९२॥

कालाभ्वासे ॥ षट्‌्जिशद्धाचे षडहा भवन्ति चत्वारो भवन्तोति तम्‌ | इादग्राहाम्गेतदग्राहे We एकः षडहः STAR: Ba: | afey तस्येव वारचतुष्टयमच प्रटज्तिरूत ट ्रारस्याटरत्येति चिन्ता- याम्‌ । न तावद षडषश्रष्टो नामातिदेश्कः। तस्व संश्याविशि- छटा इर्वाचकस्य ग णएविशिष्टकमेविधायिवेन मामलाभावात्‌ | सत्त्वेऽपि वा यौगिकनिनोक्षविधा यिलाचतेर्नामा तिदे शकल्वायोगाच । नापि

च्यषटमोऽध्थायः | yo

प्राृतषडहालुवादेन संख्या विधिः | दाद श्राइलानुपपश्या तच्या- अनिवेश्ात्‌ । we कर्मान्तराण्छेव deer चतुविंश तिर्विंधौधन्ते | न तु AES VATE! तथाते चतु; षडशोभवतौति किथा- भ्वाङत्तिविडितसुशुप्त्यवापत्तेः। चलारो भवन्तोति अवरत प्रयक्‌- त्वनिवेशिन्था संख्यया भेद एव । BAY गणलवसामान्याद्द्वाद शां fanaerafads aq दश्राहाधानां चतुणां प्रृन्तिरिति प्रापे । यद्यपि तन््रवरौत्या चतुर्विंश्रतिरेतानि कर्माणि, तथापि षड इश्रम्दवत्वसादु श्येन तस्येव चतुर्वारं ASA: | वस्ततस्ठ नाच तावन्ति कर्माणि, चतुर्विंश तिसंख्याया अश्रवणात्‌। षटसंख्यायाः चतुःसंख्याया- way इयमिति न्यायेन कर्माग्वयमङ्गो शत्य मेदाङ्गोकारे कमेद श- कापन्तिः | षट्संख्थायाः समासगतवेन तथाग्वयानुपपन्तेख । अ्रत- एकविश्ष्टे wsavafingfafa न्यायेनेव षटसंस्थाविशिष्टे चतुः- संख्यान्वयोवाच्यः। श्रतश्च॒सत्थप्येकवाक्ते प्रयाजेकाद waaay निरज्ातसस्थलाचतुःसंख्या शआराटत्या पादिकेव | वस्ठुतस्त॒ एयगाख्यात- शरवशादचापि भिन्नवाक्यत्मेव । तेन षथामेव gaat चतूर्वारमा- aha सुचूप्रत्ययाभावेऽपि च प्रमाएन्तरेणाटृसिकच्पने ब कञ्चिहोषः । अतः GWT TNR: षटसंख्यत्व- साद्श्चादिना षडस्यैव वार चतुष्टयं धर्माः ॥ ८५ ane ॥ संख्यागणे ॥ अनारभ्य, श्रताद्यष्टोमं भवति श्तोक्यं श्ताति- राजमिति श्रुतम्‌ । तजचाश्चिष्टोमादिश्ब्दानां ज्योतिष्टोम एव परचरप्रयोगान्तदनुवादेन श्तसंख्याऽभ्यासापादिका विधौयते | न द्मगष्टोमादिशब्दानां संस्था विशिष्टक्रतुमामान्यवाचित्वम्‌ । ame

Pa

yc भाटृदोपिका |

शअथातोऽग्रिष्टोमेनेत्यादौ प्राकर णिकौ्षरबे्यवरोधेन चयनस्य fret जिवेश्ाप्तेः। अतो च्योतिष्टोमताल्ाज दाद ग्राप्रटन्तिः। seat, श्रधिष्टोमादिशब्दानां माग्टहौतविगेषएणन्यायेन संष्ठामाचवाचिवा- ज्योतिष्टोमे निरूढ ख्चणाऽङ्गो कारोऽपि प्रते तदाश्रये प्रमाणा- भावान्ित्यकाम्यसंश्यालुवादेनेव शताटतन्तिविधिः। wferafa परे व्योतिष्टोमश्येवाश्रयतवादिना सत्वान्न गणातिदेशः। ag वेद क्मा- मरम्‌ | तथा्न्यपदार्थख्येकवचनान्तत्वादे कमेव तत्‌ । शतसंख्याथाख शंल्यागतवयेनाभेद कलात्‌ | श्रत: शतसंस्थाकमन्यसतमेकं कमं व्योति- छटोमविकार दति म गणएातिरैश्र दति प्राप्ते ।

एकप्रषरताभङ्गा पत्तने तावजञ्ज्यो तिष्टोमोटेगरेन सस्थोदेगेन वा संख्या विधिः। wat वषट्कटेभच्वदेव कर्मान्तरम्‌ । तद पि नैकम्‌ । AUS एकस कमेणोऽनेकसंखाकलस्याग्याखमन्तरे्णनुपपत्तरज्रत- खग्याभ्यासकल्पनापन्तेः । श्रतोऽग्निष्टोमो क््यादिपदानां fracfag- दग्िष्टोम उक््योवेरूपसामेत्थादौ विरृतिज्नसामानाधिकरष्छे- मापि काचित्कप्रयोगेण साग्मतिकलचणया ane स्याकयन्नान्तर - परत्मङ्तोङूत्य शतसंख्यामिनल्लतावद्य्ञविधिरेवायम्‌ । एवं चान्य पदार्थो ग कर्मापि तु शतं डक्ण्णसश्ाकायश्नाः ace यस्िन्निति- qa फलखमेवेति ध्येयम्‌ । तदपि च नोदिश्छ यश्चविधिरेक- प्रसरताभङ्गतादवख्छयापन्तेः | श्रपि तु aang श्रश्रनयविशि- तावद्वावनाविधिरेवेति युक्रा गणएस्येवा तिदे शाईशवारमाटत्तिः | दिग्‌ समाखताद्रा न कञचिदोषः। [एकवचनान्तल्ागन्ततये उपपति-

* [ | रखतचिज्दयास्तगेतः पाठः नास्ति ate पुस्तके |

च्य्मोऽध्यार्यः | €

wr)! कर्मेकलेऽपि श्राटत्तेरावश्यकवेन सुन्धागण्लानगपायाद्‌ aTenreuatfacte: acne ng tl

मणादुपचयः ॥ शताग्निष्टोमादौ दादग्रारगतदश्रराचप्रन्ति- रित्युक्षम्‌ । दादशाहे च प्रथमोक्षमावतिराचसंष्ठाकौ । SUT पयमोत्तमौ erfistaderal । मध्यतनानि चाष्टौ उक्च्यस्या- alfa! केषाश्चित्सप्तोक्यसंस्थाकानि, एकः षोडशो । तदिह श्ता- feta तावद तिरि शप्राप्तानाश्ुक्यादोनां बाधादग्रिष्टोमसष्याकले म कापि wi: ) sanfacwaty दिनेषु येषु" रतिदे गरभेवोक्य- arate प्राप्तम्‌, तेष्वपि a काचिचिन्ना। येषु तु अ्रद्रि्टोम- सश्वाकलप्रातिस्तेष्‌ वचनादेवोक्ष्ेष॒ wate द्वाद शाहिकान्येवो- क्धातिरात्ष्लो्ाणपख्ितलात्कन्तेव्यानोति प्राप्ते ।

न तावद्‌ तिरेगरेन तेषामुपश्ितिः | were प्रथममित्थेवं करमेण TERA तन्तददःसु तत्तद क्ामतिदेशेन चान्यानि चक््यसंश्था- कप्राङृतारर्विकाराणि तेष तदौयोकव्यप्राप्नावपि श्रग्रिष्टोमख्ष्वाक- MOAR AHA प्रमाणाभावात्‌ । प्रथमोश्मथोरेवाति- राचसंद्छा कलेन तथोः क्षायनतिदेग्रेन राजिपर्यायाण्वां सुतराम- प्रासे । अतः श्रतोक्च्याटौ तेषु तेष्वहःसु वाचनिकानि सखोषाखि । m हि मिखको भिचुकानर area इति न्यायेन व्योति्टोन- खान्येव कार्याणि । we च नातिदेगोऽपि तु कर्मानरल्वे श्रमाका- भावाद्यनोक्च्यप्रसिद्धिश्छश्रत्यानि वचनेन विध्मौयन्ते। fag

* feta बै, ति नास्ति सो ° yea |

¢e भाटरदोपिका |

atwergufrenasta एव । दादशाहे तु श्रतिदेच्प्ा्त- स्तोजालुवादेन धर्मविग्रेषमाचम्‌ | तञ्च श्यौतिष्टोमिकानामेवोप- देशेन विधानम्‌ । श्रतएव राजिपर्यायादौनां ष्यो तिष्टोमे फलाये- सं्ाङ्गलेनेहानतिरेगेऽपि a काचितषतिङपदे गनेव तददिधानाङ्ो- कारात्‌ ॥८॥२॥१५॥

TIT ॥ इशस्पतिसवे प्रकृतितो गायभचेषुभादिनानाङ्कन्दःसु may इन्दोन्भरपरिसंस्थाथे गायचमेतदहभेवतौति आतम्‌ । तच गायश्चा दिशब्दानां चतुरविंशत्या्चरसंख्यामाजवाचिलान्नाग्टोत- विग्रेषणान्यायेन लणथापि खचुप्रयोगो पपनत्तशजापि न wie: | way प्राृतौष्येव wy अधिकाच्चरलोपं शवा चठर्विशत्यखराण्ेव पठनौयानि | अतएव, ये fe दे गायश्यौ सेका जगतीति fay मपि संख्यावा चितपचे उपपद्यते न खम्वाचित्वपे । तिखोऽनुषुभ- खतस्लोगायश्यो भवक्ोति च। sq wafgeta veanfe- सशोचलोपवरिरहायधिकाचरखोपप्रसक्नौ,

मन मायश्थादिग्रब्दानां संख्यामाजवाचिलम्‌ । aaa घटादि- संख्यायामपि प्रथोगापन्तेः | प्रथोगानुसारेणाखरशंख्यावा चित्वे तेनेव छम्विग्ेषस्य wath: ) इतरथा तावदच्रे गद्येऽपि प्रथोगा- wa: | श्रतोष्टाक्षरपाद जयादि युक्षमन््विगेष एव गायश्चादिपद- ae: | निरक्रणिक्गेषु तु cera णाच्षणिकः। तेन दाश्रत- apa ॒एवोत्यज्िगायश्च wt न त्वरावलोपः) तथाव वाक्धाथेपरिपूश्येभावेनायप्र्यायकलानुपपत्तेख* । पूर्वाधिकरणे

(re

* पका ्रकत्वानुपपत्तेख,-दति Sto THF पाठः |

अष्टमोऽध्यायः | ६९

अधिकागमरूप उपचयिम्ितस्तत्मसक्गादिशहापशयथिग्धत दति माच तथाध्यायसंगतौ यतितव्यम्‌ ॥ ८॥ र ॥ et

इति श्रौखण्डदेवहृतो भाटदी पिकाया- मष्टमाध्यायस्य ठतौयः पादः ॥

दय्‌ भाट्रदैपिका |

अथाष्टमाध्यायस्य चतुधैः पादः।

दरविोमे ॥ तदेवं सिद्धेऽतिदेगे दर्विंहोमेषु तदपवादं कहं efavianegiar निरूप्यते । तजर म तावदयं दर्याश्यस्य awe विधिरिति श्रद्धित शक्यम्‌ । बोमादिवद्विधिवाक्ये sauna विधायकलश्द्धासुपपत्तेः। म च वाब्होमोयगृ एविध्ययेवादे, यदे- कचा जङयाद्‌ विंहोमं कवादित्यव श्रुतस्य दर्विंहोमपदख्छ एतादि- पदवत्पदान्तरकल्यनया विधायकलसम्भवः। पुरोऽसुवाक्यामनुच्य याच्या AMAA ऋग्डयरूपगु ण विधेदेयेपेषाभावात्‌ ।

a च सिद्धवजिदंशान्यथानुपपश्योपरि fe देवेभ्यो धारव- तौतिवदाष्धान्तरकल्यनया होमोरेग्ेनैव द विंमिधावकलम्‌ | वास्ठु- Va तावत्छचः प्र्यचगिष्टलेन विधातुमश्क्यतात्‌ । होमान्तरे- af wrtg न्यम्विल्या मूलदण्डथा दग्धां जृहोतोति wre वचनेनेव ama: ओओौतेव्यपि eae जुदोति wer जोतोत्या- SM तज AI पाचान्तरसद्धावाश्च । Way तत्प्स्यन्यायेन रण विभधिलानुपपन्तदं विं शब्दं पाजान्तरस्योपलकणमङ्गो शत्येकरे wre fa निमिन्तेन वा तत्घाध्यहोममाचजस्छेदं मामधेयम्‌ |

तजापि बयैव सा्तानां पावैएस्थालौोपाकादौनां क्तरि दवि- Cian इति प्रयोगदशरेनात्‌ प्रन्तिनिमिन्तद्धावाञ्च तेषां नाम- सयं, तथैव वाद्धहोभेऽपि प्रयोगात्‌ ओतानामपि । न च are-

QT: | cy

Vata we करणे दविंहोमत्वप्रसल्वमिधानादस्सुतो दर्वि~ होमलाभावप्रतौतेरस्य wine fagafafa वाच्यम्‌ । zfa- Was स्मान्लेमाजनामते वास्त्ोमे एकयां wa क्रियमाणेऽपि दर्विंहोमलानगापन्तेर स्याथेवादस्य श्ापकविधथा श्रौतेव्वपि way दर्विंशोमपदप्रठत्तिसाधकलात्‌ | wa: स्वंनामधेथम्‌ । तजापि होमपदश्रश्णद्धोमानामेव 4 तु यागानाम्‌ । न च यागस्छलोऽषि चत्रवन्तं जुहो तोत्यनेन शहोमविधागान्तन्नामनोपपत्तिः। तचत्य- शुोतिना प्रेयमाभस्येव प्रतिपन्तिरूपश्य awe विधेयतेन तख मुश्यहोभत्वाभावात्‌ | sat होमनमामधयमेषेदम्‌ । इटं चं fagaa SUIT प्राणते ॥ Ti gues | तस्मिन्‌ ॥ तेषु श्रव्यक्रलसामान्येन खोमयागविकारलम्‌ | Tee चोत्पत्तिवाक्धे देवताऽभावरूपम्‌ । म तु खाक्रतया Tanya | aura fagra दविंहोभेषु देवताऽभावप्रसक्गात्‌ । अतएवोपाश्ट- याञविकारत्मपि we । श्रयवा शोमत्मसामान्याधिक्धानारिष्ट- होमविकारत्वम्‌ । श्रतएवाग्रिहोे afe कौटोवपद्ेताम्तःपरिधि निनयेदिति परिधिदग्ेनम्‌। परिधेहि अङ्गप्रधाना्थलान्नारिष्ट- होमाङ्गलमपि yeaa) तथा, sat weafe तिष्ठन्‌ खाविभाशि जशोतोति वेदिदश्रेन नारिष्टहोमविकारत्वसाधकम्‌ । यन्तु मूले पनोसंयाभविकारलं शङ्कितं, त्तेषां यागलादुपेकितम्‌ । afe परसुरांश्याणसाधारणेम, तदाऽस्ठ पिष्टखेपफलोकरणशोमयोवां विकारः । eae मापूर्वाद विंहोमा इति प्राप्रे द्रवयदेवतादिसल्िषत्योपकारकाश्सामयोमाकष्यरूपर्त्घ्विधा-

६6 wrgetiaat |

wae यावदुक्रेतिकन्त॑श्यतथेव facrayaregae च fafa- गमना विरडेए्ानियामकलादपूर्वाः एव द विंहोमा न प्रतिपूर्वः । यन्त॒ परिधिवेदिदशेनं, तदे णो पशणतयाप्येपपन्नम्‌ । एवं च च्धम्बकशोमेषु wees ariweafe: erga न प्रयाजानूयाजा- द्यते न सामिधेनौरण्ाहेति श्ठतिरणपपद्यते | अरतिदे रप खत- न्नपयेद्‌ाखकख्यने विष्यन्तरोकवाक्छताभङ्गा पत्तेः |

सओोमयागाद्विकारले इदमपरं लिङ्गम्‌ । श्रौदुम्बरौहोभे रतेन शावाए्थिवौ श्राषटरेति wae कर्णै जोति मिगते श्रव्ये ख्ाहाकार इति । सोमयाग।दिविकारते हि अ्रतिदेभेम ange: waa) तजर खाहाकारस्यापि विधिरपूवंविधिः ख्यात्‌ । want तु खाहाकारेष्ण वा देवेभ्यो vfs: प्रदौोयते वषटारेए वेति अरनारभ्याधौतवाक्धेन विहितयोः खाहाकारवषटारथो विंकल्येन दानमाजे प्राक्त थाच्याया wfy augiiaifa aaa चाच्याव- त्कमंणि वषहारनियमान्तद्रहिते परिगरेषादेव खाष्ाकारगप्रा् सदनुवादेन मिगममोपलदितकाशमाचविधानाक्षाचवम्‌ । म चेवं परिेषादेव श्वं खाहाकारग्राप्तौ अद्धिष्यातिरित्यादौ afar: साहा कारपाटवे यर्म्‌ | तस्य waafequar साथंक्यात्‌ । यदि तलतिदेश्पकेऽपि श्रौपदेशिकमन्त्ाक्ञानादेव याव्यारादहित्धादषटार- प्राष्यभावेन परिगेषसिद्धः खादाकार प्रात्िरुहवायेत, ततो नेद fay इति ध्येयम्‌ । wa: fag द विंहोमा श्रपूर्वा इति॥८॥४॥२॥

दूति ओखण्डदेवशृतौ भाद्रदौपिकार्यां ware SAU: पादोऽष्यायख समाप्तः ॥

नवमोऽध्यायः | qa

अध नवमाध्याय्दय प्रयमः UTS: |

निकः

यश्चकमं ॥ तदेवं सिद्धेऽतिदे गे तत्मा पितपदाये विषय oefy- waa | जिविधञ्योहो निरूप्यते । मग्छोहः, साभोः, संखारो । तजोडहोनाम wearer इष्टस्य विष्छैतावन्यया wa) aw च्‌, येन सम्बन्धेन यद्भर्मावच्छिशटत्तिलं ae प्रतौ शतं, aw तेनं सम्बन्न fran तद्धर्मावख्धिभमिश्नटत्तिलम्‌ |

अस्ति @ tau त्वादिमन्छेषु प्रोशणादिरसंस्कारेषु «i मन्त्राणां चि समारकलसम्नन्येभाभ्रिवा यवच्छिशटन्तिलं श्रतं प्रतौ, faeit च तेनेव aman तंडूर्मावच्छिशमिनङर्यादिटनिलात्‌ | एवं प्रोदणावचातादौभामपि संस्का येतासम्बन्धेन त्रो हिलवावद्डिनल- afwea seat aa, विङृतौ च aha aaa तद्ध मावच्छिल- fanurnnarfecirary । एवं साज्ाम॑पि, श्राई-भावादिशूपार्णा येन सम्बन्धेन थत्‌ स्थामगतैकीर टन्निलं प्रतौ शुत, faut तेषां तेनेव सम्बन्धेन तत्‌ खानभिन्नस्यानगतेकारटल्तिला दहः |

wT श्ुतल्वं॑तात्पयमनपेच्छ प्रतोयमार्नलम्‌ । तेगोक्रकार- afaenre: शष्दादप्रतीतावपि नग चतिः। अन ल aaa विकायां पष्पुरोडाश्रयागोयोदे शरस्य swat स्मारकलसम्नन्धे- .. ATLA A ANTS र विद्वा वनुपयुक्रान्यदे वताविधानेनारादुपकार-

HG सन्बन्धान्तरेण कतूपकारटन्तिलादतिप्रसङ्गवारणाय सम्बन्धे 9

९६९ भाटदौपपिका |

कय विवशम्‌ । cette त्रो हिवाचवच्छिश्नठक्िलेन अुतानामव- चातारौनां तद्धिन्नथवादि टेन्तिल्रात्तदारण्ाथ प्रशतिविहृतिपदोप- दानम्‌ । प्रतिख्मौ हिग्यह्षपे चया dtuifefanfremfeerntat भेदादातिदेशरिकनौ हिमनत्छौर्यादावेवावधादीनामृदवारणाथ यद्धमा- वच्छिन्नेति विगरेषणम्‌ । सोर्यश्चनौोहिषु तद्यक्िलावच्डिचप्रति- थो गिताकन्रौ हिभेद खत्वेऽपि बरौ हितलावद्डिशलप्रतियोगिताकतद्वेदा- भावात्‌ । चवषाध्यविकशतौ ठहाङ्गोकारेऽयदोषः। प्रतौ te शादौनां तात्पर्वंगत्या श्रपूवंसाधनलावच्डिलट्न्तितस्येव faafaa- amy विकृतावपि तेनेव रूपेण श्यामाकटन्तिलादसम्भवमपूर्वयोदभ- पूशमासौयलादिना भेद विवक्षायां सौ्ष्यत्रौ दिष्वतिन्ात्निमाश्र्चु श्रतपदं निरक्रप्रतौयमानलतवाथेकम्‌ | ASAT तात्पर्थश्चाना- धौनलेन भिरक्षश्चतलाभावात्‌ । we चाश्निपदस्याने ख्थादिपद- प्रपेऽपि अवभिष्टमन््रस् प्रारतत्वानपायान्न VAG तस्येति शब्दा Sate: | एवं च BT WEAK qaacetyawty- श्रष्दोभाक्त इति way! श्रथवाऽस्ठ acacia aafa पदं प्राशृततत्कार्यापन्ञान्यतर परमिति TST: ।

स चोहः प्राहतपदार्थानां प्रतौ यद Ta fee ere fey लेन विधाने, तदरुपावख्छिखसमब न्थिलेनेवा तिदे fra aa qentarfaen | तथालेऽग्रिपदयस्यैवातिदेगेन सौधं naar ` इृष्टादिपरयोजनाग्तरकश्पगया प्रयोगोपपन्तावृहानापन्तेः। शअतएवो- पकार ण्ष्टभावेन पदार्थानां विदृतावतिदेशः। set निरूपित- eururaa वा विङ्ृतावतिदेश्र इति दशमे वच्यते ।

नवमोऽध्यायः | ९

तदिहोपोदयाततया कि प्रोखणावघातादौनामद्मशे जुष्टं मि्वंपा- मोत्धादावम्धा दिपदानां च प्रकतौ ब्रौहिलाभित्वा्वच्छिनोटे गेन विधानं, arg ब्रौद्यन्धादिप्रयुकास्तेऽथवाऽपूरवेसाधनलावच्िशनो- Tua, argv इति fet) म्नो द्या दिप्रयुक्षते wake चरो ata वा ब्रौद्यादौनामभावाक््रोचण्णदौनां लोप एव न aE: | अपू प्रयुक्वे तु श्ामाकारोनामपि तद्रूपावच्छिमल fee: | तभ यजापि MUTINY न श्रुतसुदे ष्एतावच्छेद कम्‌, तजापि करक्ाशुगाहकाकाङ्घारूपेतिकन्तव्यताकाङ्ातमकप्रकरणेन यागाङ्ग- तयेव प्रयाजादि विधानाधागलमेवोटे श्यतावच्छेदकम्‌ | भ AI, समप्राधान्यापन्तः। ग॒ चेतावता पारिश्चवलापन्तिः। अनुवादस्य खति सम्भवे सन्निहितगामितेनाग्नेया दिलस्येवोर श्यतावच्छेद कलात्‌ | a at अतिरेश्रोच्छेदः। श्पूवं विशेषार्थ इव शआग्रेयाद्य्थतवेऽपि तदत्‌ ङुर्यादित्थतिरे शनाप्रेयस्वानापरे सौय धर्मातिदे ्ोपपन्ेः | अतस्ते चागप्रयुक्ता एव । तदा fag वक्यं यद्भोद्या दि संथोगेनेव प्रोक्ण्दिश्रवणाद्रौडहिलादिकमेवोदेश्यतावच्छेदकमिति |

म च त्रौडह्ियागादिखरूपार्थतये धर्माणां श्रान्थक्यम्‌ | तेषामपि अभिवत्फखवत्वेन तदभावात्‌ । न चाप्नौनामाधानव्यतिरेकेणोत्पन्तौ प्रमाणाभावेन तदभावेऽपि मोद्यादौनां प्रोखष्ादिग्यतिरेकेणापि जायमानतयाऽऽनर्थक्यापन्तिस्तदवश्येवेति वाश्यम्‌ । एतादुशानर्यक्य- afew प्रो्एविशिष्टतरौ दिणमेव कख्ितवाक्याश्रेण यागा- यंलस्यापूर्वायेत्स्य वा बोधोपपन्तो निषादस्यपत्यधिकरणन्यायेन ्रौ डिपदे ववादिषाधारणप्मेनापूवेसाधनलखखणायां प्रमाणाभावात्‌ |

१८ माद्रदोपिका |

ag वा त्रोहिपदे awa, तथापि शाघवादुपस्छितलाश्च विनातौयवागसाधनत्रौ हिलादिकमेव went, न तपरं साघधननम्‌ | a wy यागस्यापि famed प्रोचणादिव्यतिरेकेशापि लायमामलादान्थंक्धा पन्तिः। यागलावखदिलस्या पूवत्वावच्छिशस्येव जायमानल्ेऽपि विजातोयथागलावच्छिन्नस्य प्रोणादिषव्यतिरेकेश लायमानत्वे प्रमाणाभावात्‌ । म fe भआ्राग्रेयतलावच्छिश्नं प्रति काचिन्छामगो HUTS, येन verre आग्रेयलाभिकाक्रिभेबेत्‌ । प्रोणादेरेव तु विधानवलेन तत्छामसौलात्‌, तद्धतिरेकेण तदुत्पक्लौ प्रमाणाभावेन म MIAME Waray प्रोदणादोनाम्‌ | अतएवारादुपकारकणमपि याग॑खरूपारथेवे मान्थेक्य मितिप्रातते |

यद्यपि तावदिजातोययागसाधनत्रमेव प्रोलण्ण टौनासुदेष्ठ- तावच्छेदक, तयापि श्रपू्वसाधमत् इव awarecian न ay नो हिवादिकं प्रविष्टमितिश्वामाजेष्वपि तस्ल्वादृहसिद्धिर निवार्थेव |

वस्तुतस्तु a विजातोययागघाधनलवं तया । विलातौययागव्ध- क्रोनामपि वयापकग्रतथागत्वावच्छिन्नवयह्पम्तगं तत्ान्तद च्छिन्नं प्रति द्व्यतावच्छिश्लस्च staat एव कारणल्वावगतेः। सामयौवशेन ब्रोद्यादिद्रश्ये विनापि द्रग्यान्तरेण कद्‌ चिदिजातोययागव्यक्रौना- Quit Wantage तद वश्यलात्‌ । न च॒ सामान्य- सामग्या विशेषशामयोसहिताया एव काथंजनकत्व नियमः । अन्यच तथात्वेऽपि प्रते तथा कश्यनायां प्रमाणाभावात्‌ । तदैव aA तादृक्‌ होतव्यमिति शिङ्गानुपपन्तेख । saunaga Gar प- प्ा्रिश्चुपपाद्च फशतो निचमविधिल्वं ब्रौद्यादि विधौनासुपपाद्यते

मवमोऽध्यायः। ९६

afafafug* | अतो द्रव्यतक्छंखकार विषधयः शवँ अपूवंघाधनोग्त- विषया एव । व्धापकेश्धतापूवेल्लावष्छिखं प्रति दइवयवादिना awa लशोकतोऽक् पलेन निङक्रपरतिबन्धानापत्तः । श्रारादुप- कारकाणणमप्यनयेव दिशा श्रपूरवेजननानुकूलयोग्यतासंपादकलवं न तु यागाथंवम्‌ । श्रानर्धक्यापन्तेः। यागनिष्ठयोग्यतासंपादकलाख म्‌ प्राघान्यापन्निरक्गबविघातो वेत्यादि चुं ata |

यत्त त्रौहिला्वच्छिनोेगेमेव प्रोदणादि विधिः | शाब्दबोधे wearer शअनङ्गोकरण्णत्‌ । wan निषादस्यपतिन्यायेन me- शादिविशिष्ठत्रोरोणां वाक्याकरकश्पमया श्रपूर्ा्यत्वकश्यनमित्यु म्‌ । तत्रो चणारेसतश्जन्यादष्टस्य वा नोदित्वावच््छिलभाव्यकते अयोगण्ला निखयस्य प्रतिबन्धकता च्छाम्दबोधस्येवानुपपत्त्ंलफणाश्ो- करणात्‌ aw wat ब्रोद्यारिपदेनापू्वंसाधनलावख्छिल- weurngenaa प्रो्णादिषिधिरिति ते श्पूरयुक्ता एवेति fag: ्ठामाकादामुः। म चेवमपि धर्मासुष्टाने त्रौ दिलादौना- मपि अनुष्टापकतया निमिन्तलादिशतौ तदभावे Azania इष uae: । यच्छब्टाद्यभावेन त्रौहित्वादौनां fafarna प्रमाणाभावात्‌ । वच्छयमाणरोत्या उदे खतावच्डेदकको टावप्रबेश्ना- शुष्टापकलस्याप्यभावाश्च । श्रतएवा पूर्व॑स्येव aenfafanad |

वस्तुतस्तु Weer श्रगुष्ठापकलेऽपि फलस्यासिद्धस्यागुष्टा- पके प्रमाण्णभावात्‌ फषोग्ठता पूवेमपि म निमित्तम्‌ । अनयैव च

* ofafafira,—xa मास्ति शाण wet |

७० भाषटदौ पिका |

fem यागववश्याणारादुपकारकय्यले निमित्तत्व प्रह्यक्रम्‌ । श्रतौ- बाधकाभावात्‌ fawaate: | याजि चाज मूले बणकान्यनेकानि शतानि, तानि पुनरुक्त्वा नुपयुक्षलाश्चोपेखितानि । मूलकार न्धव्याख्यानरसिकतथा wari ध्येयम्‌ ॥ < ॥१॥ ९॥

संस्कारे ॥ Wage शन्निपत्यो पकारकेषु पूवंसुक्रमप्यपूर्वार्थलं जिभिरेभिरधिकर शेरा चिष्य खमाौयते। तजेड वाक्धसयुक्रे अ्रथि- माधिकरणडये च णिक्र्चतिसंयुक्रथोरिति fate: । तदिह दशे परेमासप्रकरणे श्रते प्रो चिताभ्यासुणुखखसुष लाभ्वा मवदनौत्यादौ We नापूर्वम्‌ । वाक्येन तस्यावघातायेलावगममेन WTT- माजादपूर्वायेत्वकसख्यमानुपपन्तेः | म च निष्टाप्रत्ययोक्ोशूखश्सु सखो - हे नैव प्रोद्य त्रौ होम्‌ प्रोचतौतिवत्‌ विधानात्कयं वाक्येनापि तस्छावचघाता्थ॑लम्‌ | दितौयावनजिष्टया aaa विश्ेग्यतयाऽलुक्रः कर्मस्य FATIMA तयोर श्छत्वातुपपनत्तेः। wy भोचणस्यानथक्यतदङ्गन्यायेनो श्खशसुखलथोरवतारेऽपि वाक्यादव- घातो गनेव विधानम्‌ । श्रष्ठ वा उश्खखा दावेवावतारे प्रमाणण- भावात्‌ HTSUS पदश्चत्या तदन्येऽपि ठतौयया अन्यसाधनौग्त- योरेव तयोः म्रतोतेः मोफस्यापि थद शृखशसुखलयोः काये तद थ॑लावगतेरवघातार्थत्वधिद्धिः। सर्वधा argaiwaq । एवं च RACISTS TAT fT STATA ATR SUZ TTT TAT खेषु न प्रोचणमितिप्राप्षे |

पूवाधिकरणोक्षरौत्येवा चातस्रूपे उश्खलमुखलसखरूपे वाऽऽन- येक्यापत्तेर पूवं साधनवणचण्या श्रपूर्वाथैलावसायादूहोपपन्निरिव्यु-

नवमोऽध्यायः | or

क्म्‌ । तदरुषपन्लम्‌ | शआचेपप्रकारस्वाधिकस्याभावेम पौनङश्षापत्तेः। किञ्च stew न॒ तावदवघातोरगेन विधौयते। eueagea- विशरेषशलेमेव प्रतौतेः। न we प्रधामक्रियान्वयो युत्पश्लोऽपि तु निष्टादि्तक्रिया्य एव । नाष्यवघातसाधनौखतोखूखलसुखलो- qua, विशिष्टो पत्तेः उणूखशसुसखयो विंशिष्टथोः इदधोर्वा SERA एकग्रसरतामङ्गापन्तेख | wat नेवं पूवः पचः सम्भवी | अपि तु विध्यन्तरप्राप्तावचातानुवादेनार्थात्‌ षम्भवस्मार्भिकयो- रपि उशुखलमुखलयोः पूरवेमदश्यङ्गौकारेण प्रोकणविशिषटयोरविधा- वाथिकेग ॒विगेषणविधिगोखुखखमुखशोदगेन भोचण विधिवाश्थः। AAT MY TAS ETAT TATA वेति विचारः are: | सोऽपि च तदा भवेद्यदि सकशपोरडाभिकपाजरघाधारण्सेन stea- विधिने wai म लेतदस्ि। छन्तानानि पाजाणि mana विध्यन्तरेण तस्य प्राप्तलात्‌ । न fe मोमांसकमते पौरोडज्चिक- पा्रपरोचणाभावः। मन््राभावद्येव परं ठतौधे साधनात्‌ । शतः प्रकारान्तरेण प्ाप्नख्याथेख्यायमनुवादः । अ्भ्युदयग्िरखकतयोशख- ` wgaafaurara: । समासो पाश्तलाख मानेकविधेयता दोषाय | अतएवं विचारोवाश्यः | पाजपरो्णविधिनेवोशुखलसुखखथोरपि प्रो्चणम्‌ । तन्त ूर्वाधिकरणन्याथेनेवो ल्खशसुखलनिष्टा पूवं साध- मलप्रयुक्म्‌ । Tay MTNA न साक्वादपि ठु यागमुरोडाश्- नो हितदवघातदारिकेव प्रथोजकलापरपर्याया । तच चातिप्रसङ्ग- परिहाराथै धाघनतावच्छेदकस्च यागलपुरोडागशवनरो हिलावचा- तल्लादेरपि विवचोत तत्तद्यापारकसाधनतामाबरश्टेवेति fara |

Se uTgeifaent |

amiafafranfavee साधनलावष्छेटकस्यापि fazer इतरथा यवाद्‌ावतिप्रसङ्गापत्तेः । अथवा सखाधमताया wawiza विना निरूपयितुमशक्चत्वादेव विवचितं तत्‌ । बतु erat i तं faarfa साधनतायाः स्वेन निशूपयितु शक्यत्वात्‌ । way मखेषु अवघातव्वाद्यभावाल्ञ We! एवंच यद्यपि yautyee- तवादे रपूर्वसाधनत्वखछचणएौ पयिकतयोपच्ोएलात्‌ श्रविव्ा सख्यात्‌, तयाप्यान्तरालिकानां साधनतावच्छेदकानां यागलम्रष्टतोनां विवा दु निवारेरेबेतिप्राते |

अपूव निष्टका्येता निरूपितकारणतादिलकणायामतिप्रसक्गपरि- wud मध्यवन्तितचा छटिन्युपस्धितब्यापारस्येव व्यापार सतते विवच्चा ग तु साधनतावच्छदकख, AG कारणतायाः पञ्चादुप- स्थितेः । अतएव यच मध्ये धथामादछै न बापारस्तच कारणएताया- एव श्रटङ्गयाहिकया विवच्षणम्‌ । न तु तदवच्छेद कस्स गौरवात्‌ । उपपादितच्ेतत्‌ alga तेषामर्थाधिकरणे विस्तरेण । अतोऽव- चातलादेरविवकङितलान्नद्ेष नोचणसिद्धिरिति |

एवं वा ¦ एवं तावदु श्सलरूपे श्रानथेक्यमसक्रौ अपूर्वेसाध- MAMI | तन्न किं प्रधामजन्यापूवमेव लच्छते उताङ्गजन्य- मपोति चिन्तायां, ay तावदव्वातपेषणणदौ* म त्रौ द्या दिअन्यं मध्येऽपूर्वान्तर, ay प्रधानजन्योत्पश्यपूवं साधमत्वलचेण्ण अ विवादेव | यच त्वडृष्टायेसज्िपत्योपकारिष प्रोचणदौक्णोयादिष खजन्या-

* प्ोच्तणादौ,-दति ato wae पाठः|

नवमोऽध्यायः | ह्‌

दृष्टमस्ति, तजापि तदङ्गानासुत्पवमादौगां, यावत्था वाचा कामयत तावत्या दौचणटोयायामरुन्रूयादिल्यादौनां च राणं, दशे पणमास- व्यो तिष्टो माययुत्य्यपूवं खाधनलत्वश्चण्या तद येत्वमेव । न तु मोखश- दौ यादिजन्योत्पन्यपूर्वायत्वम्‌। तस्मिन्नपि फलवत्वाभावेनान- यंक्यादि तिप्रापने ।

साकात्फञ्जवत्वाभावेऽपि परन्यरथाऽग्निवत्फलवल्वोपपन्तरङ्गा- पूर्वाणामनिरज्ातोपायवेन wren निष्यत्तौ प्रमाणाभावा- दङ्गापूर्वखरूपेऽप्याम्यक्पाभाषेन तत्छाघनललकणायामपि बाधका - भाव्रात्‌ । प्रधानापूर्वायेल्लवादिनापि चाङ्गापूर्वाशामतिप्रसङ्गपरि- हाराः wwe तद येतयेवो पपन्तौ प्रधानापूर्वपयंन्तग- सने प्रमाण्णभावाल्कितल्ललणाप्रमङ्गाचच छरिष्टपस्ितदोख्फौया- दपूदं साधनलमेव दौखणोयादिपरेरुच्छत दति ते धर्माखश्म- युका एव | |

श्रतषएवारादुपकारकाङ्कानामपि श्रभिक्रमणवुपारोननां FETE रे शादिभन्यापूर्वाधत्वमेव न तु दरव्योतिष्टोमाधपूर्वार्चलम्‌ । अरन्य हितापूरवेऽप्यामथव्याभावात्‌ । प्रयोजनं, च्थो तिष्टोमविकारानङ्गभ्त- Ge मेव्यादिद्रव्यकेषुपाकरण्णादोनामृहाभावादकरणं पूरव पच, व्यो तिष्टो मापूवंष्वानापन्नापूर्वाभाषेन प्राङतकार्याभावात्‌ | शद्धान्ते ददति इष्टव्यम्‌ । एवं रे लधर्मानतिदे ्ोोऽपि पूर्वपश्षप्रथोजन- मनुसन्धेयम्‌ |

यत्त॒ भाव्यकारेणाश्वमेधे चेधातव्या दौक्णोया भवतोति ae-

नेन Dawa यजमानसंख्कारे विहितायां जेधातब्धायां ga- 10

७8 भाद्रदौोपिका |

we दौखणोयाधर्मपरा्भिः, सिद्धान्ते तु प्रखिद्धनेधातव्याधर्मां wf शथोजनसमुक्रम्‌ । तन्न, पूर्वपचवस्षिद्धान्तेऽपि खानापन्तौ बाधका- भावात्‌ । यदि ठु खानापश्यतिदे शापेचया जिविधातिदिशस्लापि TIMER साधितलाश्नामातिदेगेन प्रसिद्धरेधातथाधर्मां एवे TET, ततसशतपवेपकेऽपि Taz |

aaarg नेयं बेधातव्या xfageuraen: water QUINN आ्राख्यातसामानाविकरण्लाभावात्‌ | अतः wfe- द्याः सधमंकायाणएव Taagran: यजमानसंखारार्यलेन विधा- गाद्ूर्माकाङ्खा विरे क स्यानापच्यतिदेशप्रसक्िः ॥८॥९॥९॥

फणदे तथोख ॥ पूर्वाक्राया swdeafuanie तायाः करत्‌ afeq समाधामा्थमिदमधिकरणम्‌ । दशेपूणंमासथोरगन् स्वः सुवरगन्मेति खगेप्रतिपादको मन्तो प्रेरइमुष्ितिममृष्मेषमित्या- दिश्चान्धादिप्रकाशको we: aa) तथोद्च सखगेलाग्रिवा दिगेव खर्गान्धो शिङ्गकश्पयश्चतावुदेश्छता | उपश्ितलात्‌। न तु अपूवेम्नन्धि- लेन । मुख्य एवायं विनियोगष्यौतसर्गिंकतया सा धितलेन तेन रूपेख सखर्गादिपरेरणभिधानाप््‌ | न च खर्गादिखशूपे wre, चाचा त्फलरूपस्छ तस्यानिन्नातोपायलाविशेषेण, aia वेयर्थाभावात्‌ | मन्तरजन्यप्रका ग्रनब्यतिरेकेणेतरा क्युक्रप्रधाममाजादेषोत्पन्तिषिद्धरा- मथक्धयमपूवऽपि awa | प्रयोगविधिना सर्वाद्गसा हित्यावगतेमेग्छ- लन्यप्रका नव्य तिरकेणापूवांसुत्पन्भिरिति तु खगंऽपि Ae । एवं

* तस्य नभिज्तपिपायत्वा विद्रेषश,- इति Glo We पाठः|

नवमोऽध्याषः | oY

देवतायामयपि मन्लाथैवारेतिहासादिवशाश्सत्यष्यपूषं तष्नमितदेवता- प्रसादादेव फशोत्पश्यवमतेः प्रसादस्य च मन्लजन्यप्रकाश्रमव्यति- Vacant प्रमाणाभावान्तद्यंलम्‌ | अतएव शिक्रकखष्यविनि- थोगविधौ sofas तत््ेनोटेष्यता न त्वपूर्वौयदेवताल्रेनेति न सौर्यादौ ब्रह्मववेससूर्यादिपदोर- इति प्राप्रे ।

न॒ तावल्छव॑घामेवावधातारीनामयपूर्वाथैलमपडहाय सर्गास शङ्धितु mw, नोद्यादिपदेन प्रत्यासन्ञतया तेषाम्यांधिकरण- न्यायेनाग्नेयायुत्पश्यपूवं सागलस्टैव WENT | एवमपूवोङ्गो कारेण देवताप्रसादाथेत्वमवघातादौनां निराकन्तव्यम्‌ । देवताप्रसादस्या- पूवेनन्यलेनाप्रत्यासश्नलात्‌ | उदाइतमन््रस्यलेऽपि च न खगं मन्लस्य सर्ग्थंत्वसम्भवः । तद्धि कि दशेपू्णंमा सजन्यस्लगेव्यक्ति प्रत्येव मन्त- जन्यपरकाश्रनस्धोपथोग छत खगव्यक्यन्धरं भरतो ति |

नाग्वः। तचाले दशंपूषंमासाङ्गत्वाभावात्‌ सामान्यखम्नन्ध- बोधकप्रमाराभावेन शिङ्गकश्यशर तेरेवाकण्पनेन सर्गायेत्व एव प्रमाणाभावात्‌ । भ ख खर्गाधिकार एव सामान्यसम्बन्धबोधकं प्रमाणम्‌ । GI चामाख्यकरणेनेव निराकाञ्घुतया तदधिकार- स्लाकश्पकलात्‌ । न च मन्लस्छ Teta लिङ्गेन अति- aera, वाचस्तोमे विनियोगेन निराकाङ्खुत्वात्‌ । श्रत एव fay- areata न अ्रतिकश्पनम्‌ । पाके समस्यापि दैवदन्तस्या- args विनियोगादभेनात्‌ |

ma) awa डि दगेपूणंमासजन्यखर्गव्यक्रौनां न खर्म

e¢ भ।टरोपिका ।

त्वा दिनोरेश्ता, अतिप्रसङ्गात्‌ । नापि दशेपूणंमासफलो पडितखग- त्वेन | तत्फणलो पडितस्या पूरव॑दारकलेन, yeaa | fa तु विजा- तौ या पूर्वसम्बन्धिलेनेव | अतएव सन्निपत्योपकारकत्वेऽपि खगंप्रत्या- सनलललादपूवंमपि परमापूरषेमेव, न त्ववान्तरापूरसुरेश्छतावच्छेदक- कोरिप्रविष्टम्‌ । खगेतवस्य तु त्रौहित्वादिदेवापरवेशो गौरवात्‌ । saga मन्त्र खिक्गकरूपया श्रुतिः, श्रनेन मन्तरेण श्च क्तिजन्यबोधदारा परमापूवंखाध्यं संस्कर्यात्‌,+- इति । श्रक्रिजन्यबोधञ् aga: खगेलव- प्रकारः खगेविशेव्यक एव दारतायां शक्रिजन्यबोधत्वेन भविष्टः | न तु अपूवंसम्बन्धितलप्रकारकः। तथात्वे शङ्िजन्यत्वानुपपन्लेः |

अतएव ब्रह्मवचसादौ दाराभ.वात्छर्गपदणलोपे शङ्िजन्यबोध- faq ब्रद्मववेसपदोहः | इतरथा wea रुखणथा खगंपरेना- पूवं सम्ब न्थिलप्रकारकवोधश्नमने ब्रह्मव्चेसस्यापि तेनेव ete बोधो- पपन्तरूहामु पपन्तिः। अत एव च पुजाद्ययंदशेपूणंमाखप्रयोमेऽपि HSMN: | तचापूरवंषाध्यफलस्य खगेत्वेन बो धामुपपन्तेः | अत एव च मुख्ये एवाय weret विमिथोग causa) अक्तिभन्य- बोधेन चपूवंषाध्ये न्नातताया WATTS Gara उरेश्छला- पर पर्यायं मागुपपन्ञम्‌ | तादृग्रबोधस्य च खजन्यश्रद्धाजन्यादूष्ट- दारा परमा पूवे एव फलोत्पश्यनुकूखलयोग्यताजनगनमात्फदङ्धे उपयोगो- न तु लोत्पादकलम्‌ | तथाल समप्राधान्यापश्या प्रकरणवाधापने रित्याच्चन्यश् विस्तरः |

* मापि दश पुगोमासोदेश्यखगत्येन | तस्या पव्वेदारकत्वेम,-दइति ate Wes als: |

74 मोऽध्याय : | 29

'एवमम्या दिप्रकाश्रकमन्लोव्वपि खतन्त्ाध्िप्रका श्रनायेलस्वानुप- GRA] सामान्यसम्बन्धबोधकप्रमाणाभावाच पूर्ववनत्कस्पनानुप- पतन्तेरवश्यमाग्नेयसम्बग्ध्य्चिप्रका ्रमाथेलख्टेव कण्यनोयलाटाग्रेयख- SQ WAM प्रत्यासश्नतया तदुत्पश्यपूर्ञोयदे वतालेगेवान्धादे - द्हे्पतकल्यना | न तु प्रषादाश्रयतेन, प्रसादस्य परमापूर्॑जन्ययेन विप्रहृष्टला सदेव प्रथोजकलत्वासुपपन्तेः । अतएव भाद्धिलादेरपि खदेग्छतावच्डेदककोरिप्रवेश्ो गौर वात्‌ ।

एवं च प्रसाद्‌ाखयतवस्राणरेष्यतावच्छेदककश्पनेऽपि अदषद्धि- THERA | परन्तु प्रसादसामान्या्रयलष्दाभ्िहोचादावतिप्रसङ्गाजो- ईेष्तावच्छेदकतम्‌ । श्राग्रेधापूर्वेजन्यप्रवारा्यव्वापेचया तदीय- देवतालस्य Way! शरतखाजाप्यनेन wag शक्तिणन्यबोधदारा आप्रेथोत्पश्यत्रवो यदेवतां संस्ुरयात्‌,- रति शिक्गकख्प्यशरतिं ae चित्वा ऊशसिद्धिः पूवंवदुपपादमोथा । उपयोगोऽपि faatarfe- मन्तेषु ofacaga mara ofefa देवतासमृतिदारोत्पश्य- पूर्वा लुकूखयोग्यतासन्पादन vagy विस्तरः Hee

देवतायाः h एवं तावदपू्वमङ्गौरत्येव देवताप्रसादस्च प्रथोज्‌- ae निराङतम्‌ । षड तु तवदनङ्गोत्य देवताप्रषाद एव प्रयोज- कोष Carrer प्रसङ्गाजिराक्रियते । ay देवतायाः सथ्दान- तान्तस्य च कमंकारकापेखयाऽप्यभिप्रेयमाणलेन प्रधान्याद्यागश्य GUSTS तछंस्कारत्वावगते सस्या खोपयोगापेखाथां ख एवैनं गतिं गमयति, ठन्न vaafax: प्रजया पद्मि तपंयतीत्या्यर्थवादा- तुषा राप्मषन्लायाः फशदादलादगतेर्यागस्येव फलजनकवे प्रमाणा-

ae भाटदपिका |

wasqies ईुतरां प्रमाणाभावः। यद्यपि देवताया अभिप्रेय- माएत्ोक्ावपि तस्य ब्राह्मणच गां ददातौत्यादयै ब्राह्मणस्च फण- SATAY उपयो गाभावा्माधान्यावम्भवेन प्राधान्यव्यभिलारेक तत्कश्यनानुपपन्तेः । RAT भावार्थाधिकरणन्यायेन erent fe कायां भावनायां भाव्यापेखायां खभेस्येव तत्वेनाग्वयाहेवताया- रपि dara खे ष्ानेकलनिमित्तवाक्यभेदापत्तेदवताया एव यागाङ्गलम्‌ |

तथापि AT MATHS व्यापारापेखायामश्तापूवंकण्पना- ten राजिखब्रवदार्थवादिकदेवताप्रसादस्येव दारत्वकल्यनात्‌ तत्म- युक्रवबिद्धिः । - प्रसादस्य च विग्रडभोगादिव्यतिरेकेणानुपपन्तेरथे- वादाश्यनुखारेर विग्रभोगादिकश्पनेऽपि न दोषः fears |

प्रषठादो fe यदि दच्छारूपस्षदटा तस्येच्छातेन तत्फलं प्रति कारणत अतिप्रसङ्गापन्तेरवश्चं दरणादिकदुस्तत्फलं भव वित्येवमाक।- रिबेच्छालम वदाच्यम्‌ । तथाच कारणावच्छेदक्षे गौरवम्‌ | दरादिन्यफशभोगेऽपि तत्करेलानपाथादन्यकृतद र॑पू्मासजन्य- प्रसाटरादन्यश्य फथशापन्तिख । अतस्तत्फशव्यङ्ित्वावख्िलल प्रति agfaant सा फव्यक्रिभंवविन्येवमाका रिजेष्डात्येन कारणत्व वाच्यम्‌ | तया चामनेककायेंकारणभावकर्पनं कार णतावच्छदके गौरवञ्च । कि्चैतादृश्रः प्रसादो यदि arqeadern, तदा यागानां नष्टवादेवोत्पश्यना पत्तिः | यदि तु तन्दागेन्योऽप्यवा- meat Maer ae भवविल्याकारका- इग्यन्ते, तदा दैवानाममोषेच्छतस्यायेवादेषु xfaneneari-

AAAS: | et

घोमौयाद्यकरणटेऽपि फलापन्निः। श्रथेतस्याथवादलमेवाभ्यपगम्य तादृश्रमद्ाप्रषादस्य विजातौयेश्छालेनेवापूर्ववादिन इव विशातौच- waaay प्रति कारणता । श्रवान्तरमप्रसादानाञ्च विजातौय- तन्तदिश्डालेनेव महाप्रसाद we च प्रति- कारणता । कारणता- वच्छेदक सम्बन्धश्च सखजनकया गसमवायिववं, कायंतावच्छेदकसम्बन्धख फलां ग समवायः । नातः att फल्चापत्तिः | अवान्तरपरसाद- महाप्रसादयोः परस्पर Branca प्रत्यासिस्ठु उभय खजनकयागखमवायिल्वमेव | रेवता निष्टमेव वा तत्कायेकारणभाव- ayiee खमवाय एव प्रत्यासत्तिरिति चेत्‌।

सम्बन्धगमोरवच्यैव दोषत्वात्‌ । यागमिष्टकारणतानिशूपित- कायंताचटकसम्बन्धस्य भवता निवकमग्रक्णलाश्च | wat तु सव कायंकारणभावानां समवाय एव सम्बन्ध इति साचवम्‌ | एतेन प्रसादो नाम सुखविगेष इत्यपि we: प्रत्युक्तः । न चास्य गौरवस्यार्थवादिक्े प्रसादास्ये व्यापारे fag फलमुष्टलमिति वाच्यम्‌ | श्रथेवादस्स स्तावकतयापुपपन्तौ खतस्हत्कश्पकलवाभावात्‌। व्यापारापेशयां राजिखचन्यायेन तदाचकपदान्तरकश्यनया तस्य ant च Bane कारणताचरितवल्वेन तस्याः सम्बन्धावगमपूवैकल्वात्सन्बन्धगौरवस् फलमुखत्वा नुपपत्तेः अतो- ये ताव्मखादादिप्रतिपादकामग्लास्ते देवश्य त्वादिमन्छवदेव प्रमादादिषिग्िष्टरेवताप्रकाश्ननार्थाः षन्तो विग्ेषणणंगरे प्रकाश्ननस्या- दृष्टा्यलान्ञानुपपन्नाः। वे शिष्यघटकसम्बन्धेख तददेवादर्यो वा gait वेत्यन्यदेतत्‌ । wary तेनेव सम्बन्धेन area इति

ce भाट्रदौपिक्रा।

ष्वपि न सतुतिलचणातोऽन्या काचि । wy वा षा, तयापि विधौ गौरवापत्तेः सान दोषा |

ल रखें विष्यनपेकितत्वादा्थंवादिकप्रषादाद्यकख्यनेऽपि eau प्रा गरस्यतात्पय॑कस्याणर्थवादस्याखति प्रमाणान्तर विरोधे खग्रष्ायंऽपि प्रमाण्छाभ्वुपगमादियरभोगम्रषादादिखौकारादप्रू- वान्ते एव प्रसादस्ै करणमस्ति वाच्यम्‌ । अन्यतात्पथकख्छ ATER प्रामाष्छायोगात्‌ । अन्यथा इद्ध पुरुषतांत्पयक्े eet: wanted, परान्ञभोजननिरन्तितात्प्यके ad भुच्ेत्यादौ च प्रमाण्णन्तरा विरोधात्छश्क्या्ंऽपि प्रमाष्धापन्तिः। चतः TERA fing श्रण्दश्यानेकार्थबोधकल्ाभावनियमाजुरोधेन श्ाष्दबोधला- afte प्रतिः तात्पवंश्ञानश्य कारणलानुरोधेन चा्ेवादानां wand प्रमा्छानुपपक्तेने देवताविथहादिष्मीकारः। ग च तथापि श्रकधयार्थविशिष्टपा श्रश्ये एव श्खणयार्थवा दानां तात्पयौ दिशरेषण्णं शरेऽपि ्रामाष्छोपपन्निः । लच्डतावच्छेदक गौरवापत्तेः । अन्यया त्रौ डि- लादैरपि विवापत्या ऊहानापत्तिः। अतः कथमपि न विग्रहा - दि्षैकारः। fay meat देवता, wag प्रातिपादिकानु- रोधा्चेतनोऽचेतनो वा कञित्सौक्रियते a तु विग्रहादिमान्‌ । खपासनादौ परं ध्यानमाजमाहार्वकस्येति जेमिनिमसनिष्कषेः । मम लवं वदतोऽपि ae दुव्ति। तच हरिस्मरणमेव शरणम्‌ WHC Hen

FATT ॥ WI मूले द यषद्यारेतुखमुदायारां यच अत्या उदेष्यता ay त्रौडिलादिनेव न ल्पूरवेसाधनलेन, प्रकरणेन शति-

AFAR | cy

कदो च्योना दित्या र्य खरूपे अआनयेग्यायन्तरप्वसाधनलेनेतिः शिङ्ान्तितिम्‌ । तज बोरोन्‌ ater xeterecee चतुरोजा वौशंमालोभिति wyeretereree च कय ख्िश्म्भवेऽपि egy दारकः छग परिधौ गिति: मन्भस्लागन्ध सुवरिति मन्लवदपू्वं- खाथनोग्तयरिधोयन्तामकाश्रना चलस्य सिड्धलादनुदाहरणणमिति वारविककारणेवोक्रम्‌ ।

तथाः हददादरणेऽपि। wy द्रव जोति तेनं qs fawr रतिं sweety तख वथाप्ठलावनमभाज्जाप्यख च वंच प्राथान्धद्‌ भेनारककार शोहेगेन होमः दंखारकतथा विधौयते इत्थाशद्यु etree wa aft que करखलावनतेस्तेन हणं fam were. दथवारत्वङ्धो मोऽबमारादुपकारकोऽपूर्वाथ इति किषवारितम्‌ । तद्चाणच्ला पि. जकारे, कतुं प्रति पाधान्वादजरेनादथे- eS चः हेलधिकरके का पितलादेलदि वारस्यो हाशुपथो गिला आपे खितम्ए । किच्च eleare विचार स्ााधिकर रेन मतार्यते- WIT AG |

यद्यपि यश्चकमं तिखेण सजिपत्योपकारकमाओे ayers weer fegri sent Sfgee चान्तराजिकानां शामल्नादि- wrcerramcararateren fegr ।` तथापि are त्रोहिलादेः कारण्तावच्डेटकच्छ तथाभे MATA! न च युगपहुन्तिदय- विरोधःः। अपूवंलाश्चनोग्रतनरो सिलावच्छिशस्डेव सचणयोहेष्मलाङ्गो- कारास्‌ । तख, ताद्ग गोवाराटावस्स्वाशोडदखिद्धिरितिप्राषे |

CUTS. मोरवपयन्तेः are त्रो दिवस्य य Ewety-

il

<R भद्द पिका |

यो गिद्रक्धप्रतिपादकवेनापि चरिताथेल्ान्ञ fare । अतएव तन्न द्यापारिकायाः विजातौयापूर्वसाधनतावा एव wees alga US | तत्तद्भा पारकसाघधनतात्वावच््छिनल्लघाथमताया एव खदणाच्च ज्रौहियवनिष्टकारणताया यशदिप्रमाणेन. मदेऽपि यवषाधारश्- शखाभोऽपोत्धपि ava व्यक्रम्‌ । अतस त्रोहिलारेर विवखितलवाद्यक्रो- नो वारादिषडडो विरतौ |

एवं यन्नापि agian त्रौरोनवहन्तो तिवत्पवप्रमितं खवाक्य एव तु संस्कार वििषटष्व Here: साधनताविधानं, यया मो किताग्वासुशुखलमुषलाग्वा मित्यादौ तत्समामज तेचवाक्याम्तरे बरा। wwf पोशशविशिष्टश्य बरौ हित्वविशिष्टस्य च विधेधक्रिवा- विश्ेषएतेन विधौ शते पाद ररेकहावनोन्यायेन परस्यरान्वयात्म- wait तष्जातौयच्य प्रोकणेऽपि faust तव्लातौ लोपेऽपि -तत्‌- च्ानापन्नद्रव्यान्तर एव प्रोखरलाभास्सिष्यति wwe प्रति विशवष- विध्विखायां श्रपूरवे्ाधनलस्येवोद श्वताव च्छेद कलम्‌ । wear पर म तजासि, त्रौ हिपदेन त्रोहिलष्येवाभिधानात्‌ | श्रपूवंसाधमनस्य ऋप्रत्ययेनाभिधानात्‌ ।

एवं यचापि संस्कारविध्य्षरं तज्ब्देन cee विनिधोमो- थथा तत्ते पवसि दत्थादौ, तजा पि संखकारवाक्ये पथस्वषमानाधि- करण्धरमावच्छिनोदेशेनेव दध्यानयनविधिः। म तु पयसख्खाव- fama) श्रागयक्धात्‌ । ख च धमं उत्पयश्िवाक्धे इष्टषामा- न्यभिव सामान्यत एव पथःपटेव प्रथमं प्रतोयते | प्रखाच्च तच्छ ब्देन. पथस्ा वच्छ जस्या पूवंखाधमले. प्रमिते घ धर्मोऽपवसाधनलरूप-

नवमोऽध्यायः। खड्‌

ति प्रतौयते। तज ख पथःपदश्य शणएेति vara इति म कञिदिरोधः। ` | agag यद्यपि सप्तमौश्वण्णन्तापविशिष्टपयोधिकरणकदध्या- vane ` विदितश्च प्रथोजनापेचा्यां उदे श्छवा चकं यदमनु- मौयते, तथापि मश्लवर्णाद्यतुरो धादवख्ा विग्रेषविशिष्टपयोवाच्था- मिचखापदसमभिव्बाइततच्छष्दबलेम पयस एवो श्रतवावगतेस्तभिष्ट- विजातौवापूर्वं षाधनत्ववा चिपदश्येव ae भाच equate Way ॥<॥९॥४॥ | रेशबद्धम्‌ ॥ सोमे, व्रा वा एषा awe agrefeafenr- चौनमग्रोषोमोयात्‌ तेनीर्पांश् ररन्तौति श्रुतम्‌ । तजोपांश्एुलं किं च्यो तिष्टोमसम्बन््यग्नोषोमौयप्रा मामधः शंखदौयपरमापूरवं युकम्‌, VATA यप्राग्मागव्नितक्नत्यदायेधमेः खम्‌ तम्तव्छन्यावागन्तरा- पूवेप्रयुक्रमिति चिन्तायाम्‌ । विधेये sine उदेश्टसम्यंकस्लावम्तच्छष्ट दत्थ विवादम्‌ | स ख पूरवप्ररतम्‌ श्ग्नोषोमौयप्राग्भागमेव परान्डश्रतिन तु पदा- aia प्राचोनग्रब्दस्याहत्य धिकरणन्यायेन प्राग्भागमाभ्रवाक्छित्नात्‌ | एकवं वनप्रयोगेन भागस्येवं तदुकरस्य तच्छष्देभ परामर्थाख । अत- एवेकेनेव तच्छन्देनो द्य समपेणात्पे fegre वाऽ्नौषो मौयादे- विशेषणत्वेऽपि न विश्िष्टोदश्रः। aw च भागं प्रति sitet मोयोऽवधित्वेन विशेषणं, any प्रथोगद्ारा सम्बन्धित्वेन । अतएव यश्चपदं भ त्छराच्रन्दविशेवणम्‌ ) श्प्रटन्तिविशेषकरत्वापन्ेः। wy वा away ane कद्मगतिरित्येवमर्थाद्गै-

8 भाह्करौप्म्किा ।

we apg विग्रकण apg: । करति senergr- यश्चसम्बन्ध्येव । |

wre चेद सिद्धा न्तिनोऽपि ज अधौषोमोावकिककन्पा- श्भामवतिंपरा्येलश्धेव TMA SOMATA । तज -च Gat PUTT ST TR HATTA NST OTS SATA E RTE Srey | सद्वच्छिनोह परेभो पां टवविधिः । भामे Vahgee AGLI MTA दाद्रलं STRATES Wa! STV च ATT खरूपे GW प्रसहे BAT Fest RATWRRATewierarefineraens भाग- SATS UR PTS BOT इति. TCH- ganquayined । एवं चो पांष्डनस्व eri awe?) शनि कोमोकथि whys santa Vasyl कड्कलेश्नपच्छ- alqrafaqte करणात्‌ । एवं च AMET वेधमेवकाभप्वाकङ्खामा- THA लिद्ठतौ sist पसं <fenterct रपा इटलन्वोदः | LACT THATS जरणाह्नकका्था एने ATTEN qifatucixe च afwgaiges aya: ।

य्त्‌ भाव्यकारोफ़ मास्म द्निज्ेच तद्भामारमाके syigaety- दति. मलोत्रनसुक, तन्नामा तिदे ग्ापि्त्ल निर्डसखाविर्डक ar SS सत्वे चोदनाखिङ्गातिदिअमापिकोपां रवपाखहुषपत्तेरषे- शितम्‌ । safe वार्चिकादौ qrergvedt shaq scotia euigety द्त्यक्म्‌ । तदपि stenregcerty sfunenfa- Tae सामान्यविडहितोपां एता तिदे पेशवा sragretfanz |

{~ ८

TSE: । चै

ग कोह लातिदे श्य अथानखवन्ितिा sre । आधान- ्पमाद्‌ावित्र प्रधानसम्बज्धिल्ाङ्ेषु प्रोवश्चपरक्नोजकलात्‌ | इतरष्म ऋखाश्िद्धोजेऽपि लदाप्रष्या भाककारस्रतदष्रणातुपपन्तेः । न चिं श्रश्नलाजेव gregiareyy तदणापन्तिः | ऋौप्ररेनिकलेच तथो Vie RWB! KITT ऋशताैत्र -ऋभातिरेग्रयिकषे सद्‌ नि saigeurgmeres: | an: gaeeiew eataisgennfi: अयोकदभिततिआञ्चे ) |

Ufa wee सामान्वधमेषुरच्छारेकोक्ेषु तन्ति शेव्षनेन GW, EV परदामबेव पथो कायु एकनि्ाश्ाप्नौ- वोमोयावन्निकलमराश्मामन्रक्लिकमेतेनेव तन्तपदर्वागाङ्खरजप : चन्या आगच्छ पुहिङ्गलाखपुख कमिह चो वन्मा चोर तित्येषाचोव भिड्धेवत्किञ्चिषकहस्दसच व्यवे; कात्‌ । TET ऋ आान्नाग्वाभि. प्ये ब्र वक्रकल्लानंम्‌ | HAY त्स्य दार्थाकनरेगो रेलयाने WISTS) तनतद्वान्तराप्ंघाधसत्वमेव WETTER । द्रव स्वा पदाच्छञुदायश्छ भागसर, जश्पद्षच्ा पूव डालते WATUT- भवान्‌ यदाकदयारा तरायसे GRAS TS नौ रवम्‌ | सुनश्रो- Viger WER असन्वयात््रदावमन््ाकां wre; PRET | weaned wiles । असश्च विशतौ AQUI अपूवं न लस्छोडः । ददः कोर्पाश्लं वित्रिव- बिडिततिरवका शखरागरावश्ढधप्रागलोखा दिष्द्ार्वातिरिकपदाले- fawafafa wcegiat ata ग्यक्रम्‌ ncn nn

* पदार्थसमुदायरूपस्य+-डति ate Tem प्राहः |

ष्‌ भादुदोपिकीा |

प्रणौतादि॥ tzafuace quarts पूर्वाधिकरणे saz afiw@iaa शतमपि व्यास्यासौकार्याथे प्रयगमिधौौयते । aige- ` माषयथोः, यज्नन्तजि्यन्तावध्वययनमामौ वाचं aaa: चद्ध्व्यैवन- मानौ वासं यच्छतस्तपप्रजापतिग्ययङ्गतो as तन्वाते तस्मास्मण्णैताः maa वाचं च्छति तां ख इविष्कुता विष्जतौति श॒तम्‌ |

तजायं वाग्यमः प्रणोताप्रणयनाङ्गमेव विधिवाक्यस्यण्डराप्रत्य येन त्माजायतावगमात्‌ । अतो इविव्कदाानकालावधिकवाग्यमख् तश्रा जायेत्वावगमान्न भागधमेत्व A वा तावत्पदायेधमेत्म्‌ | यदि तु प्रष्तैताः प्रणेव्यज्िति वाक्यस्य वाग्यमोत्यन्तिपरत्बे उत्यन्तिगिष्ट- HIRATA Uy तज यजमानप्रा्यभावात्‌ पूव॑वाक्धस्यार्थवादला- सुपपन्लयंजमाममाज विधानस्य च सुतरामनुपपन्तरवश्च wy तनि- ग्य्ताविति वाक्धस्येव वाम्यमविधायकलशु च्यत, ततोऽस्ठ तजत्यर्य्‌- श्त्या चश्नविस्तारा चेत्वमेव | तदा fe उन्तरवाक्याग्वां वाग्यमानु- वादेन प्रणौताप्रणएयमडइविष्कुदाङानयोः पूरवात्तरावधित्वेन विधौ i

अतएव तबत्यमेकवचनमपि श्रलुवा्चगततवा द्र satel तिवद- विवकितम्‌ । श्रत विधेयसामर्थ्थानुसारादुरेश्यश्नो यश्चविस्ता- रापरानामधेयो यन्नभागोऽपि तदवधिक एव । यत्त मूले पूवे- पचे Umea विस्तारविगशेषणत्वमनङ्गेशत्य भागधमेवमुक्रम्‌ | तत्‌ यश्च शब्दस्य विस्तार विनाऽन्यच्रान्वधस्य दुरुपपादलवाद्धागवाचक- पदाश्रवणाश्चोपे चितम्‌ | अरतोऽष्वदुयजमानकटैकवाम्यम एव ay

+ क्चेकत्वावरोधेन,-इति सो ° पुस्तके Us | 1 विधिः+-दति ° पुरूलके ura: |

मवमोऽध्याबः | se

विस्तारपदवाच्यभागधममेवेन विधौयते। भ तु पदा्थभमेलेन, तदा चकपद्‌ भावात्‌ । wa पूर्वाधिकरणपूवंपश्वदेव यज्चापूवप्रयु- may वाग्यम इति ATA |

यजमानाध्वये कटे विभिष्टवाग्यमद्छ uganda wfafu- प्रकारापन्तः सज्िपक्योपकार कलत्वशाभाय दितोयविधिप्रकारणिष्वा चाध्वये यजमानसंस्कारकलेभेव वाम्यमविधिः | यथाच नेवं बल्यृ- Guan तथोक्रं॒येकत्वाधिकरणे aga) aw च दृषटार्च- त्वाश्ममःप्रणिधागमेव संस्कारः, TAG तयोरूपयागापेशार्थां तन्तत्ममाखककरिग्यमाणकर्मायेत्वमेव क्लप म तु भगालम्‌ ।

न च तयर्मागोप्े गिलच्ापि तद्दारा कथं चित्सत्वा्भ् तनिथन्तावितिविगेवणसामर्थ्या्न्नविस्तारो पयोग्यध्वरःयजमान- खंस्कारकलवमेव awa कश्यताभिति awa ay afa- व्यन्ता वित्यस्योट्‌ श्वविगश्ेषणत्येनाविवङ्ितल्वात्‌ । way इविद्भयत्व- que तजिब्धन्ता विव्यसुवादो वाग्यमस्दत्यथेः। wat दृ ्टायेतखाभाय पू्वो्तरावधिकतावत्पदा्थधमेलमेव । न च Wet Weta प्रणयनमाजायेलमेव कल्प्यतामिति वाश्यम्‌ | इविष्कुदाङानावधेर- इृष्टायेतापन्तिभयेन तस्यापि काणलोपशलच्णलात्‌ । अतः fag वाग्यमस्यापि तावत्पद्‌ायंघधमेलम्‌ WLW ६॥

श्रभिधर्मः॥ श्रप्रौ 2a डिरष्यण्कखसरसेणभिं मोतोत्याद्तै fa अश्रिश्रब्दन सश्यानविग्रेवसाधनोग्धता इष्टका - एवोश्यते। तदथै च प्रोच्णम्‌। उतेष्टकारममवयव्यन्तरमेव wiyuseat- wa, तदथे च प्रेक्णमिति fend । as, यजेकावथवाकषंरेनेत-

cs ange ifiret ।

राकववाकषेकं यथ कः न efugied avy wihewarercre- व्यनारान्धपभभः। ग रेरेगष्टकावर्वणेनेतरेष्टकाकर्षेशम्‌ whee पुरोषच्छलानामपौष्टकानामनुमानेन दृष्छत एवः । अतो शायका- भावात्यक्षामसयोमो न दग्यान्तरमिति । का्लपवमाचाववग्यन्तरे अमाणशाभावादिष्टेका्शंखारा यमेव; WSU । अलस्य EVRA मा धिकंरणशमेवापूरकछाधनतनमनिपदेग wer इति ae प्रत्येक इन्तिलाकनोषकं प्रोकरमित्यफि खिद waft. न चेवं ग्ौहि- वान्वपोकाराकपिं प्रत्येकं कदापन्तिः । न्याथतस्या पन्तावपि अद्ये वो जुष्टं ctwh श्टन्धध्यमितिभन्तेः वयचो पाद्ाणनदेकः तन्छत्वपरतोतेःः। UU तु. तादूश्ममकाम्मयय्रत्येक्रमेयेति TTT | एकावथवरवाषेखेनेतराक्थयाकवेशश्धः भावधविश्यापकलं,. नाकि were) इचपटादौ व्थमि्वारात्‌ । अते यकेकाकरार प्रतो तिस्वाथित तेचेवावयविष्षोकारः । इतरथा इष्टकाथा अकि SINE, भमाकानादः । they कचनं मूखामावादनादर- Wha । वनभिच्याष्टौ तु कथिताः एकाकारप्रतत्तिः। जतिप - maa एवो कलवान दयेव Hee, तश्च सेकात्वा सकर व प्रो खम्‌ |: नम॒ चेवमभ्िखरूपे* आगयंक्येऽपूर्वसाधनोग्ताग्धाघारल- खचणायां यवेज्निवोग्तरवेद्यामपि fecarnenetouaniafe: ¢ इष्टकादि वाधा दितौ किकस्वश्चविशेषः अग्धादिपदभ्रकोमाभावेना- बष्टविश्रे्वच्छिभखखविगेषस्ेवान्दसरवेद्या दिगरष्दाभिधेथतवा कथ

* म, चेवमवषविखशूपे,- दति ate परक. पाङ |.

नवमोऽध्यायः। ce

चानर्थव्धाभावेनापूवसाधमलश्लचणटाया एवाभावात्‌ । Wy गाम्दु- नलरवेदिधर्माणणं ainda न चेवं उत्तरषेदिधर्माणं at अतिरि शकथयनं सङ्घं विरुध्येतेति वाच्यम्‌ । रेखवदद्मौ बडङतर- वेरेषिकधर्माश्चानेपि शअपेकितइविर्धानपूरवदे श्वन्तिलादिकतिपथ- धर्माणां स्थामापर्यतिदे शेनोग्तरषेदितः प्राप्रेर विरोधात्‌ । उत्तर- aut तु यावदपेकितधमंसा कष्यान्न वैपरोल्या शङ्का |

way प्रतौ तत्रो ्षणादिधमांणा मन्ययुन्तरवेदिमाजायवेऽपि ay ॒विशतौ तदुभयकार्यापन्ञं उक्षपरिमाणं खतःसिद्धग्धमिकं aefe: खातण्डमिक श्ण्डिलं श्रम्धाधारस्ेन समाजात, तज प्रोचणारौनामूहसिद्धिः | सखानविगरवोपधायकक्रियासाधनोग्त- तदवयवार्थत्पूवंपच्चे तु छक्रविषटतौ तदभावान्न मरोचणादीति ऊइविचारोपये गितं चाग्यधिकरणएस्य । यदि चेव विधविहृतिने सम्भाव्यते, तदा शला चिन्तया उदाहरणा करे वा ऊशोपयेागोनु- सन्धेयः । प्रासङ्गिकं वेदमधिकरणम्‌ ॥९॥१॥७॥

पन्नोसंयाजाग्तलम्‌ ॥ दादग्रहे पन्नौस्याजान्तान्यहानि afro श्रसंखितो fe afe* यश्च इति शतम्‌ । तज fa पन्नोसंयाजान्तक््वं दाद शसखष्यष्ःसु विधोयते, उत उन्तमवब्नेमिति चिन्तायां, रहस्या विशेषात्‌ स्वषु । म Wee: पनोसयाजान्ततव हेतुत्वावगमान्तस्योत्तमवव्मै मेव GAA तजचेव पन्नौसयाजान्तलावगतिः। एतस्य, aa qa क्रियत इ तिवद्धेवयेवाद लेनाहेतुलात्‌ । न ख

* तद्धि,-दइति नास्ति ate gaa | 12

€ ° भाटदोपिका |

तरिं तेनेवाक्राः शकरा इतिवन्निणेथः | तददिड सन्दिग्धलाभावेभ तस्वानिर्णायकलात्‌ । WER ॒मुणस्धावग्छकवेन अविगेवपरटत्त- विधेर्थंवादेन शद्ोचानुपपन्तेख । श्रतश्चाथेवादोऽपि asfer- साध्यलािरसंस्थाभिप्रायेण ater se व्याख्येयः |

भसु विधेरेव ee भियमविधिलशाघवानुरोधेगोन्तमभिन्नरविषयत प्रतोयते | तथां fe इादश्रामाम्यद्वां एकफशसाधनत्वातक्रयो गेष्ध - मवगम्बते। wa एवाग्नोषोमोयान्पदार्थामां तन्त्रेण करणम्‌ | WIIG at ख ब्राहमएतपणठाकानाम्‌ । अहः ग्ब्टवाश्य सत्यानां तु इादश्रलसख्यानुरोधादाषन्तिः । went डि उपांशएयहाभ्या- सादारण्य शा्थाजगथागाग्यासपयन्ते प्रयोगे Wawa याश्चिकामां प्रसिद्धः । अतएव wernt सभिपव्थोपकारकाणि भ्रारादुप- कारकाणि चाङ्गामि प्रतिष्धव्यमावन्तम दति amet एवश्च एकेकमरहवसिन्‌ कस्िंखिद क्गेऽनियमेन अमायापरमहइरारव्मणोय- भिति svat

पो सयाजान्तलविधिरेकादश्सु नियमविधिः सभ्यते | अन्तिमे तु waea घमापनोयलात्‌ पनौसंधानानलविधिरप्रवै- विधिरापयेव । sag सर्वा्थतये श्रपूवं विधिनियमविचिरततैरूप्या- पत्तेमियमविधिलाघवातुरोधेमोग्तमवजेमयं विधिरिति चेत्‌ 1

दादशत्वसस्यारुरोधेनाहःशष्द वाश्यदाथौ जनान्तप्रयोगस्येवावत्तं- नो यत्वेन त द्विकनाङ्गे यस्मिन्‌ कसिंचिश्छमा पनस्येवाप्रसक्रौ सर्वजेवा- पूवं विधितत्‌ । पन्नौसंयानानां हा्थोजनोत्तरमेव सर्वाखध्वये - श्राखाखाखरानेन पनौस्याजानामपि अवब्टथादिवन्त्चेणानुष्टय-

नवमो ऽध्यायः | ९९

व्वात्तेषु पपि समापनब्याप्रषक्तेख । अतएव शाखदौपिकायाक- ma «Vaan waiare निमूलमेव । अतएवाचल्यारःगष्दस्य हार्योजमान्तप्रथोगवाचकस्य पन्नौ संयाजान्ते प्रवोगेकरे्े खश्षणेति केषाश्िदुक्रमपास्तम्‌ । खयमेव wit- खयाजागां हार्थोजनोन्तरलवस्योक्रलेनेकदेश्रलश्णाया शअसुक्ि- खदत्वात्‌ | wa: सर्वाष्छेवाहानि पनोसयाजान्तानि कार्याशि । a तु waquaetfa wa तन्छेण कार्याणि। पन्नौष्याजा- श्तल्विधिना तेषां wera । पन्नोख्याजानाञ्च तन्त्रेण प्रसक्ता मामाटम्तिरूपफशप्रतिपादनादिति ae ।

श्रसंश्थितो fe afe an इति तेन qa करियते दति दन्न हेलर्यवादः | तददिह हेतुविधिते शच्णाऽभावात्‌ । तब तु होम- काञ्लोगवन्तंमानाशञकरष्टलस् बाधितवान्ञटो शताद्ययैकले विधौ छ्चणापत्तरगत्धा हेत्वथेवादलाङ्गौकरणम्‌ | अतो न भानुथाजान्‌ च्छम्‌ भवतो निवदश्च हेतुपरलादसंख्ाहेतुकपनरो संथाजान्ततल- विशिष्टश्मापनभावनाया एवाहर्ह शेन विधानादिधेयषामर्ष्यातु- रोधनोर्‌ श्ानामद्कां सङ्ोयोपपन्तेः, TAT चास खारूपहेत्भावात्‌ VASAT AANA ITAA पन्नोसंथाजाश्ता ।

न ॒च हेत्वभावेऽपि थथापकवब्यमिचारष्यादोषवादुन्तमे पन्नौ- खंयाजानतले्यदोषः | विगरषफाभावप्रयुक्रविशिष्टाभावात्‌ साधक- प्रमाणाभावेनेव तज तसख्यासिद्धेः। we वा इिश्रब्टोज श्र्यया- मामनेकार्यलाज्िमिन्तलपरः | तथा चान्तिमे निमित्ताभावान्नेमि- त्तिकाभावः सुखभ एव ।

cz urgeifaenr |

एवं चं निमिन्तोपा दानवलाद्ययेव seme अ्रनिमेऽहनि भ पन्नौसंयाजाग्तवं, तथैव पश्चदश्रराजादौ दादगेऽहनि न पनौ- संयाजान्तलं, ferret च दितीयादिखरूपएवान्तिमे a तद्यो पयोगिता बाधोपयोगितापि। wr एव प्रतौ तदि- MATTE शणायामपि विशूतौ निमिश्ा- भावादेव न Vata, निमितसोपादागवखेन वा प्रहताव- संद्यावाक्रवपूर्वंसाधनतवस्यैव weary कोऽपि दोषः ॥९॥ १।८॥

अभ्यासः ॥ दशेपूणमाखयोः आामिधेन्यवागन्तरप्रकरणे जिः प्रथमामन्वाह जिङत्तमामिति शतम्‌ । तजानुवचनं तावत्मकरश- प्ाप्तममुदयते faces तु विधौयते प्रथममिति vite समपेकमित्य विवादमेव । aw प्रथमामिति विशरेवयनिन्न प्राथम्ब- विशिष्टमभिधन्ते। शएक्तादिपदवत्‌ | तच्च विशेयं खौ खिङ्गनिरदशरात्‌ सामिधेनोप्रकरणशाश्च ita) प्रायम्यशूपविेषणएये गाश्च wf शरेषप्रतोतिरा्थिकौ। भ तु प्रवोवानादिल्प्रकारिकोपश्ितिः शाब्दो, तदायकपदाभावात्‌ । श्रत एव प्राथम्बभेवोद्‌ तावच्छटका uvatfeaq । म तु तदु पलक्ितप्रवोवाजादिलम्‌, विना कारणं लचणायां प्रमाणाभावादित्यविवाद मेव |

ददं तु विचार्यते । प्रथमाखरूपे waa प्रक ॒श्रपूवं- साधनल्वल्षणायां अपूवंसाधनोग्डताभ्नि्मिन्धनप्रकाश्ककक्त्वमा्- खणे शरतिप्रसङ्गापत्तेस्तज्निराकरण्णयंः किमु ष्यतावच्छेद ककोटौ wafer प्रवोवाजा दिलवसछ विवचफसुत प्रायम्ब्ेति चिन्तायाम्‌ |

नवमोऽध्यायः | शह

प्राथम्धद्पस्य AAR ERAT TSH नो डिलादिवदपू्व- खाधमललच्णोपयोगिश्क्यो पश्िताबुपोणलेम निडक्रापूवं साधनल- खूपोट्‌ श्ठतावच्छेदककोरिप्रबेे प्रमाएाभावात्रवोवाजात्मेवक्खी- विग्रेषणम्‌ । अतख विकृतौ awaver प्रवोवाजेव जिरभ्यसितश्या न प्रथमखानपतितं खगन्तरमिति प्रापे |

श्रतिप्रसक्परिहाराथमवभ्यकसख््ये केगचिन्तन्तद्यापारकसाधन- ल्वातिरिक्रेन विगरेषणे उपख्ितवादुपच्ौणेनापि प्रायम्येनेव विशेषणम्‌, ग लनुपस्छितेम प्रवोवाजालेन । अवधातादौ तु त्दुलनिष्यत्निष्यापारकसाधनतामाजेएेवो द्‌ श्वत्वपयंवसानाद्यवानां धर्माकाङ्काबलेन चवसाधारश्छकश्यनेऽपि च वाक्धवेयर्याभावान्ा- तिप्रसङ्गपरिहराये त्रोहिलप्रवेश्नः। प्रहृते तु अतिप्रबक्गाङ्गोकारे प्रयमोल्तमापदघरितवाश्चद यवेयर्थ्या पन्लेष्ताः पञ्चदश www इत्यथवा टानुपपत्तेख्च विग्रेषणविवष्ा श्रावश्यको । तख या काचित्‌ प्रथमोत्तमा जचिरग्बसितव्यद्यहो पयोगोऽपि ॥८॥१॥९॥ ..

इश्च टकौ ॥ द शेपूणमासयेदंशेपूषेमासावार ATA ST TAT — चाभिष्टं निवेपेदिति श्रतम्‌। तज न तावदियं प्रकरणाग्रयाजादि- ATA शृलर्था। TGs सावारप्यमान ईति पदद्यवेयर््यापन्तेः। नापि वच्छमाणे श्रारममे मिभिन्त मेदनहोमा दिवन्ञेमिन्तिकौ | क्रिया- यायां क्रियायामुपपदे विदितेन शर प्र्ययेमास्या आरम्भा्ेलप्रतो- तेरिति तावदविवादम्‌। ्रारम्भश्रष्दा्यंश्ोदेश्यकोरिप्रविष्टः क दति चिनयते । प्रतिप्रयोगमाटृत्यनाटन्तो तु सजकाराथुक्त रपि फल- भिति नेहाभिकरणश्रौरम्‌ | एकाद शोपयुक्रलेगोहानुपयुक्षवात्‌ |

९४ भाटुदोपिका |

तजाम्वन्वाधानादिषूपे प्रथमपदाथं यािकामां दशेपूंमाखा - रम्भत्प्रसिद्धरन्यन्वाधानमेव तत््वेनारम्भपदायेः। तदर्था चान्वारम्- GA तत्कार्यप्रयुक्रा | न तु प्रथमपदायेतेन रूपेण प्रथमपदार्था- करम्‌ । येन पूवेवदन्न्वाधानरद्िता्यां विशतावारम्भाक्तयोद्धेत । न॒चान्वाधानस्या्यप्रटन्तप्रदम्तमविषयलेनेवारग्मपद वाच्यता नाश्वा- धानतवेनेति कथं न्‌ पूर्वाधिकरणविषयतभमिति वाच्यम्‌ अन्वाधाने द श्पूमा सविषयकाप्रटन्तपरवन्तेन विषयवस्छ बाधितलात्‌ |

तथा हि दशेपूफमासविषयकप्र्निसामान्याभाववतः पुरषस या दशेपूणमासविषयिरौ प्रन्निखददिषयत्वं तत्‌ । म तु faa पुरुषस्य यत्किचिदिषयप्रवन्तेनविषयत्वम्‌ | तस्याधानभोजनादटावपि सत्वेना तिप्रसक्त्वात्‌ | श्रतञ्च॒निरक्रपुरुषनिष्टद शंपूणमासविषयक- शतिविषथलवं दशेपूणमास्योरेव arama) शअङ्गप्रधामभेदेन त्तदिषयह्त्योभंदात्‌ । न द्र दश्रपूणेमाखकरणिका भावना mat ता उपांश कर्तव्या दति वद्धितोधामिद गेन दथेपूणं मास- कर्मेकषतेरेवारम्भपदाथंघटकवस्य लया वाच्यलात्‌ । Wawra aa बाधाद्याञ्िकप्रशिद्या efeta तजारम्भपदख्य । दितोया च षष्ट्यां षत अनुवादः । ततख तदर्थाारम्भणणौया न agfearat विष्टतावुहितथया । अतोऽन्वाधान्ध प्रति भरेपूेमासमयोगमाढतत- रावन्तनोथा चेति प्राते |

टृन्तिकारेण तावदेवं सिद्धाज्तितम्‌ । नाम्धाधानमारम्भपदाथः तदभावेऽपि देवतासेवं चज्चमारभत दति च्योतिष्टोमे wera श््दप्रयोगात्‌ | किन्तु ददं मया कर्तव्यमिति बङ्ख्पापर पर्थायो-

नवमोऽध्यायः | ey

ऽध्यवसायविश्षः। तदयाग्वारम्रणोयान्वाधामरहिताचामपि fawet TAHARI | प्रहृतो चान्वाधानोश्रं eure विकप्रयोगा्णा सदेव CEVA सषृदेवान्वारम्भणौयेति |

तन्न, तन्तत्काल्ञावस्विततन्तव्मौ वनाख्यमिमित्तवगेन तन्तन्नेमि- न्तिकप्रयो गाणां तम्त्काशच एवोपख्ितवेनाध्यवसायापन्नौ स्वसाधा- रणाध्यवसाये प्रमाणाभावात्‌ । तज यथेवेकस्मिन्‌ Ts जाते वेश्वा- act निरूप पुजान्तरजन्नि पुननिर्वापे गाध्यवसायेकयं, तद- दि हाणथ्यवसायभेदात्‌ खषत्करण्ानापन्तिः |

तस्मादेवं भाश्कारादिभिः बिद्धान्ितम्‌ । नाध्यवसायवाच्य- यारमभश्टः। तजराष्यप्रटृकषप्रवतंनविषयलेभेवारम्भश्ब्द प्रयोगात्‌ | श्रतोऽप्रटृत्तप्रवर्तनमेवारम्भमः तदिषयत्ात्‌ तु पदाचव्वारम्भश्रष्द- yan: | श्रतस्तदर्थाऽम्बारम्मणोया। सापि a साशादपि तु MAT RAIMA NWI कर्तरमारम्भयोग्यं करो- तौति aera ्रारम्भार्था।

धद्यपि च दशेपूणेमासाविति दितौयाथाविषयलाथकलाह शे- पूणंमास विषयका प्रटृत्तप्वतेनविषयत्स्य च दशपू माखास्यप्रधामणटेव सम्भवात्‌ ततः ya प्रयोगमध्ये एवारम्भएौयानुष्टयेत्ययां दशेपूणे- भाखावार्यमान इत्यस्य प्राप्नोति, तथापि wave पाटारेव me: पददयवेग्यश्यप्रङ्गेन दितौधोरेग्पवपरा* । तेमाङ्गविषय- प्रहन्तेरपि प्रधानोरेशकल्यावि्ातादशेपूंमा सोरे WAIT ATTA A विषयत्वं तत्मरथमप्रयोगोयाथ पदार्थं एवेति तदङ्गमारम्भण्णेया |

* दितोयोक्े्रपरा,- इति सो ° पुस्तके पाटः |

€ भादुदौपिका।

तथाहि छक्रविधप्रवतंमविषयतं दशपूणमासोरेश्यकप्रठन्ि- ध्वंसासमानकाशौनतद्‌द्‌ श्यकम्रदटन्तिविषयलम्‌ | तच्च न दशपू मासतोयप्रयमप्रयो गाद्यपदाथंमिन्ने सम्भवति । तदितरस्य we ATCA तादृश्ध्वंससमागकाशोनलात्‌ | Way दगेपूेमासपदे शअपूवसाधनतखखणायां तत्पदरायेरडितायां तादृश्रप्रथमप्रयोगौवा- छपदार्थान्तरवत्धां विषृतावृदितव्येवान्वारकएौया । खट्‌ञल्या च तादृशरप्रथमपटाथेप्रागभावविधानात्मयोगवहिर्भावसिद्धिः। दितो- थादिप्रयोगे चोक्रविधधर्मावख्डिलपदार्याभावादकरणम्‌ |

अज fe दशेपूणमाखयोनं angina प्रि segue । येन ॒लङ्भक्किलावच्छिलोदेश्कमदतिध्वंसासमानकालोनत द्द क प्रृतन्तिविषयताद्धितोयप्रयोगो याद्यपदारथाङ्गत्ेनापि सा खात्‌ । दपूणंमाशाविति अवणणत्त॒॒देपूं मासलमेवोदेश्छतावच्छेटकम्‌ | mammal ware प्रृन्तिजिरूपितोरे ष्यतावच्छेदक विवच्वा | इतरथा सामान्यतो विदितक्रिथा मे जायतामित्याकारको- Tara गङ्गाखाभप्रटन्तावपि दशपूषणंमाशोरे श्छकप्रटज्तित्ात्तचाणा- रमणोयापन्तेः |

WAM WaT aaa HRT ष्ठताकप्रटन्तिष्वंषासमागकाशौम- तदवच्छिन्नोदेष्यताकप्रटन्ति विषयतेनेव प्रथमपदाथेद्ध उदेश्यता | अच सामान्याकारक्ेच्छया गङ्गाच्ानानुष्ठानोश्सरमाद्चर शंपूणमाख - प्रयोगेणन्वारम्भणोया न स्यात्‌ । श्रतः प्रयमावच्छेदकविवच्छा | दशपू षेमासाकरण्ण॒क्रविधेच्छया गङ्गाच्छागकरणे तदापत्तेदितौया- वच्छेदकविवच्ा। agag दरपू्ंमासौ मे जायेताभित्याकार-

Nyayabindutika, (Text) .., Fis i a Rs. 9 Prakarana (Text) Vol. I, Fasc. 1-6 ; Vol, II, Fasc. 1-8 @ /6/ each oer ae vad ०५६. ah Padumawati Fasc. 1 and 2 @ 2 oy ask on i Parigista Parvan, (Text) Fasc. 1-5 @ /6/ each ... ५७३ ००९ Prithiviraj Rasa, (Text) Part IT, Fasc. 1-5 @ /6/ each = {इ Ditto (English) Part II, Fasc, 1 oa ve ate Prakrta Laksanam, (Text) Fasc. 1 = . 2; = ied Paricara Smrti, (Text) Vol. I, Fase, 1-8; Vol, II, Fasc. 1-6; Vol. III, Fasc. 1-5 @ /6/ each ... a rh ste भु Paracara, Institutes of (English)... ri oa स ~ * 85718 Véda Samhita, (Text) Vols. I, Fasc. 5-10; II, 1-6; III, 1-7; IV, 1-6; ए, 1-8, @ /6/ each Fase. a = रः 82१1188. 8४८४, Vrtti, (Text) Fasc. 1-4 @ /6/ each द" ग Ditto ‘English) Fase. 1~3 @ /12/ each 4३ 87९१११७ 3) 11116, (Eng.) Fasc. 1 @ 4121 ~~ न ve *Taittereya Samhita, (Text) Fasc. 11-42 @ /6/ each ies ts Tandya Brahmana, (Text! Fasc. 1-19 @ /6/ each oF भः Tattva Cintamani, (Text) Vol. I, Fase. 1-9, Vol. II, Fase. 1-10, Vol. IIT, Fase. 1-2, Vol. IV, Fasc. 1, Vol. ए, Fasc. 1-5, Part IV, Vol. IT, Fase. 1-7 @ /6/ each ve ie Trikanda-Mandanam, (Text) Fasc. 1.& 2 @ /6/ ... Tul’si Sat’sai, (Text) Fase. 1-5 @ /6/ each ae cad Uvasagadasao, (Text and English) Fasc. 1-6 @ /12/ ays Varaha Purana, (Text) Fasc. 1-14 @ /6/ each ... 4 Ae ere Purana, (Text) Vol. I, Fase. 2-6 ; Vol. II, Fase. 1-7, @ /6/

Visnn Smrti, (Text) Fasc. 1-2 @ /6/ each (द Vivadaratnakara, (Text) Fasc. 1-7 @ /6/ each ... Vrhannaradiya Purana, (Text) Fasc. 1-6 @ /6/ Vrhat Svayambhi Purana, Fasc. 1 10 V vs Tibetan Series. Pag-Sam Thi 8479, Fase. 1-4 @ 1/ each 4; र a3 Sher-Phyin, Vol. I, Fase. 1-5 ; Vol. II, Fase. 1-3; Vol. ITI, Fase, 1 to 4, @ 1/ each ... ~ ea ०४ ९३ ^ | ` Rtogs brjod dpag hkhri 846 (Tib. & Sans.) Vol. I, Fasc, 1-5; Vol, I, Fasc. 1-5 @ 1) each + ८ ए

[त

— “व ५० > ४९ ON "~ © ^~ ~“ # © ©

+= ~ +~ 3 6 ©> ४ WRF Oro

। Arabic and Persian Series. *Alamgirnamah, with Index, (Text) Fasc. 1-13 @ /6/ each.,, Al-Muqaddasi (English) Vol. I, Fase. 1 iu Ses Ain-i-Akbari, (Text} Fase, 1-29 @ 1/ each ६2 स~ oda ae

Ditto (English) Vol. I, Fase. 1-7; Vol. II, Fase. 1-5, Vol. III Fase. 1-5, @ 1/12/ each Se iy Se soe 29 Akbarnimah, with Index, (Text) Fasc. 1-37 @1/each ..,, ,,, OF Ditto English Fasc, I-III @ I/ each... <9 ure Arabic Bibliography, by Dr. A. Sprenger ay iets int OO Badshahnamah, with Index, (Text) Fasc. 1-19 @ /6/ each .., नदः Catalogue of the Persian Books and Manuscripts in the Library of the Asiatic Society of Bengal. Fasc. 1-3 @ 1/ each 4. त ॐ 4 of Arabic Technical Terms, and Appendix, Fasc. 1-21 @ 1/ eac ve A ap < ay «i 21 Farhang-i-Rashidi, (Text) Fasc. 1-14 @ 1/ each oye ... 14 ech ha or, Tasy’s list of Shy’ah Books, (Text) Fase. 1-4 @ /12/ Futih-ush-Shim of Waqidi, (Text) Fasc. 1-9 @ /6/ ७80 .., - Ditto Text) Fasc. 1-4 @ /6/each =, ,, Persian Masnawi, (Text) Fasc, 1 glish) Fase. 1-6 @ /12/each = „+ (Text) Fasc. 1-3 @ /6/ each * 1 t, (Text) 51 Fasc. @ /12/each ==... aa Vol. I, Fasc. 1-9, Vol. Il, Fase. 1-9; Vol III, 1-10 Vol. III, Fase: XI & XII Index to Vol. 11, Fasc, X, XI & XII @ /6/each ` = we 18

* The other Fasciculi of these works are out of stock, and complete copies cannot ees > sapplied.

५ ५ ० >= SO ~ waACoS

ऋ

‘> ति

7 " ’

Digitized by Google

\)

| Bek OSS? 4

Pie 2 aie

SOLLECTION OF ORIENTAL WORKS । PUBLISHED BY THE ASIATIC SOCIETY OF BENGAL. NEW SERIES, NO. 1320.

भाटदौपिकरा | BHATTADIPIKA

EDITED B /MAHAMAHOPADHYAYA PRAMATHANATH TARKABHUSHAN 1, - PROFESSOR, SANSKRIT COLLEGE, CALCUTTA

WoL, II.

FASCICULUS II.

PRINTED BY G. C. NEOGI,

AT THE NABABIBHAKAR PRESS, AND PUBLISHED BY THE ASIATIC SOCIETY OF BENGAL, 1, PARK STREET.

CALCUTTA: 1912.

४ |

` ai

Digitized by G O Of le

भाट्रदोपिका | नवमाध्यायः |

~~ —_ भके से कण ~

‘The pagination of Vol. II, fasc. II, of the Bhattadipika is incorrect. As Vol. II, fasc. I, of the work ends with page 96, the pages of Vol. IT, fasc. IIT, should have been from page 97 onwards, instead of from page t.

S es ( es V .

जायतामित्येवमाकारकेच्छाविषयविथिष्टहत्तित्वन विशिष्टधम्पाव- च्छिब्रत्वात्‌ नोक्षप्रहत्नित्वमित्याशङ्यत, ततो टदोक्षणोयया यच्छ इत्येवं विधावान्तर संकल्पात्‌ ye भन्बारग्बर्णोयाकरण्णापत्तिः, तस्य निरुक्षप्रठत्तिविषयत्वात्‌, भ्रवान्तरसंकख्पविषयप्रहन्तर्दील्तशोया मे जायतामित्येवमाकारक्षेच्छाया दोत्षणोयात्वावच्छिन्रोह श्य-

भाट्रदोपिका | नवमाध्यायः |

-_-— *®N_>-

awa गङ्काख्ञानकरणेऽपि तदापत्तिवारणाथं यस्मिन्‌ aati संकल्पःदिङूपे छते दशथपूणंमासो werent इति व्यवहारः aque प्रहत्तरेव उहश्यतावच्छदककोटिप्रवेशस्य Wawa तलतलणएव swmeasta वारणशसिद्ः तसय ल्ित्वादेरहश्यतावच्छद कत्ववार- शाथमेव अव च्छेदकविवक्तषा अन्वयितावच्छद कावच्छिन्त्वव्युत्‌- TALIA सुतरां |

अतएव ततृपटाधंस्य उक्रूपेणेवारग्भकलत्वात्‌ a हितोयादि प्रयोगऽन्वारग्भखोया |

ननु एवं “arpa ज्योतिष्टोमेन यच्छ” इत्यवंविधसंकल्पविष- यकप्रहन्त दोक्षशोयात्वावच्छिन्रोदेश्यकप्रहत्तित्वे ततः पृव्वमन्वारण्- शोयापत्तिः। यदि तु उदृश्यतायास्तव्र॒साङकण्योतिष्टोमो मे जायतामित्येवमाकारकेच्छाविषयविशिष्टहत्तित्यन विशिषटधम्ाव- च्छित्रत्वात्‌ नोक्प्रहस्तित्वमित्याशद्नत, ततो craw यच्छ इत्येवं विधावान्तरसंकस्पात्‌ पव्वं अन्वारम्भर्णोयाकरणापत्तिः, तस्व निरक्षप्रठत्तिविषयत्वात्‌, श्रवान्तरसंकल्पविषयप्रहत्तदी्षशोया a जायतामित्यवमाकारकेष्छछाया दोक्षशोयात्वावच्छिन्रोह श्-

त क

2 भाद्टोपिका |

कत्वात्‌ । we राजसूयगतै्टिपश्यागेष्वपि 9 warcerdtaufe- रिति aq—

न, दोक्षशोया जायतामित्याकारेच्छानुत्पत्तावपि साङ्गल्योति- ्टोमो जायतामित्याक।रकसाक्त्वज्योतिष्टोमलत्वप्रकारकेच्छात एव दोक्षणोयया aw इत्येवं विधसंकख्यविषयकप्रहत्तः सम्भवेन ताटश- संकल्परूपाध्यवसायस्य दोक्षणोयात्वाद्यवच्छित्रोह श्यकप्रहत्तिविष- Tanna इारलोपादेव दोक्षणोयादौ राजखूयगते्टिपश्बन्धादौ च अन्वारश्भणोयाभावस्व द शमे वश्य माशत्वात्‌ |

एवं सोमो मे जायतामित्वाद्याकारकच्छछातणएव सोमाद्- waa वेश्वानरोष्यादौ प्रहत्तिसम्भवात्‌ वेश्वानरेख्या aw दति संकल्पस्वाऽपि वेश्वानरे्टित्ावच्छित्रो श्य कथ्रहत्तिविषयत्वाभावेन हारलोपादेव न तव्राऽप्यन्वारश्चणोया इति द्रष्टव्यं |

दशपूणमासत्वं तु साङ्गो दशेपूशमासौ जायेतामित्याकारक्षे- च्छायां प्रकारत्वाद्‌ भवत्युह श्यतावच्छंदककोटिप्रविष्टः इति विशेषः। श्रतः fae अन्वारब्भणोयाया उक्लविधारब्धाङ्गत्वात्‌ वि्ञतावृषः। हितोयादि प्रयोगे चाऽनङ्गत्वमिति |

यत्तु मूले प्रथमप्रयोगारग्बे क्रियमाणाऽन्वारग्भणोया सव्वप्रयो- गाखासुपकरोति। न चारपस्यमान इति भद्यतनवाचिलुरप्रत्यय- प्रयोगात्‌ प्रधानदिनकन्तव्यतावगतेः कथं सव्बप्रयोगोपकारकत्वमिति वाच्य श्रद्यतनानद्यतनसाधारणभविश्वत्‌कालमाववाचिलुटोऽद्य- तनमा्रकालवाचित्वाभावत्‌। इतरथा भविष्यत्यनच्यतने लुट्‌ दति wa भविश्तोति लुटाप्रत्ययप्रयोगानुपपत्तः । भरतः प्रवम-

ATA: | र

प्रयोगारग्भे AA सव्वेषामसुपकारिका LMA! तत्‌ भन्वारण्ध- शोयाजन्धस्य उपकारस्य यावच्लोवं सत्व विक्ततिष्वपि प्रसङ्गात्‌ उप- कारकत्वाप्लेरसस्वं हितोयादिप्रयोगेऽप्यनुपकारकत्वानापश्षर्पे- चितम्‌ । < । १ vet |

waiter ॥ एवं तावदुपोडातसुखेन aefaaafefecs: टानौ area afeaafaert aa फलदेवतयोख इत्यन्न शक्षधाऽपूष्वे ्ाधनोभ्रूतदेवताप्रकाशकमन्पदानां विक्षतो तत्खाना- पब्रदेवताय्यन्तरे शक्या तत्‌प्रका नाथं पदान्सरोह इत्यक्त । तत PAR न शक्या श्रपूव्वसाधनोभरूतदेवतादिप्रकाश्कलवं, अपितु लक्षणया, TTS वा रदृष्टायमन्यस्तुत्यथं वा उपादानं तज अरसमवेनाचकत्वात्‌ विङ्गतावपि अतपदेरेव ततूप्रयोजनोप- प्रमोषः |

समवेता त्वश्च WELT CATA खशक्धाधस्याऽपूव्वेसाधनो- भूतखम्बन्धितवं । भसि चदं देवस्त्वेति aa, अग्निनिर्व्वाप- पदयोः | अग्निनिर्व्वापयो स्ताटटशयागगतद्रव्यसम्बन्धित्वात्‌ । जय- स्तोवशस््नादिमन्पदानाश्च ALATA अदृष्ट्ारा तादृश्याग- सम्बन्धित्वेऽपि न सम्रषेताथत्व' एवं देवादिपदानामपि न समवेता- gaqi न fe देवक्षविज्रज्िपूषशब्दानां प्रक्षतयागोयदेवताप्रति- पादकलत्व' awafa उत्पत्तिशिष्टदेवतानुरोधेन मान्ववणिकदेवता- waaay: |) न Maas तत्कल्पनं aga गम्यमान- निरव्वापेकवाक्षताभङ्गापत्तः। न च त्वा जुष्टः निव्वेपामि इत्येतत्‌ पदातुक्रमेख टेवस्व सवितुः wat age निव्वेपामि, अशिनो

8 wreetfaent ।

वौहभ्यां त्वा ge निव्यपामि, gat दस्ताभ्यां at ye निव्वपामि, अग्नये त्वा जुष्टं निव्वेप्रामि इत्यं वं aerate निव्वपामि पदेकवाक्यतोपपन्त : चतुथ स्य Wea उपयोगेऽपि श्राद्यानां aarei WANT उपा शुयाजदे वताकल्प कत्वोपपत्तिरितिवाच्य', अनुषङ्ग AMUN दोषत्वात्‌ । षष्ठयन्तपदानां प्र सववाुहस्त- पटेरनितानां देवताप्रतिपादकलव प्रमाणाभावाच्च ।

अतएव एतत्‌कल्यदेवतानामन्यतनिवेशासश्भ केऽपि यागान्तर- कल्यकत्वमित्याशङ्का$पि wala, तथात्वे तद्यागान्तरस्वा$$गम्नयादि- यागाङ्गत्वापत्त : विक्ञतावुष् प्रसक्त |

एतेन या मूले सविवादिपदानां भ्रगन्धादिपरत्वं लक्षणया शङ्गे त्य सम्रवेताधेलगङ्का WA, सा Wart शक्छसम्बन्धन अन्न्यादि- परत्वे aaa शक्यसम्बन्धेनेव टेवतापरत्वस्यापु्पपत्तौ ऊष्ाप्रसक्ते सपेचिता। wave समवेताथेत्वे शक्यार्थस्य इति विेषणं । अरस्तु वा शक्पदं हत्तिप्रतिपाश्यपरं तथापि समवेताथंत्वं उक्नुश्या ऊश- रूप फलाप्रसक्ञरेव इयं शङ्का Safe ।

तस्पात्‌ कथमपि समवेताथत्वासम्भवात्‌ देवस्य त्वादिपदानां यः शक्धोऽथेस्तदिशिष्ट प्रकाशनमेव देवस्य त्वेत्यादिस कलमन््प्रयोजनं | aa येषां पदानां टृष्टप्रयोजनसम्भव स्तत्‌प्रकाशनस्य टष्टमेव प्रयोजनं, येषां तु तदसम्भव तत्‌प्रकाशनस्य श्रटृष्टमेव प्रयोजनं कल्पं । अतएव arena निवौपोपरि वेशिष्चमपि आहा सम्बन्धेन एव इति ध्य यम्‌ |

afee निव्वापपदस्य तावद्‌ दृष्टमेव पृ ककरणं प्रयोजनं |

नवमाध्यायः | ५

अग्नये त्वापदा्थंस्व च तदुपयोगितया, खातन्त्राख च । खुश्टपदस्व तु qed तदन्येषान्तु अदृष्टाध त्वमिति |

केचित्तु देवस्वत्वादिपदे निर्वापस्मुतिल चया प्रतिपाव्यते। सा च ्नुष्ठानकाले निवीपप्ररोचितुदंष्टार्धेव। तथा ase सव्वेधा देवस्वत्वादिपदानि समवै ता्धौनि नोहितव्यानि। यत्त भाष्- कारेण यद्गोश्या vias आधाने अ्रश्वदानकरणात्‌ दम्पतिपरः पूषश्ब्टञ्च पोषकत्वात्‌ यजमानपरः। श्रध्वयधुवाइहस्तयोख्च तदो- यत्वं परिक्रोतत्व।त्‌, एवं सविताऽपि लक्षणया यजमानः तस्व प्रघवै- $नुक्ञायामित्य्ीङ्गगोकारेण निरव्वापविशेषत्वमुपपादितं। ace श्रारोपकपुरुषाभावात्‌ अन्ध्र आहाय्यौरोपाभावस्यव =o seria आरोपाभावमभिप्रत्व । भ्न्यदातु saat: खातमनिष्ठन ्राहाय्- रोपे वेशि सम्या खक्त्तुकं निर्वापं प्रकाशयितु' लोकिक- वाक्प्रयोगवत्‌ वेदि कवाक्यप्रयोगीऽपि बाधकाभाव इत्यालोच्यते, तदा श्रप्रयुक्षजलक्णायां प्रमाणाभावात्‌ अध्वयुब्रह्मयनमानान्धतम- गरणे नियामकाभावाश्च पूर्व्वोक्ञपक्षाखयणमेव gai ।

किच्चेवं at देवसवित्रखिपूषशब्देषु बदहवचनोषहः प्रमज्यते। न च यश्नपतिददहिवदज्र पदाथेंत्वमिति भाष्वकारसमाधानं युक्ल- अभ्विपूषपदयोः * तथा सम्भवेऽपि यजमानानुन्नायाः परकोय- द्रव्यविषये व्यलोकादिपरिहाराधेत्वमदृष्टाथत्वादुदो चोनमस्वपदो निधन्लावित्यादाविव देवसविठपदयोरूहस्य अनिवाय्य त्वात्‌ ।

नचैवं देवस्य सवितुरुदयरूपे waa इत्यधाङ्गो कारेण तस्व सम

* अद्विपृषषारे इति पाठान्तरं |

é भाद्दोपिका |

वेतायत्वात्‌। “महारात्र हवींषि निवपेत्‌” venfefaeat अप्र सवे इत्य॒षापत्तिः। श्रमावास्वायां च प्रागुदयाजिषव्बापलोपापत्तिः- इति वाश्चं प्रसवे जाते जनिष्यमाणे वा इत्यधाक्नोकारेश बाधका- भावात्‌। सूर्ग्योटयकालोनत्वप्रकाशनस्य दृष्टाधेत्वाभावाश्च । अतो म देवस्य त्वेत्यादिपदेषुष इति सिम्‌ ॥ < ॥ १ ॥ १९१॥

॥ गुण ब्दः ॥ तस्थित्रेव मन्ते “wag जुष्ट निव्यपामो^त्यच अग्निशब्दः समवेताथकोनयवा इति चिन्तायां यद्यपि ` अग्निर्वीगी समवेतस्तधापि सम्प्रदानत्वेन श्रुतस्य निर्व्वापे यागाद्यतिरिज्ऽननु- यात्‌ तादर्थ्ये चतुर्धोमङ्गोक्लत्य जुषटपदार्थेऽनुयो ae तत्र च जुधोपरोतिकषैवनयोरिति aa जुष्ट ब्दस्य सेवनाधकलत्वप्रतोतैरम्निना सेवितं यथा भवति am निव्वंपामोत्यर्धाक्रोकारेस qe क्रियाविशेषणत्वमङ्गोक्षत्य निव्वीपफलप्रकाशनेन इतरदेवत्यषवि- विषैकसम्पत्यधे तया frait देवतासंयोगस्य समघेतार्थत्वभितरथा कस्ये Zana निरुप्तमिति नि शेयानापक्च : |

वस्त तस्त Tee चतुष्येपि श्यं प्रधानान्वयस्व!ऽभ्यषहिं तत्वात्‌ क्रियान्बयिन्येव। waaay निर्व्वापस्व विध्यनुरोधात्‌ तदु- ह शयकत्यागसाधनोभूतदरव्यसंस्कारकत्वसम्बन्धन इति न टदेवताधेल्वा- पत्तिः। जुश्पदं तु qaaea क्रियाविेषशं। भविष्दर्थे वा कप्रत्ययो लाक्षणिकः! wae तेन पाण्णिंक एवान्बयः। देवता- सम्बन्धकौत्तनप्रयोजनं तु निव्वपि पव्ववटेव इति समवेतार्थत्वं |

VE, वा श्यं सम्प्रदानचतुर्थीं पपि देवताल्रूपसम्प्रदानत्वेक- देशपरा | तधापि देवताया ग्रहण इव निव्वोपे$प्यन्वयो fren:

नवमाध्धायः। ©

प्रयोजना a frat जुष्टपदं gaaqi ase अग्निपद समबैताथ त्वादुहः |

। एवं वा। दशंपूखमासयो “uteafa धिनुहि देवान्‌” इति मन्त्रः खतः, “aa धान्यमसि इति cafe तण्डुलानधिवपति” इति व चनेन त्छलाधिवापे विनियुक्षः, तच धान्धशब्टः सतुषद्रव्यवचन- स्तश्डलावसख्ायां प्रयुज्यमानः धान्धत्वारोपिश स्तुत्यथः सविज्रादिषद- वटव अ्रसमवेताथ इति मां षेऽपि तदारोपेश प्रयोक्षव्य इति प्राप्त ।

शालयो भुज्यन्ते इति विकार्ये$पि प्रक्षतिवाचकपदप्रयोगात्‌ प्रयुक्षलक्षोपलक्षणोपपन्तः--भसिपदछिप्ततर्डलरूपकन्तसामानाधि- करण्ड! च - लक्षणया धान्धश ब्द स्तण्डलपरः सम्‌ समवेता क एव ।

नन्व वं समवेताधकत्वेऽपि मांसेऽपि धान्धशब्दप्रयोगापत्तः नो- प्रसक्तिः, धान्धप रस्येव anal तण्डलस्मारकत्वात्‌ विक्षतौ ate- aie प्रोत्तणादिवत्‌ कथच्िद्‌ हलत्षणाक्रान्तत्वेऽपि वा धन्य- पदब।धन मांसपदप्रचैपरूपसिचान्तानापल्तिः । यथेव fe प्रकृतो अम्निपटेन शक्या अरपूव्वस।धनोभरूतं प्रकाशयेदिति लिक्गकल्पित- jan मन्घविनियोगात्‌ विकृतौ अग्निदेवत्वायां शक्या अग्निपद नेव उक्लाटेवताप्रकाशनोपपत्तः न पदाग्तरप्रकषेपः, सत्यां गती प्राज्ञतहत्तितहत्‌पदयोरवाधे प्रमाणाभावात्‌ । रपि तु भन्धदेव- तायामेव सः । त्र शक्या अम्निपदेन ततप्रकाशनानुपपन्त : | प्रक्षती हत्तिविवश्षासच्च त्‌ विक्षतौ च हत्तव्यापारत्वन तग्मुखेनेव अग्नि eugene: लक्षणयापि नाऽग्निपदेन तत्‌प्रकाशनम्‌। ्रत- wa प्राक्‌ तश्रशषिनि्व्वाहाथे सुर्खबादिपदान्सरप्रक्षपणएव शरणं । न

टं भाद्ृदोपिका |

त्वम्निदेवत्यायां विकृतौ । तथेव धान्धपदेन लछ्णया प्रदेयप्रक्षतिभूतं प्रकाशेदिति गौशसामथक्षस्पित शत्या मन््रविनियोगादिष्लता- वपि मांसे उपकारण््टभावेन धान्यपदस्यातिदेशात्‌ तदबाधाय धान्धपदेनेव मां सप्रकाशनोपपत्त : न पदान्तरप्रक्ेप इति चेत्‌ ।

सत्छं। प्राक्लतप्रकाशरूपोपकारण्ष्टभावेन प्राह्लतहत्तिरूप- व्याषारातिदेशः तव्ृण्ष्टभाषेन च अम्नभादिपदरूपपदा्थातिदेशः | इतरथा ह्य नतिदेशे प्रका गन एषटमावेनातिदिषटपदस्य विक्षतो लस. शयापि प्रकारकत्वोपपत्तः पदान्तरप्रक्ेपानापत्तिप्रसक्घात्‌ | तथापि प्राक्षतपरटिष्ठप्राक्षतहत्तिरेव विक्षतावतिदिश्यते। aq afwars प्रमाणाभावात्‌ |

अतएव alam anagzeas प्राक्लतदन्तरपि anreasfa सूय प्रकाशनकार्य्यनुरोधेनेव मन्पटान्तरानुरोधात्‌ सूखपद प्रशेपः | WAT धान्धप्रक्षतिकत्व रूपशक्छसम्बन्धरूपायाः प्राल्लतलक्षशाठत्त- aia ad सम्बन्धन्तररूपलक्षणात्तिकल्यने प्रमा शाभाव,ट war पदस्य बाधावश्यग्भावे मांसप्रकाशनरूपकाय्ानुरोधेन मन््रपटाग्वरा- नुरोधाटेव मांसपदप्र्षेपः |

अतएव न प्रह्लतिवाचकमरगपदयप्रेपोऽ$पि | शक्तपदप्र्तेपसम्भवे अप्राक्षतल्षणया पदान्तरप्रर्चेपस्याऽन्धाग्त्वात्‌ |

अतः शशाक्वानां भयनेतदसमयाः सवनोयाः पुरोडाशा wafer” care मांसे अधिवापे क्रियमाणे “मांसमसि” इत्युहितव्य । ददं च छलत्वाचिन्तया। aaa सवनोयोह शेन विद्ध नेव इतरसवि- धानस्यापि स्थापिततवात्‌ |

नवमाच्यायः | ^

सत्यपि वा देयप्रकतित्वे अ्रथलोपेन तज्राऽधिवापस्य चरौ इव बाधितत्वाश्च। विस्तरेण चेतत्‌ न्यायसुधाकरमतनिरासपूर्वैक- सुपपादितं “feala wirara तु कश ar” fears ATA ।<॥१॥१२॥

चोदिते Gu दश्पूणंमासयो रिड़ानिगटे qa “een werdra उप्ता SUA मनुष्याः य इमं यन्नमवान्‌ ये च anata aataa- भूते खावाणथिवो"त्यादि। aa सजे यज्नपतिशष्टो बडहुवचनान्त- त्वनोदितव्यो न वा इति चिन्तायां । न ताव्रदसननेताथेत्वादनुहः | यज्नपतेस्वद्रख मनुष्यरूपाध्वथ्युपदवाखऋलिक्कन्तृकायाः ante समवेतत्वात्‌ नचाऽस्वलोपा द्ननवाचकपदैकवाक्तया तदर्थे त्वावगमात्‌ यश्नपतिहरिप्रक।गशनाथलवाभावैन सत्यपि समवेताथेत्व पराथेत्वादनहः | fara मन्गतवाक्षस्य “स्योन त” इतिवदबाधैन यज्ञपतिहठद्चयथं त्वोपपन्तः |

न च “am हेवविधानि उपाचरलो^ति विधाय * “ae oad इला SARA SURAT इला Sasa इलाद्वयतामिलोपहता cary” दति ब्राद्मणवाक्छेन प्रतोकग्रहणेन aqae निगदस्य swing विनियोगात्‌ तत्‌सहक्ञतेन मन्बगतव।क्यन मन्तलिङ्कस्वेव वा बाध tfa are) ब्राह्मणशवाक्येन यावदुपात्तस्येव विनियोगोपपत्तौ प्रलोकमग्मङण प्रमाणाभावात्‌ | |

अस्तु वा विनियोगान्तरकल्पनागोरवभिया प्रत्यक्तवाक्यनेव प्रतोक- weta समस्तविनियोगकल्पनं । अतएव “स्योनं ते" net

$ भाष्ये तु “सयो इवं विषान्‌ sear चरतं) "व्यभिधाय--““भथ प्रतिपद्यते इडोपहूता उपहतेोपास्मा दङाद्यामि इृडोपडहता इत्या” इयेवं पाठौ दश्यते |

र्‌

१० भाष्दोपिका |

प्रच चविनियोजकवाक्छाभावात्‌ भपेखितविनियोगदहयकल्यनेऽपि न खतिः।

fara “2 च यज्ञपतिं वदान्‌" इत्यादौ यच्छब्टबलादेव यज्नपति- afeay शां मनुष्यरूप-ऋल्विजां sammie प्रतोयते । अतो यच्छव्टसामर्ष्यातलकलिक्तादेवास्मडोपद्वानयेषता | WATT “स्योनम्ते इत्यचाऽपि यदि geate यच्छब्दः स्यात्‌ Acre देव तज्रेकव क्ता, नत्वतदस्तोत्यतो मन्वभदोऽङ्गोक्लतः। प्रते तु यच्छब्द सद्धावादि- डोपद्नानश्रेषतेव । तथापि प्रथनयेषभूतस्यापि “se ते awafa: प्रयता"मिति are श्रानुषङ्किकयश्रपतिपोत्‌साहनाथं त्ववदस्वाऽपि award: सव्र तद्देव ऊहोपप्तिः। न हि प्रोत्‌साशनार्थेवु ^भ्आयुदीऽम्नेऽस्व भाथुर्मे टेो"त्यादिषु सव्र ale: प्राठत्तिर्वा । wae यद्यपि नेदं प्रथनफलं । तथापि भनुषङ्किकप्रोत्‌साङनमा्रशोहव- दिषाऽपोडोपद्ानथेषभ्ूतस्याऽप्यस्य are भानुषद्धिकयन्नपतिप्रोत्‌- साहनाधत्वादूहोपपल्षिरविकलेव । वस्तुतस्तु प्रहरणाङ्गभूतस्वाऽपि प्रस्तर प्रतिपाद कपटेकवाक्छतापञ्जस्याऽपि “aqua” इत्यादे प्रहरणफलप्रतिपादकत्वादखथा TT AE: प्रत्युदाङरणशसूतं वते, तथेष्ा$पि इडोपद्वानाङ्गस्वाऽ$पि शडोपद्वानपदेकव। क्छतापब्रस्वाऽपि इडोपद्वानफलप्रतिपादकलत्वाद्‌ ge एव सव्र ae: न fe ठतोया- fafeeua मान्बवणिंकफलं asa इति नियमे प्रमाणमस्ति, स्थानादिविनियुक्षस्वा$पि nary देवताकल्यकत्ववत्‌ फलकस्पकत्वे$पि बाधकाभावात्‌ न च भपेखितकल्पकत्वऽपि aa बृड़ोपद्भानादे रिडासंस्काराथेत्वन क्लताधेता, as विना ठतोयां न फलकल्यकलत्व-

AGATA | १९१

मिति are’, ढतोयास्छसखेऽपि प्ररथप्रतिपाखप्रस्तरप्रतिपादकतया सुह्लवाक्रातिपदिकवलेन माग््वशिंकदेवलामाककल्यनेन वा ठतो- यावगतकरखत्वनिर्व्वाङोपपन्तौ “इटं वावा” इत्यादि « पदानामिव श्रायुरादिपदानामपि स्तावकत्वनोपपन्तः फलकल्यकत्व प्रमाखाभावात्‌ “ममाग्ने oe इति पूव्वमग्निं परिग्टञ्ञातो"ति इतिकरख विनिबुह्ल- खले फलकसख्पकत्ववदिङोपद्कानेऽपि इतिकरणविनियुक्षत्वात्‌ फल- कल्यकात्वोपपन्तञ्च । नचैवमप्येवमादिखले सव्वतेव यच्नपतेरदग्य- लात्‌ तदिशेषणस्य एकत्वादेव स्तुतोऽविवक्तितत्वन प्रकाशनानष्ेतवात्‌ सव्बयश्रपतो नाष “ae wanfe” इतिवत्‌ प्रातिपदिक्षनेवोपपत्तः रक्तो साधुत्वाथस्तरकवचनस्य कथं विक्लतावृड इति वाच्य, प्रकृताव- विहितसख्ाप्यधिकार्खेकल्वस्वोपका रत्वमाज्रण तावत्‌ ARIA ताव. तेकवचनेन प्रकाशनोपपत्तौ साधुत्वाथेकत्वकस्यने प्रमाणाभावात्‌, भरतञ्च विकृतौ तद्रतबहत्वप्रक्राशनाथं सिध्वत्यवोड इति प्राप्ते

न तावद्‌ यन्नपतिहठदिरुपाद्भानफलं दडाभस शाङ्गत्यन प्रक्रताथेख्य aan, फलानपेश्षत्वात्‌ । एवं सत्घपि यदि ढकतोयया इतिकरणेन वा feat प्रति विनियोगः स्यात्‌ ततः क्रियाकरणलतवं मन्दम सक- लस्य प्रकाशनहारेणेव इति प्रथमतस्तावत्‌ क्रियाप्रकाश्चकत्वमेव | तदसश्चवे तत्‌सम्बश्धिप्र्वरादिप्रकाशकलवं तस्याऽप्यसग्भवे मन्व प्रकाश्यस्याऽनपेखितस्याऽपि क्ियासम्बन्धकल्पनं इतरथा सफलस्य We शुतकरख्त्वानिव्या हात्‌ त्र च विनिगमनाविरशाख्ययेव aw- वाकप्रतिपाख्यदेवतायाः कल्पनं तथा भावुरादेरपि फलस्य । wy तुः

नि

% क्रचित्‌ इति पदानासिति az: |

१२ भाद्टोपिका ।

सव्वधा VATA “दं यावा" इत्यादौ गत्या ससावकत्वमिष्टमेव | अनयेव च दिशा “ममाम्न" इत्यादौ वश्चैःप्रखतोनामपि फलत्वं बोध्य । तजाऽपोतिकरणविनियुक्त्वस्य कौस्तुमे स्थापितत्वात्‌। अत्व कस्तु भोक्षरोत्येव य प्रथनमन्बाटो न इतिकरणेन विनियोगः अपि त॒ लिक्गादेव सः। तज “प्रथस्खे"तिभागस्य प्रथनप्रकाशकत्वेन प्रयोजन. वस्वलामेऽवशिष्टभागस्व प्रोत्‌ साङनस्तावकलत्वादिनेव तदेकवाक्बत्वोप- पत्तौ न प्रथनफलकस्पकत्वं लिङ्गन एकदेशेऽपि प्रयोजनलाभे सकलस्य प्रयोजनवक््लोपपत्तरिति मोमासकमर्य्यादा। तवाऽपितु far वशात्‌ फलकस्पकत्वाङ्गो कारे नाऽतोव काचिदनुपपत्तिः | परन्तु aa क्रियालन्धत्वं फलस्य farang प्रतोयते यथा प्रथनमन्ादौ, wet तु प्रथनस्य तावन्रेतिकरणेन क्रियायां विनियोगः | “श्रथ प्रपच्यते इत्या- "त्यादिना मन्तोच्चारणस्यैव इड़ाभक्तणाङ्रत्वन विधिः। aa न sowie नाम किञ्चिद सि क्रियाङ्गं यत्‌फलं यन्षपतिठदिभंवैत्‌ खावा- पएृचिव्याद्युपन्नानप्रकाशनस्येवोक्तविधमनुष्योपद्कानप्रकाशनस्पेव ट ्टाधैत्वात्‌। वस्तुतस्तु सत्यपु्रपद्वानस्य भक्षणाङ्गत्व न तत्‌ फललं यन्नपतिदद्टरव्र मन्ते प्रतोयते । येन मान्वणिकफलकल्पना शङ्कयत | न हि इ्डाभत्षणाथं यन्नपतिह्चिकटठ मतुष्योपद्कानमाव्रेश यज्नपति- हदिजायते इतिशञ्ट खारस्यात्‌ प्रमाणमन्तरेण प्रतीयते थे यज्ञपति aft ad समर्था < sosm इति हि तदथं: । न च यद्‌यत्‌कतु Bay तदाद्भाने तच्जायत इत्यत्र प्रमाणमस्ति अतो न तावदख फलप्रतिपाद कत्वं भ्रतएव न प्रोत्‌साहनाधत्वमपि हदिगतख्लनिष्ठल- चत्रानमन्तरेण प्रोत्‌साष्टनानुपपन्षः। अतोऽत्र यज्नपतिठेरुपद्वान-

नवमाध्यायः | १९

विशेषशत्वनोपात्तायाः पराथेत्वात्‌ अदृष्टा्थप्रकाशनविषयत्वन WET VATS सश्र प्रज्लताप्रक्तसाधारणे कयश्चपतिप्रकाशनमाजश च तद्‌- दृष्टोपत्तरनृषः । यशाऽपि यजमानः न खरूपेणोपयुज्यते परन्तु गुश- भूतो यधोदुम्बरोसम्प्रानादिषु । तवाऽपि भाम्नेयोन्धायात्‌ प्रक्रत- ग्रहणेऽपि एकस्येव TET न सर्व्वेषां यजमान संस्कारकत्वाभावात्‌। तव का कथा अदृ्टाथप्रकाशनविषयभूतै यन्नपताविति। अतएव aa यजमानस्व मान््रवणिंकायुरादिफलभोश्षत्वन प्राधान्यं यथा aw वाकादौ “श्राशास्ते यं यजमान" इत्यादौ, IT वा प्रोतृसाहनाथंत्वन यजमाननिष्टखदहाजननात्‌ तस्य प्राधान्धं यथा “आ्रायुदा wea se वे यज्ञपतिः प्रथता“मित्यादौ, aa उभयज्रापि ae ae) तदिदसुख्न' “विकार स्ततप्रधाने स्या"दिति प्रत्युदाहरणसव श । < । १ a असंयोगात्‌ । ज्योतिष्टोमेऽस्ति सुब्रह्मख्यानिगदः “se आगच्छ हरिव ures” इत्यादि रिन्द्रप्रकाशकः। weary यागाभ्यासा दशभिखमसेः सष्शक्रामन्िग्रहाभ्यां क्रियमाशः सवनमुखोयसंश्नकः। तश्माजाङ्गमेव तु सुब्रह्मख्यानिगदो, लिङ्गत्‌ । न तु अरन्यदेवताभ्या- साङ्ग “ब्रोोशां मेध” इतिवत्‌। अम्निष्टुदयाग च “आग्नेया ग्रहा भवन्ति” इति वचनात्‌ प्राक्ततग्रहोयदेवतावाध्ेन अग्निदेवता- विधानात्‌ सवनसुखोये$पि भग्निदंवता। aaa तदङ्गभूतः ga WN या्मिन्द्रपदस्थानेऽग्निपदप्रचेपेण aga एव । न चेवं न्धायादेव Reraw “weal gare” इति वचनदे यथ्यापत्तिः। wat सवनमुखोयवत्‌ सवनोयहविषामपि इन्द्रदे वत्यत्वात्‌ afeafemiaa सुब्रह्मख्यानिगदस्य उभया लप्रसज्ञो विक्लतावपि acua wea

१४ भाष्टोपिका |

अभेदेन वाऽनृहितसुब्रह्म्यानिगदपाटप्रसक्षराग्नथ्य व सुब्रद्मख्ा RAY इत्यततृफलकत्वाङ्गो कारेश वचनसाथ कात्‌ । अतणएवे तद्दचन- ङूपतातपयग्राहकानुरोधेन प्रक्षतावपि न सवनोयविरधेत्वं । अपि तु सवनमुखोयश्चक्रामज्िप्रचारार्धत्वमेव सुब्रह्मश्छानिगदस्वत्यपि परं ध्य यं। | केचित्‌ तु waaqela चमसेरेव Wa इन्द्रदेवताकः न तव्रागम्निषटुत्वम्निदेवताकलत्वं॑ग्रष्व व॒तदिधानात्‌ ww ग्धायेन अप्राप्त एव सुब्रह्मख्योष्ः। वचनेन तु भग्निदेवत्यग्रयागा- भ्वासाङ्गतया Weal Gaye सवनसुखोयादाच्छिश्च विधोयत TAN | तन्न । सवनमुखखोयदोमस्वा$पि शक्रामन्धिग्र्करखकत्वम सकलयाञ्चिकप्रसिद्त्वात्‌। वचनेन अग्निदेवत्वग्रहयागाभ्बासे ` भौपदेशिकसुब्रद्मख्या विधानेऽपि सवनमुखोथे ्रातिदेशिकेन्द्र- सुब्रह्मख्यावाधे WATERS सुब्रह्मण्यायास्तज्र भौपदेशिकत्व ऊष्टानृविचारस्य असङ्गतलवापत्त ख॒ भ्रलोऽस््दुक्ञप्रकार एव खयान्‌। ददं तु चिक्ते। किमिन्द्रपद इव हरिवदादिपदेऽपूयो भवति उत नेति। तजर देवताविग्रटादिवदेव aad वादेविहास- पुराखप्रामाश्यात्‌ हरिवदादिगुखानामपि इन्द्र qaaaarefaeta अम्निगुशप्रकाश्यनाये रोहितादिषदानामूह इति प्रापे देवताधिकरणशन्धायेनेव मन््ादोनां ततृपरत्वं प्रमाशाभावात्‌ हरिवदादिपदानां भ्रसमधेताधेकत्वन शराषास्यारोपेखन्दरस्सुतिवदग्नि- खु तेरपुगपपन्त नोहः । तदेतहवताध्िकरशस्व प्रयोजनमाचकथ- नाथे प्रयोजनमपि Peewee wefan | यदा तु च्छन्दोगः

नवमाष्वावः | १५

aa “अग्निष्टुति अग्न भागश्छ रोहिताश्वो द्धद्वानो waa जात- वेदोविषर्षण” इति ऊहितस्येव पाटः समान्नातस्तटास्य: ayaa: पन्धासपूव्वकत्वाभावैन अटकादिस्मृतिवत्‌ शअुतिमूलकल्वावश्यग्भा- वात्‌ तथा चैतदधिकरशन्धायस्याभासोकरणादूहितपाठ एव yw | तदा च मन्वन्तरस्य टेव ताविेषणशविषयमिदमधिकरणं द्रष्टव्यम्‌ | अतएव यवरैव न्धायोपन्यासपूव्विंका स्मृतिश्छव्रेव स्पतिमूलत्वे aa पन्धासवेयरथ्यापत्त “मामां साखसन्ायविरोध भ्राभासत्व aa” frre कल्पसुव्राधिकरके। देवताधिकरखगताथत्वादिनेव व्शकान्तर-

साच्यस्कं “जिवत्‌सः साण्डः सोमक्रयश इति सोमक्रयसाधनतया विदिते विवव्सेऽतिदेशप्राप्त “sd tren क्रोशामि तस्ये शृतं तस्ये Wwe दधि तस्ये मस्तु तस्या अआतश्चनं तस्ये नवनोतं तस्ये छतं तस्या श्रामित्षा तस्ये वालिनम्‌” saad स्नौलिङ्कशे qfawiveafaare एव, शृतादिपदेष्वपि किं तस्य शक्रं तस्व बलं तस्य IE तस्व जय स्तस्य इन्धारवस्तस्य पलायनं aa लोला aw भारोदडनं इत्येव हितव्योनेति सन्देहे खत, मत्यादौ च्छिनत्यादिव- qewrera क्रियापदे यद्यपि weitfa aiswareq शक्छते, एक- हायन्धवस्यायां शतादेरभावात्तधापि भविष्यतोत्वध्यात्तव्यं । ars भविखत्तायाः समवैतलादिक्रवानमनाथेत्वेन च दृष्टार्थताचचिवत्‌से- $पि विक्रेवानतिरतुजिवत्‌सगुणप्रकाशनाथं कत्तव्य एवोद् इति प्राप्त-

भविष्यन्षाया अपि मरशबश््यात्वादिना नियतत्वाभावात्‌ award पदं प्रक्षतावध्याहाथं गोः स्तावकं विक्रवरानमनाथं

१६ भाष्दोपिका |

वेत्यन्यदेतत्‌! उभयथापि जिवत्‌से भरविकृतस्येव प्रयोगादन्‌ दः | शक्धते fe साख्या गो जनिष्यते तस्या जायमानं खतादि साष्छोय- मिति व्यपदेष्टुं । तस्मात्‌ सश्भावनाया विक्ततापि सश्चवादनुष एव । € । १।१४।

लिक्रविशेष-- । ज्योतिष्टोमे क्रतुपशवः समान्नाताः। “आम्नेय- मजमम्निष्टोमे आलभेत रेन्द्राम्नसुकथे दितोयमेन्द्र af षोडशिनं ढतोयं सारखतीं मेषोमतिरावे चतुर्थोभिति” wa तत्तत्संस्थाकत्व- fafaa प्रकरणात्‌ क्रतुपशसमाख्यावलात्‌ च्योति्टमाङ्गत्वन again विधोयन्तं न तु तक्षत्‌संस्थोद्शनेव तेषाख्च भअम्नोषोमोया- winfaem न तु तेन समानविघानत्वमिल्युक्तं ठतोयै, भरम्नोषोमो- awe “अन्निगुप्रवः प्रास्मा अग्निं भरत इत्यादिः स क्रतुपशरु- च्धप्यतिदेशन प्राप्तो$तिराचरे तन््ेण aquiag पठनोयः, “dese अग्निं भरता" दित्यहितव्य एव मेष्वामपोत्यविवादं । यदा तु पशूनां समानविधानत्वं तदा मेष्यधेत्वमस्य!$स्ति नैति चिन्ते। aa पुंलिङ्गस्य मेशष्यसमवेतत्वेऽपि wart इति प्रातिपदिकाथं चतुष्वथेयोः प्रधानभूतयोमे षाः समवेतलात्‌ पुलिङ्गस्य च गुणभूतस्य पाशाधि- करणन्धायेन निरदेशमाव्रार्थत्वात्‌ ममस्तस्य मन्त्रस्य प्रकरण ष्य घैत्वमप्यविरष्ट, न च पलिङ्घस्य afafeumasta क्रचित्‌ प्राति पदिकाययर्धत्वस्यापि aang कथं प्रातिपदि काथं प्रति fare qa मिति na विभक्च्धंत्वऽपि संख्यायामिवानुभवस्य सत्व भमाख्या 7 वा fagsta गुणत्वनियामकत्वात्‌ न हि सख्य'यामपि fara गुखत्वनियामकं विरुदत्वात्‌, wh लिङ्गस्य यत्‌किञ्चिदधत्वऽप्यनुभव-

नर्वमाध्यायः | १७

वलेन प्रतिपदिकाथ प्रति कारकं प्रति च गुणत्वात्‌ पाशाधिकरण- req: wae मेष्यामपि प्रहत्तिः। न च एुलिङ्कस्व पुपश्यषु परकमेऽप्यथेवस्वेन तदनुरोधेन “atwret मेध” waa गुखभूतत्रोहि- पटानुरोधेनेव इतरमन्रस्व सहोचोपपत्तिः “cat dag” इत्यस्य एकव चनानुरोधेन एकपब्रोकप्रयोगमाव्रविषयत्वाकल्यनवदस्याऽपि पुपशमा विषयत्वा कल्पनात्‌ | WATT प्रक्ततमन्व ऽप्य कवचनालुरोधेन न SMa | गुणानुरोधेन प्रधानसङ्कोचस्य अन्धाग्बत्वात्‌ | इतरथा भेष्यविषयत्ववत्‌ सब्वेपुपशविषयत्वस्वाऽप्यनापन्नः। Wawa एवंविधेषु सर्व्वेषु वचनस्य वा faye वा साधुत्यमाव्राथे प्रयोगः । न च “जात्याख्यायाभेकख्िन्‌ बवचनमन्धतरस्या"मिति स्मृत्वा जाति. माक्राभिधाने faafat तस्या एकत्वेऽपि ayaet विकल्पन भवतोत्यथिंकया वद्ष्वप्य्येषु जात्वभिप्रायेखेकवचनस्वाऽनुश्ासितलवा- देकवचनपरयोगसखम्भवैऽपि लिङ्कस्य कथं विलिङ्ग साधुत्वे प्रयोग इति वाश्य' fawensfa ^सुपतिड्पग्रहलिङ्गनराखा” मित्यनेन च्छन्द स्यनुशासितत्वात्‌ “प्रास्मा इति aaa उपसख्ितव्यक्गिवाचधित्वेन जात्यभिप्रायत्वानुपपन्तख | अस्य THA भाष्यकारेख प्रत्याख्यातत्वाञ्च | भतो वचनवज्ञिङ्कस्या$पि प्रातिपदिकाचगतलिङ्गमाजोपलच्षखतया साधुलवार्थ॑सुपा दानात्तदनुरोधेन प्रधानभूतसव्वेमन् सङ्कोचानुपपेत्त- यङ्ञोमेष्यामप्यधिगुः। “aera मेध” इत्य तु यवगप्रयोगे साधुत्वाय प्रयोग TIS THAT पद इयरह्ितिमन््प्रयोगख्व च यावन्ति वाक्ये पदानि च्तानि तावतां संभूयाथे प्रतोतिकारित्वनियमेन वक्ष aaa एव aferdita agra) एतादृशनियमा- र

१८ भाष्टोपिका |

नङ्गोकारे च इष्ट एव पदहयरङितमन्वप्रयोगः केषाञ्िदाल्निकानां । वस्तुतस्तु पुलिङ्कमपि मेष्या प्रातिपदिकस्य चोदनागतपशशब्दाभि- प्रायत्वात्‌ पश्शब्दस्य नित्यं पुलिक्रत्वात्‌ “ofa पशव” इत्युपपत्तः समवेतमेषेति प्राप्त

` मन््े पशशब्दखवणात्‌ “ora” इतिशब्देन प्रयोगकाले यद पैरोक्तया खितं तत्‌ परामटव्यं। तदा च व्यक्तिरेव श्रभिधोयते न Giga मेषो । भरतो न तावत्‌ समवेतमेव मेष्यां लिङ्ग, नाऽपि अ्रसमवेतत्वेऽपि एकवचनवत्‌ aya मेष्यां प्रयोगः च्जियां पुलिङ्कस्यं अनुशासनाभ।वेन स। धुत प्रमाणाभावात्‌ WHat पुपशूना- मपि सत्वेन व्यत्ययानुशासनस्य श्रप्रहत्तः। अतएव यत Alar विषयं पुलिङ्ग aaa व्यत्ययानुशासन। vate नहि “eer: विधिग्डन्दसो”तिविधानं देना भाश प्रा्नोति। न।ऽपि पुंलिङ्कस्व प्रातिपदि काधगतलिङ्कमा्रोपलक्षणतवं । लक्तणायां प्रमाणाभावात्‌ इतरथा बहुत रपदसक्को चानुरोधेन एकस्य “Atetai” इत्यस्यैव पदस्य प्रक्षतपुरोडाशोयप्रक्रतिद्रव्योपलक्षणत्वापत्तः। अतो मन्त्रपदानां श्रसति वचने समुख्यएवाथे विनियोगात्तदनुरोधेन सहनेचोऽपि न qm वचने तु “पत्नीं सन्नद्य प्रास्मा अम्निभरतं इत्यादौ ware: संस्काथलत्वात्‌ प्रातिपदिकस्य अरनेकव्यक्षिपरत्वेऽपि प्रत्ेकव्यक्धि- हन्यकत्वविवश्वया एकवचनस्याऽपि ल्श विनेवोपपत्तने wae मन्त्रस्य aera: | स्वति fe भनेकाखपि व्यक्तिषु शक्तगु्स्व प्रत्येकठस्तितया Tat घटा श्त्याटौ विगेषणत्ववदेकत्वस्य प्रत्येक हत्तितया सब्वप्रातिपदिकाधविशेषणत्वम्‌ । न्ष लिङ्गस्य मेषोरूप-

नवमाध्यायः | १९

a.

प्रातिपदिकार्थे श्रहत्तित्वादेकख कस्यामपि cami पो वा . wa faanfer: नचैवं प्रातिपदिकाधे ब्त्वे$पि बवचनानापन्तौ “agg वडवचन “मित्यस्य निविंषयत्वापत्तिः | tga शाब्दप्रतोति- विषयत्वविवक्चायां तदुपपत्तः। नचैवं “पशना यजेत” -इत्यादयवपि एकवचनस्य प्रत्येकहत्तित्वनाप्युपपत्तरनेकद्रव्योपादानेऽपि बाधानाः पत्तिः तव्र॒गुखानुरोधेन प्रधानाहन्तरन्धाग्यत्वात्‌ प्रथमातिक्रमे कारणाभावाच्चानेकद्रव्योपादाने प्रमाणाभावेन एकवचनेन एे्छिक- द्रव्यान्तरव्याद्युपयन्तः | Was “oat सब्रह्म TH” Tenet एक- वचनस्वाऽनेकषु लचणां विने वोपपत्तने मन््सष्ोचकत्वम्‌ । नचेवं गुण- भूतेऽपि लक्षणशपरिष्टाराथं प्रधानस्य सङ्कोचाभ्युपगमे ^श्रदिति पाथान्‌” इत्यादो वडवचने लक्ण।परि्ाराथे प्रधानभूतस्य प्राति पदि कादेरुत्‌कर्षोऽपि किं न स्यात्‌ नद्यकस्मिन्‌ बदवचनं लक्तणां विना उपपद्यते इति वाच्यः गुणभूलानुरोघेन . प्रधानभूतस्य सद्ोचेऽपि टपरकरणबाधप्रसङ्गनोत्‌कषं प्रमाणाभावात्‌ ATT तु अवष्लनोयत्वान्नान्तरोयकसबिधिवाधेऽपि Se नान्तरोयकलत्वा- भावेन AA अन्धाखत्वात्‌। सामान्यघब्बन्धवोघकंप्रमाणा- भवेनोत्‌कर्बानुपपत्तख | श्रत: fad मेष्या मभिगुप्रषोऽनङ्मिति | प्रयाजनं “स्युलष्रषतो"मित्यादो wfaqua “प्रास्य!” sae: fare Waal समवेतत्वात्‌ Gay AA: साधुत्वाधलादत एवोष्टोप- योगोऽपि | स्त्नोद्रव्यकत्वसादटश्याख्म षोयागमान्रप्रक्षतिल्ाङ्गोकारे तु अधिगुपेषस्य श्रप्रहत्तिरेव । सिद्ान्तं क्त्वाचिन्तोहाटने तु मेष्या- मप्युहः प्रागेव दशितः। वस्तुतस्तु श्राश्वलायनेन “पुवन्मियुन”

२४ भाष्टोपिका।

इत्यनेन सजो पुखमवाये पुलिङ्गस्वेव विधानात्‌ छत्वाचिन्तोद्वाटनेऽपि मनुः । weeds तु उभयलिङ्कप्रकाशनं वाचनिकम्‌ । < ite |

पच्ानादन्धत्‌- मन्वोषप्रसङ्कात्‌ waaay विचारयतु डपोहातमारभते। न्योतिष्टोमे शअम्निषटोमस्तोज्ावान्तरप्रकरक खतं “a गिरागिरेति qaqa wen उदक यं” इति, aa farce गोतो इरापदे we इति wet । स च इरापदस्य गिरापदसाना- पत्ति विना नेति साऽपि aati aaw सा किं नियता स्थाना afaaa अनियता इति चिनग्छतै। aw यद्यपि तावन्नेरं ज्ञत्वा द्यं दत्य इदरापदविशिष्टोद्वानान्तरस्य STAM were: कारकलवादिना विधिः। भम्नोष्टोमद्तोवाङ्गभूतयन्नायन्नोयगाना- पेया गानान्त रत्वे प्रमाखाभाव)त्‌ न गिरति निषेधपनुवादानुप- प्चश्च। अतएव न गानोशेन इरापद विधिः। तथात्वे wee स्तोभाच्चरविधया गानाङ्गत्व$पि ततसंस्कायस्य गरापदस्य वाध प्रमाणाभावेन निषेधातुवादातुपपत्तेः। अतो निषिधानुवादबलेन दरापदमाव गुकाभिधानाककस्तोत्ररूपे गिरापदकाखं विधोयते ङ्ग यमिति तु तत्संस्कारतया प्राप्तगानानुवादः। स्वति च इरापदस्य गिरापदकासकारित्वं तदर्थाभिधानात्‌ । यथेव fe दष्क्लारमि तिपर महाभाष्यकार नकारलोपेन निष्क्तीरमित्- we व्याख्यातं तथेव गकारलापेन इरापदस्या$पि faces व्याख्यानं ना$नुपपन्नं। ततख यद्यपि प्रत्यक्विधिना इरापदस्योत्‌पल्तिः खोषाङ्गन्लवश्च | गिरापदस्य तु पाठात्‌ squit: क्रमात्‌ Mana “यश्नायन्नोयेन gata” इति सामविध्यन्यधानुपपश्च! वा wifey |

मवमाध्यायः | २१

साम्नो हि ऋगक्तराभिव्यक्तिदारेव स्तोत्राङ्ता इति ऋगत्तर। कामपि aewatate: | उभयथाऽपि गिरापरस्य ऋकपटान्तरसाधारण- मङ्कत्वमित्यपि दुग्बलमेव | तथाऽपि गिरापदकाय्यं इरापद्‌ं विधौयमानं ततृकाय्यस्य गिरापदोयत्वप्रसिदिमुपजोवति उपजोव्यविरोधापत्त a गिरापदस्य नित्यं बाधः श्रपितु “नतो पशौ करोतो”तिवदिकल्प एव इति प्राप्त-

न तावदत्र गिगापदकाय्येस्य semua श्रुतम्‌ ! aft तु निषेधानु- वादबलेन गिरापदबाधकत्वमाचं। तेन च यथेव ततृकाथस्य साधन- साकाङ्घत्वादिरापदस्व च RAPA कायजनकलत्वं कल्पते तथा agaaa गिरापदपाठस्याऽपि अग्निष्टोमस्तोवापूव्वसाधनत्- प्रतिबन्धोऽपि । अतएव कायस्याऽप्युदश्यता न गिरापदोयत्वेन भ्रपि तु भग्नि्टोमस्तो त्रापूव्वे साधनीभूतविजातोयगुणामिधानत्वन तत्‌- कार्व्यापन्रत्वव्यवदारस्तुतिनिषेधानुवादाभावे तत्‌काखव्यक्ञमगिरा- पदोयत्वप्रसक्तिमाव्रण । अतएव पाठोऽपि गरापदस्य यत्र “यन्ना atta पुच्छ गायतो”ति चयने यन्नायन्नोयं साम विहितं, त्र तस्य दृ्टविधया पुच्छाभिधानजनककऋगत्तराभिव्यक्षिजनकत्वने वोपयोगात्‌ ततर चेरापदविष्यभ।वैन गिरापदस्येव आन्नानसिद्दस्य विनियोगात्‌ साथकलत्वम्‌। wa: fag निषेधानुवाटवलेन गिरापदपाटादेरग्निशोम- स्तोत्राङ्तया गिरापद विनियोजकत्वाभावादिरापदस्य “Wt क्रत्वा wea “शति प्रत्यक्षविधिना विशिष्य विहितस्य नियतमेव तदाध- कत्वं तत्‌काय्योपत्तिश्चति। aaa न खरत्रशास्रदटो पिकयोर्द्रान- मुद्दिश्य दरापद विधिरित्युक्तं तत्‌ स्लोभविषयागान।ङ्त्वं गानसंस्काय-

२२ भाद्दोपिका।

गुणाभिधानजनकगिरापदबाधकलवानुपयत्त gaara च गानाति 22 लदङ्कस्तोभातिदेशवदतिदेशापत्त रुपेलतितं। यदपि afer. संस्काय्ये रापदस्य सश्ोज्राङ्गतया विधिरभिषवसंस््रतपूतोकानामिव यागसाधनतया तद्देव च सश्चषत्‌प्राभिकस्याऽपि गानस्य गोघ्रप्रहच्छा पुनविंधानं गिरापदस्व गानसम्बन्धवारणार्थं मित्क्षम्‌। तदपि गान वारणेऽपि गिरापदवारणशानापत्त रस्य प्रक्ततगानसम्बन्धेऽपि गिरापद- arena तन्रिषेधानुवादस्येव शरणोकरणोयतया ततएवो- भयवारणे गानविधिवेयथ्यीदुपै्तितम्‌। तस्मादस्य दरापदमाच- frond उद्ग यमिति च स्थानाव्र्तिप्रापानुवाद इत्येव तत्वम्‌ । <।१।१७'

अप्रगाशात्‌-तदिरापदं श्रप्रगोतं प्रयोक्व्ं प्रगोतं वा इति wee फेरमित्यप्रगोतश्रवणशाव्‌ श्रप्रगोतं। यदि त्वयं aa तदितस्तदा sul क्रत्वा इत्य्थावगमात्‌ दरापदमाज्र विधिः ae एव । न fe प्रगोतै- रापदादयं तद्धितः तथात्वे इकारस्य तालब्यत्वात्‌ गोतिदशायाश्च हदत्वापत्तेः “तालव्यमायि यदु्ट”मिति च्छन्दोगसूज्रेण गोतिदशायां यचचिमात्रामकतया seared वदायिभवतोत्यधेकेनाऽयोभावविधा- नात्‌ “श्राकारादित्वन saree” इति पाशिनिसूव्रश छप्रत्ययोत्पत्ता- वायो रौयमिति; रूपापत्तः। अथ खार्थतदिते वेय्यापत्तविंकारा्ं एवायं तद्धितो विकारश्च इरापदस्य प्रगाणरूपो wy एवेति चेत्‌ तथात्वेऽपि प्रगाणरूपधर्ग्ाङ्गोकारे विशिष्टविधिगोरवापसत रप्रगाख- रूपस्य गिरापदवाचकत्वरूपस्य वा wie तहि ता्थैत्वमङ्गनक्तत्य- तदितस्याऽनुवादोपपत्तः | न च अप्रगोत-इरापदमात्रविधाने gra

नवमाध्यायः | २१

मित्यनुवादानुपपल्िः। तस्य रां क्रत्वा Wat उद्गयमित्येव - मर्वाङ्नोकारेण अरनुवादोपपक्त;। न च प्रकारान्तरेण गोतैरपराप्ता- वपि गिरापदका्यीपया तत्‌प्रासिः गिरापदस्य श्ग्निष्टोमस्तोच्- साधनत्वाभावैन इरापदस्य तत्‌का्ययापत्तो प्रमाणाभावात्‌ axta- QE तदयपूव्वसाधनत्वाभावेन दइरापदप्रसक्यभावात्‌। तएव RETA “MTEC दरा चाऽदाक्ता सा” इति गानाल्नानमपि अप्रमाण मेव न च एतस्य श्रुतिमूलकत्वात्‌ न्धायस्येवाऽप्रमाण्यं az ग्रन्यत्वघ्षमाख्यया wa तकंमूलत्वन शुतिमरूलत्वाभावात्‌। wa: सन्यायविरोधे we अप्रामाखडमेव । aq तन््रब्रा दिग्रन्यव् त्‌ अस्य गोत्यान्नानस्य बैदत्वकथनं तदेटिकानामृष्टग्रन्य ऽपाटादनादरणोयं इति प्राप्त- |

aa’ दरापदसखवरूपस्येव विधिनं तु प्रगाशस्य । तथाऽपि प्रगाणा- भावस्या$पि अविधेयत्वात्‌ कार्व्यापदया गोतेरपि offer विङ्ष्यते। तधा हि यदपि न गिरपदस्य Maga उपयोगस्तधाऽपि गुणाभिधानरूपस्य कायस्य गिरापदेरापदयोरेकत्वाद्युक्षस्वया aia) यद्यपि न गुणाभिधानष्रूपाधा wat:, तथा$पि गुणाभिधानजन्धस्व ware एव श्रग्नि्टोमस्तोते चयनादौ च उपयो waar गोत्यादोनां गिरापदकायगुश।भिधानजन्या- वान्तर।पूव्वपरयुक्षत्वस्य एव टोक्षणोयावाङनियमन्धायेन wpa चयन पूरव्वखाधनोभरूतगिरापदावान्तरकप्यापव्र अग्निष्ठोमस्तोज्ा- पूव्वसाधनोभूततादृशकायजनकेरापदे MA AGATA: | मास्तु वा भरवान्तरका्े मेदमङ्गोल्लत्य काव्यीपत्तिः । तथाऽपि गरापदबाधक-

२४ भाष्टोपिका |

तया तत्‌स्थानापत्तिस्तावदस्य व॒इरापदस्य । भरतञ्च woe प्रकरणात्‌ Barras गोतिरूपध््माकाङ्गयां बाधकत्वरूप- स्थानापच्या उपखितस्य गिरापदस्य watfaeta किञ्िद्ाधक- मस्ति। अवश्यक गोतेखयनापूव्बसाधनोभृतगिरापदाङ्रलं | वस्तुतस्तु यथेव “aww पुच्छ गायतो”ति वचनेन यन्न।यच्नोयस्य चयने उपयोगस्तथेव “यज्ञायच्नोयेन स्तुवोत इति वचनेन भग्निष्टोम- Vash wre गोत्यंशस्य यावचयने खाखयगिरापदौोपयोग- कल्पनदारा दूर ख्चयनोपयोगकल्पनं तावत्‌ AAAs वाऽग्निशोम- स्तोज्राङ्गभुतेरापददारकत्वकल्पनया स्तो ्रापयोगोऽपोति उपदेशेनेव ततुप्राप्तेनं गिरापदगोतैरिरापदेऽतिदेशः। यद्यपि च अग्निष्टोम स्तोतेऽपि wifes पुरस्ताद्परिष्टाश्च गिरापदस्वाऽपि उपयोगात्‌ तत्ख्नापत्तिरिरापदस्व अग्निशोमस्तोज्रसाधनलस्य समानलादित्या- शद्धयते। तथाऽपि अखिकोदोप्रयो रवान्तरका््यमेटादमेदेऽपि वा श्रप्रगोतस्य एव गिरापदस्यार्धिंके पाठाद्‌ गिरापदगोतेर्मिरापद- दारा चयन।(दावेवोपयोगेन wager उपयोगाभावान्र तत्‌- कार्यापत्तातिदेशेन तहोतेरि रापटेऽतिदेश ऊहो ati भ्रपितु sar रोत्या उपटेथेनेव | awa तु “ररे क्त्वा उद य“मित्यत्र न इरापदटाक्त- राणि विधोयन्ते । गिरापदगुक्षपाठेऽपि तत्‌स्वात्‌। अपितु निषेधानु- वादबलात्‌ गकारपरिसंख्यामाश्रमिराविधिफलं। अतच “गोते गौद्रावादाक्षासा" इत्यवं विधाय गिरापदहत्तित्वन सश््रताया वस्तुत UAE इव॒ तदस्वऽपि खाख्रयहत्तित्वा्तते न गिराप्दगोतेरिरापटे aaa उपदेशो गोते सव्वधा प्रगो तमेव इूरापटम्‌। <।१।१८।

इति खो खण्डदेवक्षतो भाट्दोपिकायां नवमाध्यायस्य प्रधमः पादः!

नवमाध्यावः |

हितोयपादः |

। सामानि ॥ रथन्तरादिशष्दानां सामादिशब्दानाश्च गोति- माव्रवाचित्वं गोतिविशेषत्वादिधन्धवाचित्व वा सिद्भेवोश्लर विवक्षया aaa) waar योऽयमूषोनाम ग्रन्धविशेषः सामगेः cert स किं पौरुषेय उत wateda इति चिन्तायाम्‌-कनुकरथा

भावरूपवेदापो रुषेयत्वहेतोरव्रा$पि तुख्यल्वादिवरथा तस्वाऽनेका- न्विकत्वेन वेदस्या$पि भ्रपोर्षेयत्वानापन्नः खाध्यायानष्यायपरिपाल-

Ta च Guage इति समाख्याया रूटत्वनाऽपि मेतु शक्छत्वा- दितरथा कनतुस्मरशाभावषेऽपि समाख्याधलेन पौरुषेयत्वाङ्गोकरथि काठटक।दिसमाद्यया वेदस्याऽपि पौरुषेयत्वापत्तः wiles sera ति प्राप्ते

ae वितकं इति स्त्वा तकंप्रसवत्वरूपयोगेनेव समाख्योपपत्तो रूढृत्वप्रमाणभावात्‌। Hera च योनिभ्रन्यं योग्धुत्‌पवस्यैव सान्नो “यद्योन्यां गायति तदुत्तरयोगौयति” इत्यादिना अतिदिष्टस्य न्यायेन यदशस्योत्षरादटौ पठनोयस्य ana पाठादस्वा$पि वेदत्व सव्वासां आच्ानसिद्वतया योनित्वप्रसङ्गन योन्युत्तरादि- विभागस्य अतिदेश गास्त॒स्य च वेयच्यापत्तः पौरषेयत्वमेव । अतएव बलात्‌ पोरुषेयत्वसाधकप्रमाखान्तराभावविचिष्टकत्तस्मरखभाव

एव पौर्षेयत्वाभावसाधक इति नाऽनेकाग्तिकता । यदपि च तव ४

२६ भष्दोपिका |

We: सामानि च खरूपे अपौरुषेयाख्येव । तथाऽपि swafey न्धायसिदातिदिश्लामरचन यकारः, Greta: | अतएव खाध्यायान- ध्यायादिपरिपालनं ऋगादिविषयतवादन्धथासिष्ं, | SITET: भावस मूुलखुतिकल्पनाधं ` मूलश्रुतिकल्यनाभावादपुगपपव्यते मन्वादिख्मतिषु अन्वादिवेशिच्येन garner कस्मर्मावभ्यवां war तु न्धायमूललाललदभाविऽपि ब. काचित्‌. सतिः । अतएव सश्यायविरोधे wae wary नलु. अन्धद्मृतिवन्धूलभूतश्ुति- कल्पनया AAA TATA । . WATT. अप्र सामोग्धाय- बिथारोऽपि सङ्कख्छते ।. १।.२। ११ 7

। कामीव ॥ arent fat ऋचं प्रति crane खत शुखतये दति सन्दर सत्यपि क्रमप्रकरथाभ्वां wet wena विद्धियोग arerefa तत एव स्तोवाङ्गलोपपक्ेनं तावत्‌ avant मुशप्रधानभावः। यदि तु योग्बतारूपलिङ्गः पुरस्जरियते ततस्तोभाक्तरवहमखराशामपि गोति- कालपरिच्छेद कत्वयोम्बत्वात्‌ सामाङ्गं, न च साश्नामपि ऋगच्रा- भिव्यश्लकत्वलिङ्कन ऋगन्तला ` उभयथोपषन्तो ^ ऋचि wag साम गायति ` यथ्ोन्धां मायति तदुकल्लरयोगौयति ` कवनोषु caer गायतो" त्यादौ सप्तमोखुत्या wat सामाङ्कल्वप्रतोतेः । संधुक्षाचर- स्येव गुणाभिधानरूपस्तो वलनकत्वेन fafwerwoftersnere: प्रयोजनविरोधितबा भमिष्यष्नकत्वानुपपकस्तख | अमणव Tae WAT स्तम्बः प्राधान्धे were Tay ware fanrceraafe. RTA प्राचोनप्रयाजशेषन्धायस्व . भपष्स्तितत्वाश्च । we AAA Wet THATS हात्वा सामाधारतया पुनः. `का |

४।

WHATS: 4 ze

fawd ऋमग्रकर क्सदष्लतलिङ्गःनव साकं ` -कयज्जरास्निष्यक्तिदास Wish “awawaa स्तुवत हत्‌ we प्रवति Fert we भवति. कत्वादि स्तीर विनियोगक्यष्यं । wae वेयव्यप्रिहारा्ै- मपि जारादुपकारकत॑खा साखः स्तो ऋाङ्गलवं | न चैवं कर ख्टनिर्हेशा- मुप्रपत्ति; आरादूपक्षारकस्काऽपिः इडुस्यतिसवनवदपृष्वेहारा स्तोतो- फकारं प्रति agen: ।- WT सामा ङ्गभूतानामपि एषगुज्रा- दलाभावैऽप्यागुङ्किक स्तोचोधकारकलवं ` इत्यपि सुवचमिति प्राप्ते । स्ठो दगब्दख दाञ्जिकन्यवदारे प्रगोत्मन्व खाध्यगुखाभिधानला- वगते रितरथा -आख्ापेक्षया eye भेदानुपपत्तरवग्छं गागविन्जि- टा ्चरठत्तिसं सेषन्रानंजग्धगुखाभिधानस्येव सोक्तवाध्यवसायात्‌ ASMA SMa माने fat agony QwaTaeE, ऋभकरारमिष्यक्धिषहारा स्लोजसाधनत्भिति TACT सङ्हतलिङ्गेनेव. wet. स्तोबाङ्ृत्वमिव crenafa ऋगलराभि- aM, WITT Wear ` साच waar weararcerantsta प्रापे “क्वचि aye साम गायति" इत्यनुवादः | TATA -अगुवादक्षलव TNS तत्तहनाधारल्वस्य पाठादिः केव प्रापे ऋचः सात्रगतलवादिलोपि । “aera गावति कडुक्तरयो"ः स्वादौ तु SARI प्राधाच्नलचण्ा ware सतिदेशारुप्रप्तःः न हि wa उत्तरयोः साप्राधारल्वविधिः, सम्भवति । गुशाणुरोषिनः प्राधानाहसतरन्धाव्यतवात्‌ | “रकं साम ae क्रियते इत्यनेन Sarai wa भवग्धते विधानेन ऋका वयस्य ` विकल्यामुपपसलखच । णवं ‘an कचे श्यते" years awucefey: पाठादिनां क

= ति.

a 2 ‘ प्र gc भाष्टोपिका |

विवकितऋकप्रा्युप पन्नयव्योन्धां tare वैयण्यापत्ते्च । wat $लिदेश एवानेन उत्तरयोविंधेय इति तथोः .प्राधान्यसिद्धयथं लखा ्रावश्यको | एतेन ऋचासुक्षवचनेः सामाङ्कत्वऽपि भानुषद्धिनवधा अक्षराभिव्यक्गरपि जायमानत्वात्‌ यामादायेव स्लोतपदाथं निर्व्वषटोप- पत्ते नसा ऋचं प्रति अङ्गत्वं इति परास्त । ऋशगङ्गत्वाभावै सारो ऋगन्तरे भतिदेशानुपपत्तः। अत ऋचां प्राधान्धादुत्तरावशेवश्रेन ASA SMITA APIS TMA न भ्रनुपपव्रः । € । २।२।

। छचे ॥ तच्च सामयोन्धासुत्पन्नमपि उत्तरयोरतिदिष्टत्वात्‌ wa गेथमित्यविवादमेव । तत्राऽपि च. यद्यपि कथां प्रधानत्वात्‌ प्रतिप्रधानं गुणाहत्त ग्धाग्त्वात्‌ werd समापनोयमित्यपि सिद्धमेव | तथाऽपि तदेव भआक्तिष्य समाधोयते “एकं साम aa क्रियते स्लोजोय”मिति वचने नदि ताव्टगु्ट शन सामविधिः तस्व fares प्राप्तः asf frafafre ऋगुदन विगिष्टोहेशे वाक्छभेटात्‌। नाऽपि wala ऋगुह शन जित्वविधिः एकप्रसरभङ्गापन्त :। तत्तत्‌ May स्तोमान्तरविधानेन जित्वबिध्यतुपपत्त च । wars erat ह शनापि त्रिलस्व ऋक्परिच्छदद्यारा साक्षाद विधिः। we च्योति- ष्टोमप्रकरण समाज्नानेऽपि स्तोश्रविशेषप्रकरशाभावात्‌ प्रकरणन VAs SE श्यत्वानुपपन्तख । स्तोत्रस्य सामविशेषशत्वनोपादानात्‌ स्लोज्ोयपदेनापि तत्‌ प्रतिपादनानुपपनल्ल ञ्च । वित्वस्ये ऋग्‌ विशेषणत्वनोपात्तस्य स्तोवोह शन ॒विध्यनुपपन्तखच । स्तो शन वित्वविशिष्ट ऋग्विधामन्तु ऋचां क्रमप्रकरणादेव स्तोतव प्राप्तत्वात्‌ ूर्व्वोक्षदूषणशग शापश्च अनुपपन्न । wa: सप्तमोबलात्‌ चित्वविशिष्ट

नवमाध्यायः | र<

अऋश्थाभेव सामोहयेन विधिः, उदृश्यसमप कञ्च स्तोज्रोयपदटम्‌ | स्तोचोयाख्योग्बतावलात्‌ सामेति सामेत्यतुवादः। सामपदभेव वा तथास्तु अवगरधायङ्रसामसख्पि च ठचाधारविधिरस्तु। स्तोतपदख्च उणएलक्षणम्‌ । सव्वधा तवरित्वविशिष्टानाख्चां साम प्रति गुणत्वाद्‌ गुणानुरोधेन प्रधानाठत्तरद्याय्यत्वात्‌ व्यासज्य wars

गेयं। wag यद्योन्यां इति वाक्छ' नतिदेशविधिरपि तु साम साधारख्छानुवादस्ित्वापेचिन ऋग्विशेषसमपक इति प्राप्त--

साधारणतया ठचविधौ पाठादेव योनि्छक्‌ प्राप्तरुत्तरयोरपि उत्तरा ग्रन्यपठितयोः क्रमप्रकरणादिन। तच्चतृसामाधारत्वन प्राि- सम्भवात्‌ | इतरथा तत्तत्‌ सामाध।रत्वन तत्तदुत्तराप्राप स्तव।ऽप्य- ewan “deat गायति तदुत्तरयोर्गायतो"त्यस्व वैयण्याप्तिः। अतोऽवश्य क्रमप्रकरणादिना तज्चत्स्तोच्राङ्तया प्राप्तायां योन्धु- सरादिरूपाणां wai स्सोमविधिवथेन समुश्चयावगतो उश्षरयोरपि | स्तोत्राङ्गत्वनिर्व्वाष्ाथे यत्किञ्चित्‌ aan यद्योन्धामित्यतिदेशेन योनिसाम नियम्यते! यथाप्राप्तस्यैव च नियम इति सन्नो ऋग- लराभिव्यक्यधेत्वनेव प्राप्तत्वात्‌ ऋचां प्राधान्धावगैः प्रतिप्रधानं गुणाठत्तिन्धायेन प्रत्येकमेव गेयम्‌ । एवश्च “एकं साम ae क्रियते" इत्यनेन ठचोहथेन स्तोोयविधानादवश्धायङ्गमूतपरिसाच्नां चयनायङ्गभूतवषाडहिकसान्नां च नोश्तराश्ु गानम्‌ । wa fe त्वस्य ऋश्चन्वयव्युतूपत्त नं विणिष्टोदं शे arate: यव्योन्धा- मित्यनेन उपसंष्ारा्च स्तोज्ोयस्य सामरूपतासिद्ठः सामेत्यनुवादः | वस्तुतस्तु उ्तराणशां अवान्तरप्रकरणात्‌ तत्तत्‌ स्तोज्राङ्कत्वेनेव प्रापे

ze माद्टोप्रिक्रा.।.

| CARATS NATTY तच ढकमानाप्रसन्नरिकं साम - KTR ATT TT: | अतएव तत्र सामविध्वन्दयारुचदपच्वा ताव योजिमाचस्जेव . विनियोगात्‌ शच्नन्धगुखख)।सभिधानस्वेक्ा$कथन्नादा- quaint: | किन्तु कोह थेन लामेकत्वविधिः। सामेति विशिष्ट कारकविधागे$पि खामेकलवविधेश्छात्पर्बात्‌ । एकपदं eae Gey अनुवाद रव शामेकलत्वविधिप्रयोजनख् ।. यज fret अग्निः ट दादौ “आम्नयोषु स्तुवते" इति प्राह्लतयोग्धुल्रावाधेन्‌ ऋमन्तर- विधानं । arara विक्ञतिप्रकरणे पाठोऽपि तु दाश्रतयोभ्बो भान यन तब तु स्लोमसंख्थानुरोधेनानोतादु wey प्राञ्जतसामपाठे अनिः यमेव fefamandennnat . विनवाटिसंश्थाक wy ms VEN SY एव CRAM पाठ ऋमनन्तरेषु माध्वग्डदिनादिपक्माने सामान्तरागम tf 1 1 2.121 |

। तदम्बासः.॥ तिङषु प्रत्येकं मोयमानं cat साम समाखव गेयं न विषमाश्‌) are माने सामेकदेथष्व aurea: | अधिकपरिमाणासु गाने wast सामदश्नरूप्रविनाशापत्तो aa सामेकदेयश्वाहस्वापत्तः। त्यात्‌ समासु . गानम्‌ । इच्च अम्निषट. दादि विषयमेव । तच्राऽगम्बमानानां ऋक कामपदिमितः wenn wey) न तु अन्ध समयोविवममरो्बः Swinney aac . व्वागा- योकात्‌ AA साम्बवेक्रम्यचिष्छ ITT: । ८. । २।४।

। मेमिलिकं ॥ -- “यच्योग्ां गायति तदुस्रयो" fears swine योन्धुलरयोडलराग्रन्बपटि तयोशोत्तरयोग् कं छत उसराग्रन्बप्रटि-

नक्माभ्नायः। | 24

तयोश्वः tf wee eworee cercque afte: सादति Maer elwadieane सष्बग्बिशब्दतवदरथंनात्‌ दतर योनेः पलः पठिता Gare ततंख योनिग्रन्ब दथन्तरयोनेः पलः इडव्योभेः MSY सस्यं WIG मानं डनलदाश्रन्ध च Tale: TOR नत्वे वां wan feat न ufde” vert: am तस्वामरपि विकल्यन इति प्राप्त ` ` ` दडद्योभेरन्तरग्रोग्युलरत्वेऽपि saenquarea afta Cua उकलशशव्टो$यं इलराचन्वपटितोखराचु afeenat- गात्‌ अखग्बग्धिकातयेव खटः । तत सज्यन्विशब्दस्य प्रतिवन्बग्धि शम्धानसापे त्वन - विक्षष्यन walang weet सब्बम्कि शब्दत्वं$पि प्रकते असम्बख्धिशब्ट्‌ ward) वत sweet ज राख भिव भरिन्युषस्वापक इति तासामेव WES प्रजरण्यक्रमाम्यां च छन्तराग्रन्यपठितानां उरशां aH स्तोजाक्गषतवप्रलोते (र देव बुश्म्‌ । ८ ।२।४। `

। एवं वा ॥ Creme बड़ रजतच्तुव मह taney: ted वेराजं सामः इत्वाकातं, अज्र व्रह्मतिप्रास्शष्वेस्तोतषु एकाविंच्लोमः षोडग्िसंश्वा Wee वेदाजं शाम दत्बनेकथुशविशिष्टः कमो- fafed तत्र च atta नाम ब्रह्मश्जस, “afasmaty asia’ इति ब्रह्मणा छन्दसि स्तो sia ara विद्धितं तच्च ofan sqrt उन्तदाग्रन्ं च उत्तरे द aval तत्र defy डन्तरापरन्यपटितयोरपि. उन्तग्योर्षाचस्लोमादौ साये कवमङ्ोल्लग्य- अतिजगत्यावैव इं दाशतयोभ्यः समानोय समाखेव गानं। नच.

३२ भाष्दोपिका |

Walaa WS प्रमाणाभावः न्धायखशक्तठ चगानविधेरेव निया- WRAY | न च प्रकरणन न्धायबाधः “अतिजगतोषु gata” इति अनिजगतोबडहुत्वविधिना न्धायस्य setter) न च प्राप्रश्लोषानु- वादेन बैशोकातिजगतोबडुत्वयोविधाने वाक्छमेदः अतिदेश- wad: पुव्वेमस्य प्रह्वा विशिष्टस्तोष्रविधुयपपत्तः। अतएव यद्ोन्धामिति सामान्धवचनं सामान्तर विषयमिति प्राप्त-

afe: पवमानातिरिक्षस्तोव -एकविंशस्तोमानुरोधेन ऋरग- WTS भ्रावश्यकत्वात्‌ एकस्या रपि अतिजगत्थाः सपल्लव We बेहत्वस्व प्राप्तया अनुवादोपपत्तेरस्य . साममावविधिपरत्वादुत्तरा- ब्रन्यपठितद्ठतोप्रकरणाश्नुरोधेन न्धायस्वेव वाधात्‌ संश्रभपि Sine दष्टत्योरेव गेयम्‌ । < । २।५।

प्रागाथिकन्तु ॥ ज्योतिष्टोमे secant सामनो दशत्योङत्‌- पत्र । तयोरुत्तराग्रन्य एकैकस्य एकैका पङ्क्ति च्छन्दस्कोत्तरा । ase वचनं “नवे वशद्रधन्तरं एकच्छन्दः यत्तयोः gear हद्तो ककुभावत्तरे" शति । तवर किं पडङक्िच्छन्दस्कां उत्तरां परित्यज्च ee ककुभो दाशतयोभ्यः समानेतव्यं उत swat योनिं उत्तरां च cefa प्रग्रथ्य ककुभावुत्तरे सम्पादनोये इति चिन्तायामाह--

प्रग्रथनेन सुख्यककुपसम्यत्यभावात्‌ भच्षरसाम्यमावख Aw: ककुप शब्दस्य गोणत्वापत्तः-जघन्योत्तराशब्टस्येवासम्बन्धिशब्दलव परित्यज्य लक्षणां योन्यत्तरकाललक्षणां वा अङ्गोक्तत्यककुप्‌ fag कारात्‌ स्वाभाविकककुभोरेवा$$नयनम्‌ | एवच्च सुख्यठचगामसम्पत्ति- रपि दति प्राषे-

नवमाच्यायः | 28

तथात्व “पादं पुनरारभते" इत्यस्य वयर््यापन्तः ककुपपदं चव. We aPina उत्तरोदथेन ककुपत्वविधानाव्‌- तयोरेव मथनेन कङ्कप्त्वघम्यादनम्‌। एवं वेदिकानां--वाेत्पागाख्माख्छा उत्तराग्रनये पङ्क्तिः पाठश्च उपपन्नो भवति, ढचत्वोपपत्ति. सामान्ब- | विधिल्वात्‌ तथ।ऽनुपपन्नाऽपि न दुष्यति । प्रग्रधनं च भायां awat wa पटित्वा wen भअन्धपादेन ay हितोयाया we च पटिला तदन्प्रादेन ae दितोयाग्ब।देपठनङूपं वोध्यम्‌ । तेन featar कङ्कप ugifiaaaia, wear: सप्तविंत्यश्रत्येऽपि wer- MATA टोषः। € । २।५।

wa वा॥ जोतिशोम wa माध्यङ्दिनिपवमाने “विश्छन्दा भ्रावापोमाष्यल्दिनिः पवमानः पञ्चसामः दति aa Aza faacarfa च “गायज्रामहोयवे wat ढचे भवतः रोरवयौधाजये- वाहते ठचे * भवत ओशनखभनग््यं fagufa’fa wa रोरवयोधा- जययोः gat ठतो उत्तरा विष्टारपङ्क्तिः garam afew विशिष्य area ae इति वाडेतढचाश्नानात्‌ sate seal- ween एव समानेतव्ये इति प्राप्ते

asa रोरवयौोधाजयोदृेणेन वाद्तविधिः योनैस्तादश्जाः प्राप्तत्वात्‌ । नाऽपि ठचाधिकरणत्वविधिः प्रप्रत्वादेव। नाऽपि वाषेतदचाधिकरणत्वविधिः विशिष्टस्याऽव्युतपत्रत्वात्‌। अतएव न वि्थिष्टोहेथेन खामदहयविधिः। ठचोह शेन दहलोच्छन्दस्कत्वविधिः

* कते भवत ae पाठान्तरम | _

tT Mearnanfcfa पाठ।न्तरम्‌। ५

९ 9 भादट्दोपिका |

परं wag सोऽपि -अवच्छदकावच्छदेन सामानाधिकरण्येन वा SAAT सम्भवम्‌ अवच्छदकावच्छनाऽऽग्ो यसाणे-प्रगाथस्मर ण समा- खयो र्पाठादिवाधप्रसङ्गाप्तः . तरनुरोभरेन सामानाधिकरस्येमेव श्रायोयते। .. ` ` | jo "एवंच `वस्सुतस्सश्य प्राप्तत्वात्‌ एतानि वाक्यानि geared: feacualfa owanenfa इत्यव ध्ययम्‌ *। नद्यतानि छक्षराखसामप्राष्यथानि इति कैषाश्िदुक्तं युकं त्योन्धामित्यमे- नेत्र aque: | waar सिहमन्रापि प्रग्रथनम्‌ | waa वात इतिवचनस्य योनिदष्टतोमस्वेनेवोपपत्तौ waa

प्रमाणाभावः ` ठचसम्पत्तिग्रथनस्मरणादिनेव तत्‌सिद्.1 -एवंच पयितदशटतोत्वस्वाऽवच्छद कावच्छदेन विेषणशत्वोपपत्तावपि aaa पल्लश्छ्ानाथितमिति ध्य यम्‌ |

> तथच भ्यां हतो षट॒तिंशदक्षरां पटित्वा तदज्छपादस्य दिरा- ह्या उत्तराया विष्टा रपङक्लः चत्वारिंशद ्षराया भरादयादर्चन रका हतो तदन्तापादस्व दिरादत्तया हितोयादर्चेनाऽपरा var द्यं ्रप्रथनं बोध्यम्‌। भतणएव सव्वज्राऽल्य।न्तरत्वात्‌ किञ्चिद चरन्युनत्वे$पि न-सच्छन्दस्कलविचघातः | =

- ¦ यत्तु weanty षर्टिस्ति्टभोमाध्यन्दिनं सवनं इति fawafa प्र्रथनएवोपपखते तथा fe माध्यम्दिमे सवने carafe एकोमाष्यन्द्िनिः पवमानः पञश्चद शस्तामकः। पश्चदशणानि चत्वारि पृष्ठानि । तन्न पव पाने गायज्रामहोयवसाम्रोः षट्‌ गायत्रयः रौरव

—— ~~

अनुवाद्कान्धं इन्यवघेयम्‌ इतिप'ठान्तं।

ATA’. | QU:

योधाजययोः agewer« Werear: frefaow: । we: US awawaneien age: ।: विष्टतिप्रकारे तथेवाऽऽकाभेन wee: तावह!रं MUAY मेत्रावरुणष्ष्ट सप्तदश WIM: AAT ATS स्यच्छावाकणशृष्ठयोरपि सप्तदश सप्तदश BHA -एकैकटढ चाभ्यासेनेवः। एवं च पश्चचत्व(रिशषु हत्यो मुख्याःषस्ां गायनो चतुविशत्य्राणां जिपादानां मध्य चतखशं गायवोणां wenfacerat: ` पाटः afeareien qatar werfdaaac: ककुभोहादशषर्ज्रिशद्चरा- ` सिका avant wafer: तदेवं ` सप्तपश्चाशदठदत्वः ता Walt. TW गायव्रोणां मध्य अवशिष्टाभ्यां हाभ्यां सह सप्तदशभि्गीयचो भिः रेकंकेन पादेन मिलिताः मपपञ्चा शह हत्यः चतुखत्वारिं शदक्षरा- सिक्ताः सप्तपञ्चाशत्‌विष्ट भो भवन्ति एवमाद्याभिस्तिभिः fre, वभिः ufefaca:) adafay प्रग्रथन एवोपपद्यते । अन्यधा पवमान अन्धासां वहतोनां शोतुः पृष्ठ च अन्यासां ककुभां ठाश्तयोभ्यः समाः नयने ष्टिसंख्यानुपपत्तः । we हि न विष्ट भोमाध्यन्दिनं सवनमिति' यथाख॒तं सामानाधिकरस्यं उपपच्यते बाधात्‌ । . अतो. जघन्य माध्वन्दिनिस्वनपदएथ लक्तणामङ्गोक्लत्य माध्य्दि नसवनाङ्ग. भूता--थाः सामवेदे समान्र तास्ताः षष्टिरित्य्थौवगतैर्दाश्तयोभ्वः समानथने लिङ्गानुपपत्ति रित्युक्लम्‌ | | es . तह्लक्षणायाभ्रावश्य क्त्व. लाघवाखमाध्यन्दिनिलवनस्तोगोद्ाच्यं | एव खत्ता तत अानाोतानाम्रएि तत्व ापपत्तरुपेसितन्‌ । < .1 २.१.६५ |

--® -_ ~ -- ~ ------~

@ 'बौश्ननससमानखिखः चिष्टुभः इति पाठान्तरम्‌ | † एषामिति पाठान्तरं | शि Se » ee ae

३६ माष्दोपिका ।

एववा \॥ “पञ्चच्छन्दा भावाप wa: पवमानः सप्तखामा” इत्येलदिवरखार्येषु-“गायवसंह्िते गायत्रे ढचे भवतः श्यावाश्वान्धो- गवे wae we ofufe ag पोष्कलं ककुभि aaa जगतोषु" qaey—wararmaninan: Farge gat गायतो wai तच fet area प्रग्रधनं विनेव च ठचगानं त प्रग्रथनेन दति चिन्तायाम्‌ ` पूषेव लक्षणां विनेव ढचत्वसामानधिकरख्येन ठतोच्छन्दस्क- ल्बोपपक्लावपि wer एवोन्तरायां पाठेन दचगानानुपपत्तयुक्न प्रप्रवनं । wae तु उत्तराइयस्वाऽपि पाठात्‌ ठकचगानोपपत्त woe प्रमाखाभाव इति प्राप्त |

* प्रमाणान्तराभावे$पि प्रगाधस्मरखभाख्ययोरेव प्रमात्वात्‌

wat) तच्च न yasefecann अपितु भग्धाग्छपादस्व सक्लदाहस्वेव तावतेव ठढचस्य अनुष प्त्वोपपत्तः। werate हि urea अन्वित। गयच्चो efaneat भनुष्टव्भवति, स्मरथ amrefa St प्रग्रथनम्‌ |

fare “चतुख्बिंशतिजगत्थस्तुतोयसवनभेका च aga” इति प्र्रथमएवोपपद्यते । तथा हि ढतीयसवने स्तोबदयं सपदथ आर्भवः पवमानः एकविं शश्च भगम्निष्टोमस्तोवं। भ्रश्य अ।च्साख्नोः षड्गायव्रयः तास्तिक्लोजगत्यः अषटचल्वारिशदक्षराल्मिकाः। ततः ` स्त तोयचतुवंसाखोः aqua ताख्चतसखरोजगत्यः। dead: साश्जोरुष्णिकककुभे ह ऋचौ अष्टा विं शत्यत्षरे सका जगतो wer- अन्तराणि safe) सप्तमे सान्नि तिखलोजगत्थो$ग्नष्टोभस्तोवें

* प्रमाखाभावान्तरेऽपि इति पाठान्तरं |

नवमाध्यायः। ३७

च प्रश्रथनपूव्वकाध्यासे सप्तठदत्यखतुदश ककुभः । तत्र सप Fea: पश्च जगत्यः हादश्ा्चराणि अवशिष्यन्ते। weary ककुभां Wet ATT | अष्टो» अष्टा्राख्येव अ ष शिष्यन्ते + तदेव चतुर्विंशति जंगत्योऽविष्टाक्षरेब मिलितेरेका ककुप्‌ |

तदिदं प्रग्रथमएवोपप्यते, नतु यथा्रुतगायन्रोपाठे अ्रल्य।- तरत्वाप्नः। तस््ादपि प्रग्रथनम्‌ |

यत्तु भाष्यकारेल पूव्यवदन्धयोर्वाऽनुषट भोः समानयनं प्रग्रथनं वा इति चिन्तितम्‌ । तत्‌ पौनर्क्धापत्तेरुपेसितं |

यद्यपि mace लिङ्कन्तरप्रदशंनाधं वणंकान्तरमिल्यु् तदपि भाष्वोक्षविचारे शिङ्कानुपपत्तेः पूव्ववणक एव प्रदथिंतलाद- AMT । € ।२।६।

एवं वा ॥ गवामनयने एकषच्यधिकशतत्रयसुत्या लङ भशोति- यतं ye धः पक्षः तथोत्तरं मध्य॒विष्टरान्‌। तव qafaq पकेऽपिप्रापृणोयं प्रथममहः चतुषिंशं दितोयं चत्वारोऽभिश्चवाः षडा एकः षष्ठः use: समासः सहितोयः सढतोयः waqu: सपश्चमः चयोभिश्नवा एकाः जयः खरसामानः इत्यष्टाविंशतिरहानि आखाभ्यामद्ोम्यां सड GSA: गवामयनप्रकरणे ब्रह्ममामस््ोज्रा- व।न्तरप्रकरथे च चतुःग्तमेन्द्रावीहइताः प्रगाधाः दतिग्रुतं। aa- तिद्धषु By wa उत इयोः प्रग्रथनेन इति चिन्तायां प्रागाथस्मर णात्‌

* चित्‌ पुरक wet श्ति न ema + qgereuaa शिष्यन्ते इति क्रचित्‌ पाठः| ( get sia पाठान्तरम्‌ |

gc भाद्टोपिका |

प्रग्रथनेन इति fawen: । प्रग्रधनं च Oearfeaciecaer वोध्यम्‌ | एवश्च पञ्चसु ALG वाताः प्रगाथा Ware इति लिङ्कमुपपद्यते । Aue सत्यपि ब्रह्मपामस्तोवावान्तरप्रकरणे जयः प्रगाधान व्राह्मण(च्छर सिस्तोव। wag वडद्रथन्तरक्ञलेयस्तोव्रोया इन्द्रकतु- खाग्धत्रसखाना इति वाक्छादवान्तरप्रकरणं बाधित्वा च्योतिष्टोमातमक- प्रथमदिनखस्तो वान्तरेष्वव निविशन्त भाष्यकारलिखनात्‌ | छन्टोगसु बानुसारात्त्‌ चतुत्तिशतिस्तोमक हितोयदिनख srr न्तरेष्वव । aast wad ware प्रागाथः । होतु. Ww हतः | WES Us क लेय स्त्य वं बोधष्वम्‌ | एवमुक्तव चन देव इन्द्रकरतुप्रगाथेऽपि .उत्तरस्मिन्‌ सर्व्वस्मिन्‌ पक्तऽपि एतस्य व्रह्मघ(नस्तो् खत्व$पि तव मोवत्तेख।(माभावतत्‌ अभो- वत्तदन्धण(न। इति वचनर्घो न विर्ध्यते। अवशिष्टाः शतं प्रागाथास्तव्र शतस्येज्ञो भष्यकारलिखनात्‌। प्रचमदिनोयत्रह्म- AAMT! परन्तु MIA नौोधसग्रहणं नोधसस्थानक- ब्राह्म शाच्छं सिसत, तोपलक्षणाथम्‌ | | | वस्तुतस्तस्य ठदत्‌समकण्रष्ठवन्वेन waa प्रसक्षौ area waaay गवामयने अभोवत्तस्येव ब्रह्मसामत्वेन fafa विहितलवाञ्च। छन्दोगसुत्रानुसारात्तु हितोयदिनोयन्रह्मसामस्तोग्र WAAR प्रगाधो. बोध्यः। wafer नवनवतिप्रगा्+ स्त पञ्चसु- मासेषु यावन्तोऽभिस्तवा तेषां प्रतिषडदं ठतोयदिनवव्नं प्रतिमासं विंश्रत्यष्ानि पञ्चसु मासेषु शतं तेषु | SHAT aaaafanaren इन्द्रदेवत्याः AWA समाप्यन्ते। षडषठलोयेषु saa

नवमाध्यायः। Qc

"च सालोवाषलानां saa: अतएव तान्येकविंशति- दिनानि षष्टमासस्य चा$ऽच्यानि wren इत्येवं ्रयस्न्नि'यत्‌ सातोवाष्ता wa इति वाक्येन तेषु सतोढहतोनां विधानं । एवश्च पञ्चमास- Tard प्रष्ठाःषदृष्टेषु रपि adawalat विधान भा्यकारलिखना- ` दवगन्तव्यम्‌। शेषेषु तवष्ःसु विशेषव चनाभावे fast उश्णिष्ां जिभिर्गायक्चोपादेः संयोगेन वृषतोवयसम्प्रादनम्‌। नतु क्ञाऽपि ब्रह्मसामस्तोव्र प्रागाथः | ` तदेतत्‌ ` पञ्चसु ang area प्रगाथा waa इति fay इयोः प्रप्रथने squad aq aana क्रियमाछे भाष्यलिख- नात्‌। अष्टोत्तर शतदयसंख्याकानाखचां पञ्चप्रागाधसम्पादकदभेक्‌ न्युनत्वादष्टनवत्यधिकशतावशिष्टानां षट्‌षर्िस्तचा भवन्ति | तेच समाधिकेषु मासेषु समाप्य रन्‌ | , aa हि पूर्व्वोक्नरोत्वा प्रतिमासं दशदिन।नां सतोवृषतोच्छन्द- स्कत्वाहिंयतिदिनानि wafaefa तानि मासज्रयेण ष्टिः सम्प्रायन्ते। अवशिष्टानि षट वचतुधंमासस्याऽभिञ्जवढनोयवच्छं उपादेयानोति सक्षाधिक्षेषु विषुभासेषु anf: यदातु तुख्यन्धायत्वात्‌ waata प्रागधेषु च गानं तदा पञ्चदशानाश्चां न्युनलात्‌ भ्व शिष्टा खििनवति शत ऋचः, तासां ठचाखतुःष्टिरेकाच ऋगिति पञ्चाधिकं सज्रिभिर्मासेस्त॒चसमाक्तावपि एका ऋगवधिष्यते sfa तदेयर््यख्च । सव्वध(लिङ्ानुपपत्तिः प्रागाधशचब्दानुपपत्तिख | aaa ad पटित्वाश्रन्याख्च पुनरुपादाय vwaawa प्रग्रधनमेव किं न स्यात्‌ शति area “wen अन्धा ऋचोभवन्ति"

go भाष्दोपिका।

दति वचनेन त्रिरासात्‌। अतः पादप्रग्रथनमेवेति fae श्य लिङ्ग।नुपपत्तिभाष्यकारलिष्नानुसारात्‌ प्रकरणे एतावत्‌ संख्थाक- ऋक्पाठमङ्कोक्षत्य। यदा “चतुःशतमेन्द्रावाषताः प्रागाधा दाशतयोषु" इति कल्पसू्रकारवचनात्‌ दाशतयोभ्यः समानयनम्‌, तदा qaufawiste चतुःशत * ठचानामेव समानयनोपधन्तेः fawlucfacianea इति प्रागाधपदादटेव प्रग्रथनम्‌ । < । २।६।

अरे कत्वात्‌ ॥ सामवैदशाखामेदेन एकस्यैव खरसमूहामकस्य सा्रभ्रारोषावरोषादिमदेन प्रकारमेदा Wena; एकस्यैव रागस्य रेशमेदेन प्रकारभेदवत्‌। Fn प्रकाराणां waiter त्वात्‌ ब्रोदियवादिवद्‌ विकल्पः सिद्वएव प्रशङ्क।त्‌ स्म(यते । < । २.७।

श्रे कत्वात्‌ ॥ विक्ततिविशेषे कानिचित्‌ प्राक्नतानि स्तोवाखि विदितानि, तेषु च युपावरस्तरणवहिन्यायेन + न प्राक्लतानां रन्त ufzarat ऋचां वा ofa: प्राक्ञतस्तावविेषेष्वेव तैषां निबद्त्वात्‌ । सतुप्रकरणे चेदं Wa “यदटचास्तुषते तदसुरा भ्रन्ववायन्‌ यत्‌ स,खास्तु- वते तदसुरा नान्ववायन्‌ तस्माद्‌ aed faery साखा स्तुवोत” इति।

aa ऋकशब्टोऽप्रगोतऋऋ्कपरः प्रगोतायाः सामविधिनेव mie) नहि ऋगाग्रयत्वं विना साश्नः Magura सम्भवति । स्तोभानामर्थशन्यत्येन assert गुणाभिधानरूपस्तोव- साध्यत्वासंभवात्‌। अतस्तत्र प्रगोताप्रगोतोर्चोविकल्येन स्तोत्र साधनता उत प्रगोताया एषेति चिन्यायाम्‌ --

2 तुःश्रत इनि पाठान्तरम्‌| † afeataa इरति कचित्‌ पाठ. |

नवमाध्यायः | ४१

wire wena यच्छब्टोपरद्त्वेन सामविधायकतवा- भावाद्‌ इयोरेवाऽप्रा पाथ त्वादिना लेटल्वनिखयाहक साश्नो * कभयो- रपि विधिः | wate तुखकायत्वविकल्यः। नचाऽसुरागमनेन ऋचो निन्दितत्वात्‌ कथं तदहिधिः निषेधेकवाक्षतां विना निन्दात्वस्वैवाऽ प्रतोतेः। अतोऽत्यन्तदुराराध्यानां अपि ऋचा वशोकरणाहिष्यक AMAA Wa स्तुतित्वमेव इति प्राप्त- | वाक्षभेदविषमशिषटविकल्पादिदोषमिया यच्छब्दोपरदधस्वाऽपि fae एव स।मविधायज्त्वं। नतु लटुत्वेन सन्दिश्योः। एवं च ara एव दयं wal स्तुतिः। ऋङनिन्दा$पि “a fe निन्दा" न्यायेन विधैयसामस्तुत्यधे वा इति तस्याः प्रगोताया एव साधनत्व' । इट्‌ श्चाऽधिक्षरणं -यब् स्तोज्रान्तरप्रकरण- साम तख्ोनिर्त्तराख्च न पठिताः तददिषयम्‌। इतरत्र arat wat च प्रकरण ।दिनेव oy- mace: सामविधिवेयष्यत्‌ | अतएव प्रक्षतोदाहरण-- सास्ति एकव चनोप।दानात्‌ एकमेव साम सामबैदादानेयम्‌। ऋक्‌ च aa योनिरूपेव । “एकं साम aa क्रियते यद्योन्यां गायति" इत्यादेर्दीक्तणोयावाङ्नियम-न्धायेन प्राज्ञततन्तत्‌स्तोतोयश्चामेवोहशेन WHA भ्रप्रठत्तः, क्रतु गत प्राज्ञतचतुःस्तोमत्वादिगुशानुरोधात्‌ तु एकस्या एव प्रगोताया ऋचः तावद्ारमभ्यासः। AAT यवा प्राक्लनस्तो्ावान्तरप्रकरण APSA च Waray AMAT: साचि प्रमाणाभावः, यन्र च संज्नादिभिने स्तोज्रान्तर-

५ wa सामयीरिति क्रचित्‌ We: | 8

४२ भाद्टोपिका |

मुपात्त ग च: प्रकरणं च चः पठिताः न वा प्रक्षलोदाहरणवत्‌ सामविधिः, aw स्तोजविध्यन्यधानुपपश्या ऋचामानयने$पि सामा- नयने प्रमाणाभावः Wa aa प्रगोतमन्वसाध्यगुणाभिध।नस्यैव स्तोबतया स्त ' जविध्यन्यध्ानुपपनयेव सामानयनं ततोज्रापि तत खव waar: “साम्ना स्तुवोत” इति विधिवेयरष्यौपत्तरिति चेत्‌ । सामा Gala इत्यस्य अनारभ्याऽघोतत्वेन प्रक्षतावानथेक्छेनाऽनिकैशे सव्व aa विक्त श्रप्राक्लतस्तोतर विषये सामविधायकत्वोपपत्तः | भाष्यकारारिलिखनखारस्यादस्व विक्षतिविशेषप्रकरणे पटित- SIMA तु नाऽयं वस्तुतः सामविधिरपितु स्तो्रपदशक्तिग्राडक- यान्निकप्रसिशुपपोदलकः सन्ननुवाद एव भ्रप्राक्ततस्तोचरविधिस्तुत्धथै- एकलत्वविधानार्थो वा इति ध्येयम्‌ । एतदश्वरसादेव वणं कान्तरम्‌ 1-- afaq ahfane “भयं सहस्रमानव" इति दयं ऋक्‌ प्रगोता wana च पठिता gaa “श्रयं सदखमानव इत्येतया भआदव- नोयसुपतिष्ठते” इत्यनेन विनियुक्ता ati हिविधायाः परिनत्वात्‌ दिविधाऽ$पि विकल्पेन विनियुज्यते इति प्राप्त- भ्रप्रगोतायाः प्रगाणाधे एव पाठः । नद्यनवधारितसखरूपायां सुख गानं भधौववोधो वा सम्भवति । प्रगोतत्वेनाऽन्यार्था प्रयोजनमपेक्षमाणा उपस्थाने fafa- युज्यते दूति सैव ग्राह्या) योऽपि भअप्रगोताया एव शाखान्तरे पाटः, सो$पि ततृपुरुषान्‌ प्रति ऋक्ल्लरूपन्नानाधं एव इति न शाखाम्सरोयप्रगाणख्यसंस्कारविरोधः। € । २।६। Ua वा ॥ साममन्त्प्रसक्गात्‌ Wage: afar | तै fe कचिदुटात्तानुदात्तसखरितप्रचयरूपचातुःखर््ेण | wilar: |

AGATA: | । ४९

कचित्‌ तत्र प्रचयवच्जं चेषर्ययेण । तत्रोभयोरपि गोतिप्रकारवद्‌ विक एव |

न च “तानो यच्रकर्मखि भजपन्धंखसामस्ु* इति wan तानसखवरस्य fafeaaiq उभयव।ध दि वाच्यः ओओोतानामध्वयन- विध्यध्य।पितानां खराणां पाठादिना तत्तत्‌क्रतवपूव्वसाधनोभूत- मन््रवु्तित्वस्य प्रबलप्रमाणप्रमितत्वेन BAT बाघधायोगात्‌ । WII “अग्निमृद्वा" इत्यादोनां स्मृत्या नवग्रहाङ्गभोमाच्चने विनियोगात्‌ MAA भाम्नयाद्यङ्कत्वानापत्तेः |

waa नवयद््टोमाङ्गत्वानापत्तिः। सीर्य्याकाङहथेव aqay- Waragaa arena विनियोगोपपन्तः। wad तु योतस्लरविरोः धात्‌ तानस्मतेरप्रामाण्यमेव इति प्र प्त-

्रोतस्य स्वरस्य अध्ययनविधिना भ्रध्यापितस्य प्रयोजनापेक्लायां “यद्यच्‌ ङक्रुयात्‌ तत्तत्‌ Faq” इत्युपबन्धन प्रकरणादि सष्क्तत- मन्त्रवृत्तिपाठेन च प्रयोजनदयमवगम्यते | एव तावत्‌ प्रयोगकालात्‌ पूवमेव अ्रधेविेषनिर्णायकत्वं । न च मन््ाणां प्रयोगकाल एव अध स्मारकत्वात्‌ पूष्वैमथ विशेषावधारणाभावे$पि बाधकाभावः विध्यवगतस्याऽपि श्रथ विशेषस्य प्रयोगकाले मन्छप्रतिपाश्चत्वसन्द प्रयोगप्राप्तभावभङ्गापत्तः। Waa प्रयोगाद्‌ afeta मन्थं निणंयाधं--“बहुव्रोष्ो wae yaue” दत्यादिखरोपयोगः। wag #* पूव्वमवधारितश्या$पि अथस्य प्रयोगमध्य विस्मरण

र

# अपरश्च इति पाठान्तर |

४४ भाद्दोपिक्ा |

qafawiaad * तस्व च कादाचित्‌कषत्वेऽपि मग्बनेयत्यवदेव at aqme: | मन््ोश्चारणवदेव खरोश्ारणसिद्ने सवरानुसन्धान- माते निशायकाश्चद्ा |

तदेव' हिविधः स्वरस्य क्रतूपयोगः प्रकरखादिना सिष्य त्‌ aa च विग्ेषरूपैण स्मृत्या await तानस्रविधायिकया + वाधात्‌ सामान्यरूपस्य प्रकर णादेः प्रयोगवहिभूं ताथ निणंयोपयोगिलव- विषयतेव कल्पयते । प्रयोगमध्य विख्मरणादौ तु स्ररानुसन्धानेनैव अधेविश्षस्मरणम्‌ |

अच च तानस्व भरथेविशषोपयोगाभावैन भटृष्टा्थेत्वे$पि एकमन्त- वृत्तित्वादेव चैस्र्य्यादिबाधकता । इतरथा गुणानुरोधेन wae पत्तेः। भ्रजपेत्यादिना auger जपादौ नेखय्थादिप्रति प्रसवः। जपाः जपतिचोदन।चोदिता मन्वा: BEL TAY मन््- विशषाः। € । २।६।

॥ सामप्रदेश ॥ एवं सामोडोपदुधातं सप्रसङ्गं निरूप्य अघुना ara निरूप्यते । “कवतोषु रथन्तरं गायति" “यद्योन्धां गायति तदुत्तरयो"रित्यादो aw सामातिदेशः aa सानः ऋगत्तराभि- व्यक्वर्थंत्वाद्‌ AT खाने योनौ एकारात्तरसंस्कारिका आरईभावादि- Sar गोतिः अता, aa खानाग्तरे यत्रेषैकाश्याठ उत्तरादौ awa अ ईभावरूपा गोतिरूडितव्या। नतु प्रज्ञतसखानपटितासराम्तरे कत्तव्य तज गोतेस्तद ्राभिव्यश्ञकत्यासम्भवेन भ्रारादुपकारकल्व-

निर्छायकता इति हृचित्‌ पाठः| + न्तरविधायकया इति afaq aa: |

नवमाच्वाय, | ४४

TAR! बआमारईभावो. हि प्रकतौ अवणे्वणीत्मकस्य wast ware विश्रेषरूपसंस्कारा्थः। afe एकारो नाम वर्णान्तरं प्रमाशाभावात्‌ रपि तु खमृतिसहक्ञतप्रत्क्चेण भ्रव इवणौत्क एव । way तदिक्ञषकस् wise ततृस्थानपठिताच्चर। न्तर विन्नष- कलत्वासश्थवाद्‌ यदेवोत्तराद। वेकारः तदेव WNT: काः |

यदपि च wi विश्चषादिरूपः संस्कारो नाऽर्थाभिधानोपयोगि तया CCE तिरेकेणेव सब्यक्षरेणाऽर्थाभिधानस्य जायमानत्वात्‌ तथा$पि गनसस्तमन्बजन्धगुण। भि मव्यज्ञ रेव स्तोततया स्तोत्रलव- सिद्चयथेतये वोपयुज्यते |

waa न विक्षादिरूप एव संस्कारः प्रमाणाभावात्‌ अननु- vara न हि विश्चष एव सबव्वैव संस्कारः “एड पेड दइत्यतानि तालव्य”मिति ava इई्कारयोरपि त।लव्यत्वात्‌ “तालव्यमाई ag fe’ fafa a ar च तच्रा$पि श्राईभावविधानेन तत्र सन्ध्यत्चरत्वा- aaa विन्नषासम्भवात्‌। aa: स्वानुगतं वर्णान्तरागमेन पूव्वाक्षरपरिलाप एव संस्कारः स्तोज्रत्घटकः। तस्य च एकारस्थाने खितवर्णान्तरेऽपि सम्भवात्‌ atefafefefa वाच्यम्‌ | तथ। त्वपि संस्कायतवच्छदकस्येकारतवस्य भन्तराम्तरेष्वभावेन RPI: |

वस्तुतस्तु परिलोपाख्य संस्कार क्गोकारे श्रुतस्य awe wea साधनत्वानापत्तर्लोपस्य asf dances विक्चषादिरेव सामगप्रसिद्चोऽननुगनो$पि संस्कार इति faw aw: |

एवश्च प्रधानभूताल्चरादिक्छगश्रानुरोधेन यत ऋगसशराल्पत्वं

४६ भाष्टोपिका |

तव्रावथिटगोते लोपो यत्र वा खगक्षराधिक्धं aa गोतिविश्रेषस्ा- पत्तिरित्याद्यापद्यमानमपि न दुष्यति । € । २।७।

॥ स्तोभस्येके ॥ we किदं शच्गसराधिरूढः किच स्तोभाक्षराधिरूढः | प्रजापतिहृदयादो स्तोभाकच्चराधिरूढ्‌ एव । aa सामातिदेशे स्तोभानामप्यतिदेशो भवेब्रवेति चिन्तायां ara ऋहग- चराभिव्यक्चधंत्ववत्‌ स्तोभाक्षराभिव्यक््वधंत्वस्य Fears गुखानु- रोधेन प्रधानभूतानां ऋचामिव स्तोभानामपि नाऽतिदेशः। नच स्तोभानां प्रायोऽनय कलात्‌ स्तोव्रसाघनत्वासन्भवेन निष्पृयोजनानां प्राधान्धानुपपत्तर्गींतिकालपरि च्छ टकत्वेन गोत्यङ्कत्वात्तदतिटश्च प्रतिदशोपपत्तिरिति वाख । अग्निष्टपतोत्यादिभाष्यकारोक्ल- स्तोभाक्षराणां ऋगेकवा क्त्वा सम्भवेऽपि खातन््ररेव गुणाभि- धानरूपस्तोत्रकरणशत्वसम्ध मेन ऋम्ब!दवप्राधान्धोपपत्तः येषामपि ु'फड्ादि स्तोभाक्चराण मधशुन्यत्वं तत्राऽपि तदुश्चारणस्वाटृष्टदारानु छानस।दश्यात्‌ प्रधान्गक्कत्वं प्रकरणादिना स्तोवाङ्गत्वमेव वेति a सामाङ्गत्वकल्यनावसरः नच सान्नोवादृष्टायत्वं wal केत्यत नियामकाभावः। aes भटृष्टाथैत्वमंश्च चदृष्टा्थैत्वमित्यवं- विधवेरूप्यापत्तरेव नियामकलत्वादिति प्राप्त यज्नायन्नोयेन स्तुवोत- त्यादौ da aa सानां सामान्यतो विश्षतख विनियोगस्यैव निया- मकलत्वेन सामोञ्चारणस्यैव aise स्तोभानां त्वथंशन्धानां गोतिकालपरि च्छट कत्वेन टदृष्टाथत्वमेव ware fe साखरःप्रकरण्धादि- मैव सब्बस्या$पि विवक्िताथेत्वलामे विनियोगविधिवैयर्थ्यापत्तिः। अतो विनियोगवश्यन भाटितिप्रयोजनलामे दारभूतादृ्टस्वाऽ$पि तवेव

नमवमाच्यायः। ve

करितिकल्यना aq स्तोमेषु स्तोतादिरूपदहारिसम्बन्धकल्यनसापेल्त- त्वात्‌। अतः स्तोभानां गोत्यङ्गत्वात्तदतिदेशनाऽतिदे्ोपपत्तेन तद॑स्य लोपाख्योन्यथभावः। अधेवत्स्तोभाक्षरेषु तु waa: वदेव स्तोताद्यूपयोगोपपत्तरगो तिरेव तदङ्गत्वमिति तु प्रतिभाति, अतणएवाऽनधेकस्तोभेषु ऋका सत्व साम्न अखयिकर्यत्वं तदभावे तु शुद्धा्ृष्टाथेत्वमेव । < । २। ७ ।

॥ अधिकं ॥ प्रसङ्गात्‌ स्तोभलक्णसुच्यते। ये ऋगत्तरेभ्य ऋगर्थीभिधानोपयो गिभ्योऽधिका ऋगक्षरविल्षणावर्णास?े स्तोभाः | अत्र ऋगस्षरेभ्योऽधिकत्वऽपि चाग्दरिखान्दरिरित्यभ्यासे ऋगक्षरविल- चणत्वाभवादन््य' faraway, शरम्नादत्याटि विकारे ऋगक्षरविल- aqasta भा धिक्छाभवाद। दं । वस्तुतस्तुविलस्षणत्वस्यार्थानभिधाय- कलत्वरूपत्व श्र्धाभिधायकेषु अ्रम्निषटपतोत्यादि स्तोभेष्वव्याप्तरन्धस्य च विलन्तणत्वस्य निरव॑क्त मशक्छत्वादय वाभियुक्लानां स्तोभ इति प्रसिरिस्तं स्तोभाः Muay मन्तत्वादवदेवाखेण्छोपाधिरिति न शक्य. तावच्छछेदकाप्रसिदिः। ws च येऽथवन्तःस्तोभास्तषां wee वदेवगुणिनिष्ठगुखाभिधानजनकत्वादेव प्रामाण्यं गुणशाभिधानस्य चाऽदृष्टा्थत्वेऽपि MAB खतःप्रमाणत्वादोषाभावेन चाप्राख्यायोगा- हदिषयसिष्च : प्रमात्वाविघातो ऋग्बदेवनाऽनुपपन्नः। यदि तु टेवता- विग््ादिप्रसङ्गभिया तातृपयविषयोभूतस्येवाऽथस्य fate: । went तु सदृष्टान्तं गुणाभिधानस्य अृष्टाथत्वा्र तातपथ्थकल्पना । रपि तु आषटायन्नानजनकलत्वभेव। तदाऽस्तु पदाथेविधया ware WAL AMMA | Saal सबव्वेतेवम){दिसले प्राम खयाभावैऽपि

yc भाष्दोपिक्षा |

misrraaay सख्वाध्यायविधेरुपयोगः। महि Aacarawen प्रामाख्यमिति tens वेदोखिलो धम्ममूलमिति मूलपदस्य जन- कत्वजच्नापकत्वोमयसाधारस्यनाऽप्युपपत्तः । € । २। ८ ।

॥ धर्मस्य ॥ तदेव भरि विधस्वाऽप्युषस्य प्राक्लतदेवतादिखाना- पन्न एव वेक्ञतदेवतादो प्रसक्न : सानापत्तिरिटानौं निरुप्यते । तव मूले तवृकायकारित्वरूपां स्थानापत्तिमङ्कोक्तत्य aan पञ्चविधलत्व- am यद्यपि च सव्वैश्र विधिरेव खानापत्तौ वोजं । तथाऽपि ततृस़्- कारोणि पञ्चेति पञ्चविधत्वं प्रत्यल्षादनुमानाच्छतखशब्टात्‌ प्रतिः षेधानुमितसख्शब्दादभावै विष्यनुमितप्रतिषधकस्यितस्लशब्दादिति। तेवाश्चोदाशरणानि नेवारञ्रुरिति नोवाराणां ब्रोहिकायकारितव WIN! न च नैवार इति विकाराथतदडितरूपखशब्दादे वतदिति शद्ध तस्य सम्बन्धसामान्धवाचित्यनाऽपुणपपन्तो चरो नोवारविक्लति- त्वस्य प्रत्यक्षाधोनत्वात्‌ | तथा न खावपूतश्चरुभं वलोत्यव नख।नासुल- खलमुषलस्थानापन्रत्वमनुमानात्‌ नखानां fe अवपवनभेव प्रन्धसेख RAAT as | उलृखलमुसलयो ्ावघातः। वपवनावघात- योसेकवितुषोभावकायत्वात्तत्‌साधनयोरपि एकवितुषोभावप्रयो जकत्व मनुमेयमेव । तथा पाशकचातु्धास्येषु “परिधौ पश fag च्लोते*लति श्रुतस्य परिषयुपकाथकारित्वं खुतस्लशब्दादेव ven प्राक्ततनियोजनान्तरविधिविंशिष्टविध्यादिमीरवापत्तः। तथा न गिरागिरेति निषेधानुवादवलादहिरापदकायववि खशब्टानुमाने नेरापदस्य गिर।पदखानापव्रत्वं तथा संख्िते षडेमध्वाशये;ऽतं वत्यज्रषडशाभाषे मध्वशनविधिना षडष्प्रतिषधमनुमाय तैन ase

नवमाघ्यायः। Be

afaaqziqamaa षड़दस्यानापब्रल्वं मध्वशनादः। tq भ।ष्यकारोक्तमपि aafeanieeafafa मन्तव्यं । wszear- घ्‌ त्तर तदङ्गत्वेन।ऽव मध्वयनविधानेन षडह ।भावे मध्वशनविधो TAMA सिरोदाहरण,न्तरं तु सग्यमिल्युक्ञ wa प्रतिभाति न॒ तावत्तत्‌काव्थकारित्वं aqaaca anatafenca

सोश्च दिकषरणस्य च सखर्गग्नेयदिकक(रिल।भारन खाना पल्यन।पत्तः । चेष्टापत्तिः । “श्रगन्मसुव वि"^त्यादौ यागानुमन््रणादौ चोद ।(नापत्तः | “qaaise देवयज्यये”त्य!दियागनुमन््रशे यज्यापदे पदान्तर प्रकषेपरूपभ।क्षोहाभावेऽपि याग।न्तरपरत्वन भन्यध(भावा- MAA FGM तादवख्यात्‌। चर्नोवारनख।(दोनामवा- AMMA सानापत्यनापत्तख, तथोदाहरण।न्यप्यधुक्तानि | aa fe alae चर्विगेषजन कत्व स्याऽन्वयव्यतिरेक।भ्यामनु- मेयत्वन प्रत्यक्ष विषयत्व त्‌ । न हि स।घधनसमान।धिञरण।त्यन्त( भ(वप्रतियागित। नव च्छद कत्व (दिरूपप्रत्यत्तायोग्यपदाधथ घटि तव्य।िघ- टितज्नकत्वष्य लोकिकप्रत्यक्तं सम्भवति अलोकिकप्रत्यज्तं नख (दिष्वपि qa. faut न डेष्वपि उलुखलमुसलप्रयोज्य वितुषो- भ(वप्रयाजकल्वस्य प्रत्यत्तत्वापत्तिः ।

ठलोयोदाइरणेऽपि यद्यपि परिघैः पश्नियोजन ताधनत्व अतं, तथ।ऽपि निधौ जन्य qataa’ न श्रुतमिति न यूपकायक।रित्श्य खलस्शब्दगम्यत। |

चतुय तु गिरापदस्या$ग्निष्टोमस्तो त्रस ।धनत्वाभ।वेन तत्‌काय-

Wa ऽप्र(सष्दरधाभिधानमाबरूपकायस्य च गोत्यादिघम्ग्रहकत्व(- Ss

५० भाद्दोपिका |

भ।वात्‌ सत्यपि तत्रिवन्तेकत्वे शरापदस्य aa ततकाय्योपत्ति- रिल्युक्गमेव ।

पञ्चमेऽपि सत्यामपि षड़हादि कायापत्तौ अभावे विधिनेवा- $गक्तयादिना तदकरणे खशब्दमाच्रकल्पनया तत्कार्ये मध्वशना- दिविधुयपपत्तः प्रतिषेधानुमानवेयष्येम्‌ । प्रतो मूलोक्तप्रकारानु- पपत्तरेवं वाच्यम्‌! यस्य पदाथेस्य थेन रूपेण यादृशपदाकाह्- qa तेनेव रूपेण तस्यास्ततृ्षदटशाया वा भावनायास्तादथा- AGS यस्य wae, तस्य॒ ततृपटार्धस्थानापव्रतवं । अस्ति चेदं ब्रह्मवच्चसादौ। wantefe येन sta भाव्यतव- करणत्वादिना किमस्य भाव्यं करणं वेत्यादिभावनाकाङ्कापूरकलत्वं प्रकतौ तेनेव रूपेण तद्गावनासदृशायां सौ्व्यादिभावनायां ब्रह्म वच्व॑सादेस्ताटशाकाङ्गपूरकत्वात्‌ खणैदिस्थानापब्रत्वसिदिः।

सोयस्य चाऽग्नेयस्ानापनब्रतलं नोवारनखाटोनाच्च किमस्य प्रदेय-प्रक्षतिद्रश्यवेतुष्यसाघनोभूतक्रिया घाधनत् SATA TART TT: कत्वं तेन तेन रूपेण त्रो हिमुखनलादिवदेव समानमिति aqenar- पत्रत सिः । षड्षख च येन रूपेण यस्यामेव भावन।यां यादशा- ae तस्यामेव तेन मध्वशनस्यति तस्या$पि ततस्थानापत्तिः क्रत्वाचिन्तया न विर्ष्यते। |

ईदशस्थान। पत्तिघट कञ्च भाव्यत्वादिकं रूपं पञ्चधाऽवगम्यति | कवचिदनुमानात्‌, कचिच्छलखशब्दात्‌, क चिक्ञाक्चणिकात्‌, क्षचित्‌ प्रतिषेधानुमित।त्‌, कचिदमावेविध्यनुमितात्‌। तवाद्योदाहरणं नोवाराः। अनुमानप्रकारब नोवाराः प्रदेयचश्प्रक्षतिभूताः

नवमाध्यायः | at

चव्वेन्वयव्यतिरेकानुविधायकान्बयव्यनिरेकवस्वं सति समवायिल्वात्‌ स।मान्यसुखव्य घ्या खत्‌पिख्छवदिति न ेष्वपि चेवमेवाऽनुमान- प्रकारो ater | नख। वेतुष्यप्रयोजकाः वेतुष्यान्वयव्यतिरेकानु वध( यकान्वयव्यतिरेकवश्वात्‌। कुलालपिढठदण्ड।दिवदिति। feat- योदाहरणन्तु परिधिरेवायुपोयत्वस्य शक्ञशब्टगम्यत्वाभावेऽपि परिधिजन्यत्वस्व तद्गम्यत्वात्‌ । adler शरमयं वदि रित्यव् वहिःपदेन तत्‌कालक्षणाच्छराणां वदहिःसखानापनब्रत्वम्‌। चतुर्घो. दाहरणं “हधक्‌्सोमखस्तय" इत्यादि ऋचां vat वहिष्यवमानस्तोत् करृप्कार्य्याखां उपदव्याख्यविक्ततो waite प्राप्तौ ^“म॒सोभिति ब्रूयादिन्द्र «fa ब्रूयादि"ति निषेधानुवादवलेनेन््रपदस्य सोमपद- स्थानापक्लत्वं एवं “a faaafa ब्रूयादयन्नस्येति घ्रूयादि^त्याद्यपि वेक्लतमुदात्तव्यं | wed तु निषेधकल्यनाभावेऽपि क्लाचिश्तया तदेव ! खिरोदारणन्तु “यदि ana atfaarat साऽपु्रतिष्ठासेत्‌ सोममपभज्य विश्वजिता यजेत । यः सत्रायाऽगरुे स विश्वजिता यजे- Raat स।माखभावे वेश्वान्यंख्च।दौ बोध्य । भत्र च खथानापत्ति- सस्वेऽपि न सव्रादिधमीप्रा्िः। भङ्गापेत्ताय(मङ्घटितसाद खस्येव परःस्फ़त्तिकत्वेन ख्धान।पत्यतिदेशापेय। चोदनालिङ्गातिदेशस्य बलवक्लात्‌ । € । २।९। | ॥ तदुतपत्तेः ॥ परिधौ पुनराच्िष्य समाधोयते न परिषयुप- सखानापन्नत्वं “परिधो an नियुश्ोतेश“व्यव परिधर्नियोजनानुवादेन विधावतिप्रसङ्घ पत्तः पशनियोजनानुवादेन विधौ विशिष्टो देशापत्तनियोजनान्तरस्यैवाऽप्राक्ततस्व विधेयत्वात्‌ | We वा खाना-

५२ भाष्दोपिक्रा।

पत्तिस्तथाऽपि न परिधौ युपधर्म्माः । -सत्यपि परिधैः पश्नियोजनं प्रति सप्तम्याऽद्कत्वे पुरोडाशकपालन्यायेनाऽ$ग्निपरिधान प्रयुङ्ञस्येव परिधैः पश्नियोजनशेषत्वेन ततप्रयुक्लत्वाभावाग्प्रा णाखखाऽपूर्व्वीय- पश्नियोजनप्रयुक्ताधिकरणाथेत्वेन तद प्रयुक्ञाधिकरणे परिधावसम्भ- वात्‌। नच गौरेण प्रयुक्तस्य नोदेश्यतावच्छदककोटिप्रवेशः। शेषत्व साधनत्वसम्बन्धित्वाद्यपेक्षया प्रयुक्षत्वस्या+पि तदघरितत्व न लघुत्वात्‌ ।

fag: weeafet युपखरूपे वेयच्याभावाह्माणां sear दोनां युपोत्पच्यधं प्रिव नत्वपूर््वीयसाधन विशेषधत्वमाधानवत्‌ | न च परिधो युपल्मस्ति। तदि दृष्टृ्टसंस्कारसमुदयो वा स्यात्तावत्‌ संस्कारजन्यादृ्टान्तरं वा तदििष्ट काष्ठं वा । सव्वधा परिघो न ततृसम्भवः। परिधानप्रयुक्ञधग्मीणामपि सत्वकत्वादोनां तव्राऽवश्यकल्वस्य वश्यमाणत्व न जोषणादोनां युपधर््राणं वाधावश्यं भावेन तावत्‌ संस्का रसमुदायासग्भव।त्‌। नहि युपशष्दःप्रत्येकभेकेक- संस्कारवाचौ श्रनेकशक्तिकल्यन पत्तेः कतिपयसंस्कारयुक्ष युप- शब्दप्रयोगाभावाच्च । युपं छिनत्तोत्यादेस्तत्तत्‌संस्कारेण युपंसम्या- दयेदित्य्थाङ्गोकारेण समुदायादिवाचित्व $पु्रपपत्तः। अन्यथा एकैकसंस्कारस्वा$पि sae तज्ननकच्छदनादोनां fanaa: | भरतोयुपोत्पादकानां घरमाणामथेलोपादेव परिधावसभ्चव इति प्रापे न तावत्‌ स्थानोपपचयंसम्भवः। सत्यपि नियोजनान्तरविधो प्राकाशाध्वय्युदानवत्‌ प्राक्ततनियोजनकाय एव तदिधामेन तदुपपत्तेः |

नवसाध्यायः | ४२

वस्तुतस्तु यावदतिदेथेन प्राप्यते तावत्‌ पूव्वभेव परिधि- विशिष्टप्राक्ञतनियोज्नस्येव परिधि प्रापिफलकतया age गेन विध।- नोपपत्तः ब्दानापद्यविरोधः। त च धर्ासश्चवः। उदेश्यस्रूपे War शास्रस्य महाविषयत्वसिष्धयथं भअपूरव्वम्बन्धिल्यस्ये- वोदश्यताघटकलत्वास्‌ सम्बन्धत्वश्च सम्बहाविति प्रतोतिसाक्तिकः- सकलतत्तत्‌सम्बन्धलव्यापकोःखण्छोप्धिरूपो way) तेन तत्तत्‌- AAA MACACA AANAA न गुहभूनन्वशहा | AAR चेत- SUT fe मन्स्याऽपूर्व्वाधमुत्तराधिकरणे । यत्तु च्छटनादोनां युपोतृपादकतया ase परिघो धमप्राधिरिति, तत्र पाथ सारथिः | तदुक्गरोत्यैव sae दृष्टादृष्टसंस्कारषमुदाथे शक्तिः । नतु तावत्‌ संस्कारजन्धादृष्टान्तरे प्रमाणाभावात्‌ | तावत्‌ संस्काराणामेव च नियोजनाङ्कत्वम्‌। saa परिधिखकलेवास्याटो afaaramarasta घश्मान्तरकरणं aisqaqafafa 1 aati समु द।यस्य(तिरिक्षत्व aga नियोजनाङ्गत्वापत्तः संस्काराणां समु- दायोवृपादकत्वापत्तो परिष्यादौ तदभावेन धर्गीप्रा्यनापत्तेः। vwafafena शक्छतावच्छदकभदेनानेकशक्रितादवसख्थ्यात्‌। इत- Tr लल्षणोच्छदापत्तः। रतो लाघवादाइवनोदिपदवदेवा- टृष्टान्तरे तदिशिष्टकष्ठ एष वा युपपदस्य शक्तिः। ager नोच्छयण ख्ननादिपरक्ञनपंप्क!रजन्यं WT तु युप।हय(यङ्कङदन- जोषणाष्टाख्लोकरणजन्यमेव ¦ अतएव याज्जिकानां chara ताव- तामेवाऽपकषेः। युक्गद्धेतत्‌ “दोक्तासु ad च्छिनत्तो"त्यचर युपोत्‌- पच्यनुवादेनेव दोत्ताकालविधानात्‌ 1 इतरथा युपच्छंदनो-

४४ भाष्दोपिका ।

ana तददिधाने वाक्धमेदात्‌। उच्छयणादोनान्तु भम्निसम्धमार्गन्धाये- नोत्पन्नयुपसंस्क।रकत्वाद पूव्वसाधनोभूल-पश्नियोजनाधारत्वलश्षणा- वश्यश्भावेन युपे परिष्यादावपि प्राष्युपपत्तिः। उच्छयन्मान्रं at मथलोप।दिना निवत्तते । नचैवं “युपायाऽन्यमानाथे"तिमन्त्रे ऊा- पत्तिः | भवस्मतेऽपि समानत्वात्‌ । परिधये भरल्यमानायेत्याद्युह- wares yan) सूत्रस्य चोषपरत्वनाऽपि व्याख्यान- AMATI ।२।१०।

॥ परार्थे ॥ श्रष्यदिनोषटौ दधिश्रतयोः प्रदानाेत्वात्‌ nea स्तावदोहादयो Wawa | तण्डलखपणसाघनलस्याऽपि तु सहखप- यतोति विधिवल्तेनाथंसिद्त्वादसत्यपि ततेप्रयुक्लत्वे तच्छषत्वे वा सघनलत्व घ्न खन।पूव्वस्म्बन्धिश्रपणसम्बन्धित्वस्य स्वाह धिश्रतयोः प्रणोता war ula उत्पवनप्रणयन।दथो भवन्ति न हि धर्मसम्बन्ध उदं श्यस्याऽपूव्व्रेषत्वमपि प्रयोजकं गौरवात्‌ भप तु Tae महा- विषयत्वसिद्धो भपूव्वसम्बन्धित्वमेष । भत एवाऽग शेत्यादिमन्धस्याऽप्य- पूव्वैसाध्यफल।यत्वे स च AALS खपणसाघनताख्यः समख््येव |

ननु दधिग्रतयोस्तश्डलखपणसाधनत्वेऽपि न प्रणोताधम्धराप्रापिः। प्रणोतानां fe dards विनियेःगात्‌। wat च संयवना- भावेन तदनुपपत्तः। waua सौय्यीदिचरुष्वपि वहिरुषपणापाका- भावात्‌ कपालतदर्निठत्तिवत्‌ संयवनाभावात्‌ प्रणोतातद्- निष्ठत्तिरेषेति चेत्‌, प्रणोतानां area पिष्छसंयवनमाधनला- anasfa श्रानुषद्धिकविःपाकसाधनत्वस्यापि स्वात्‌ सोर््ादि चरो wat च प्रणोताधर्म्रोपपत्तः। क्त्वाचिन्तया asa विचारः। शयश्च

नवमाच्याथ, | ५४

प्रणोताधम्मीपरातिः सत्यप्यक्ञश्याम्तरत्वेदधिग्रतयोर।ग्नेयदहविः अवण स।घनत्वस्य नैमित्तिकसदश्रपणप्रथुज्ञल्व नेभित्तिकतुष्यत्वात्‌ फलचम- सन्धायेन सान! पत्ताव नतु व्रोहियवन्धायेनेति ध्य यम्‌। <।२।११

॥ एकाधेत्वे ॥ च्यो तिष्टोमे“पृष्ठे; स्तुवतः इत्यनेन षट्‌ णएृष्ठस्तोत्राणि विहितानि । त्र ब्द्रथम्तरस(मसाध्ययोवुंहदा रथन्तरं वा पठः भवतोति वचनादिकल्यः। तथा नोधसश्ये तसाध्ययोरपि । aa च नियतानि चत्व(रोयादि चिव्राधिक्रणे कोस्तुभे Ue । तत्र च रथ- न्तरपुरस्कारेण Afar विहिताः। रथन्तरे प्रस्नुयमाने सम्मोले- नोचेगेयमित्यादयः। केचित्तु हरहत्‌पुरस्कारेण aefa cea समुद्रं पनसाध्यायेदुच्चे गंयभित्याय्याः। भतरोभयज्रापि सा्रःशेषित्व- ` भेव नतु निमित्तलं उचश्चेस॒च्च। दि प्रायपाठत्‌। ते किसुभयवाऽपि सद्कोर्णा उत व्यवसिता इति चिन्तायां सत्यपि स्तोत्रभेदे तन्नन्या- दृष्टस्य लाघवादेकज।तोयस्ये्र कल्पनादेकापूव्व साधनो भूता्ैत्वेन धम्मराणामवधातादिवत्‌ सङ्करः । AMAA: प्रयाजानुयाजवत्‌ समु- चयो येन।ऽद्टवेज। त्वभव श्यकं स्यात्‌ । ब्रतएव विकल्पवचनस्याऽपि wera एव ततप मित्यपि सुवचं । अ न धाऽपूव्वस्यैकलत्वात्तत्तत्‌ AAT MT खरूपे प्रवेशद्युक्लो धम्परसष्रः । अतएव रथन्तरस्य- “अभित्वाशुरे"त्यस्याख्खुतपनब्रत्न शुरादिप्रकारस्य “avawar मिदिदवामदह” इत्यस्या सुत्‌पन्रत्वन भ वादनादिप्रकारस्व च भेदेपि AUST | भस्य ऋक्‌साघनतप्रक्(रत्वन सामसाधनताघटकत्व- भावाच्च न fe ऋगधेमेदेऽपि स।्नोऽक्तरभिव्यश्नकता भिद्यते कर- रथन्तरे प्रक(रहयस्यऽप्यभावेन ध्प्रा्यनापत्तख्च | अतएव केषुचि-

a भाद्टोपिका।

Tay रधन्त रोपादानं केषुचित इति प्रतिनियतनिवेश्ाद्रथन्तर- त्वादि विवक्षया घर्माञ्यवसख्धेत्यप्यपास्तम्‌ |

नचैवमपि रथन्तरादिगोतेः ऋगक्रहे्य' शस्य दृ्टाथेत्वेऽप स्तोभाक्तरहत्य गस्य टृष्टाथेत्वात्तददृटयो ख गो तिभ दन > द।त्तत्तद Va साधनलत्लक्षणया धर्माणां प्रक्षतो न VFS | कगवरथन्तरस्य ठडदरध- न्त रस्थाऽनापत्रत्वेन तद्रतस्तोभाितगोत्यंशस्य प्राक्लतस्तोभाखित गोत्यंगजन्यादृष्टाथेत्वेनेव हिरण्यगभ मन्वन्यायेन कल्पनात्तवापि धमममाप्तुपपपत्तिरिति वचखम्‌। एवमपि ऋगत्तराधिरूदृगोत्यंश THAW रूपधर्माषाङ्कथस्याऽनिवारणात्‌ | न च तथाऽपि सामद्य- जन्यनियम। टृ्टमेदात्तत्तत्रियमादृष्टसाधनत्वस्येव च तत्तदा विधा- वु श्यतावच्छदकत्वात्‌ «RUA च हिर ण्यगभमन्तन्यायेन तद्गेदाभावात्‌ स।द््यीदययनापत्तरिति वाच्यम्‌ । faamera नियमजन्यत्वन स।मजन्यत्वाभ।वात्‌ । तन्जनन्यत्वेऽपि वा दृष्टप्रयो- जनस्येवाऽत्तर'भिव्यक्च।दः पुनःस्फ.लिकतया साधनतदमप प्रयोजक त्वेन नियमदृष्टस्य ततप्रयोजकत्वाभावात्‌ इतरथा क्रष्णलचर)वपि अरवघाततद Marae पत्यपि स्तोचदयजन्यापूर्ववेक्य अरवा- न्तरकायभेदादयवश्य सिदिः । तध। fe aad तदयःप्यवेजात्यं वा न तावत्‌ प्रतिगुण।भिधानव्यक्िविश्रान्तं इ!दशस्तोव्रत्वानुपपत्तेः | अपि तु तत्ततस्तोभक्गुणाभिघानव्यक्तिषु व्यासज्यहत्ति। mare न यौगपद्यं त्षणिकत्वात्‌ क्रभिकत्व।च । अरतस्तत्तद्गुणाभिधानेभ्यः PATS तेश्च सक्लगुणसमरहानम्बनात्मिका तत्तदिजातोयस्तो त्वाव च्छत्रा अभिधानव्यक्गिरेकोत्‌पद्यत इति

नवेमाच्यायः) ५७

wad वाच्यम्‌ तत्र च विजातोयस्तोत्रजनकलतावच्छेदकतया संस्कारेष्वपि वेजात्यावश्यंभावा दोच्तणौयाव ङ नियमन्ध थेन तत्तत्‌- संस्क। रसम्ब प्रयुक्ता एव AAW इति न प्रक्षतो स। हयम्‌. कर- रथन्तरे च हिरण्यगभमन्तन्याधेन तत्तत्‌संस्कारसमूषदयजनकतयैव ऋगन्तरजन्धसप्तदशसंख्यके गु णाभिघधानव्यक्िविधानान्तत्ततम स्का र- प्रयुह्णधम्य प्राष्य पप ्तिरिति सव्वेमनाङुलम्‌ । < । २। १२।

॥ अप्रछ्षते ॥ TAMA “HATE भवतोति Waa | लश्च UNA SHIT पृष्ठ सामाधिंकरण्यात्‌ एषठपदसमानाधि- करणसामत्वसाटश्यन होतुः पृष्ठ एव निविशते, नतु Amaeuife- पृष्ठष्वितोति ata alga स्पष्टम्‌ । WTS ष्द्रधरविकारत्व raw प्रपिरपि पृव्वीधिकरणोक्ञरोत्या भविवदेव। स। च किं खमुचये- नोभयघर्गप्राप्िः उत विकल्पनेति चिन्तायां स्तोवहयजनक विजालोय- संस्कारसमू हाया: TAN तत्तटटकमामादिसामग्रोभेदेन विकस्पेनोत्‌- पत्तावपि वैश्यस्तोमे कगवरघन्तरतदाखयभूतक्गदिरूपसामवरेयक्ध- नेकस्मित्रेव सपद शसंख्यके संस्कारसमू रे तच्जन्यगुशाभिधानसमूहा- waa a वेजात्यदयाभिव्यक्तौ बाधकाभावात्‌ प्रयोजकदयसन्छ- नाऽविङ्ग्मोलनाद््माशां समुचयोविर्दहोचेसत्वादोनां तु विकल्प दति are ।

भाष्यकारेण तावदिष्टापच्येव समाहितम्‌ । वात्तिककारस्तु पृष्ठ इयजन्य पृव्बस्येकजातो यत्वनाऽतिदेशेने प्रापो तवृ (धनत्वेन विकल्पे नेव ॒पृष्ठस्तोव्रहयस्य तत्‌साधनोभूतसंस्कारसमूृदयस्य च प्रापे स्तादटृशसाधनत्वनेव चोपदिष्टयोः करणरथन्तरादि सामतदटचोविंकल्प-

। प्‌

yc भाद्दोपिक्षीौ ।

नेव तेश्लनकलत्वम्‌। न च सामग्रोवश्ादेजात्यदयावच्छिन्नो तृप्तिः, निमोलनादेरपि सामग्रोत्वसम्पादकतया ऋकसाप्रमा्रस्य तद- भावात्‌। न च सग्मोलनादेरपि समुश्चयः watlanfeaqea AAMT हेजात्य दयावच्छिन्नोत्पत्तिस्तदुत्‌पनत्तौ च प्रयोजकसस्वात्‌ सम्मोलनादिसमुञ्चय इति इतरेतराखथत्वात्‌ wae जातिद्याङ्ो- कारे MPA | भतः सम्मोलनादोनामेख्छ्िको विकस्य एवैति । < । २।१३।

॥ उभयस्ज्ि॥ यत्र॒ संघवगोसवश्यनादौ ददद्रधन्तरयोः प्रह्लतौ विकल्पे प्रापे “उमे ठदद्रधन्तरे भवत” इति qaqi aa waa तावदेकं Yea anita च तस्मिन्‌ विकल्यस्तटाऽनेन वचनेन तयोः समुश्चयमावविधानादेकस्ित्रव सप्तटशस्तोमके पृष्ठ waa: सामहयं ay च व्यव खिता एव तत्तद्म्पराः। यदा तु प्रह्नता- वैव एश्वस्तोत्रहयं वेक ल्यिकं इह च तयोरेव दष्द्रधन्तरपदलचितयोः समु्चयस्तद। तत्तत्स्तोमकण््ठहयस्य प्रत्यकसप्तदशस्तोमकस्य करख(- VHT Wat! नद्तैकौक कार्यं समुचितस्तोश्रह्य विधानं येने- anna उभयविधानदुभयतरोभयघम्धराः स्युः। विशिष्टविधिगौर- वादप्राक्लतकायतापन्तेञ्च | यथ।वखितयोरेव ससमु्चयमावत्रविघा- नाङ्गोकरणत्‌ | भतस्तत्तत्‌ सानि ane एव सम्मोलनादयः। नै मि्षिकब्रहाग्रतानियमस्तु सत्यपि सामे ` तयोर्विरोधित्व।भावेन निमित्तत्वाभावान्रभवतोन्युक्तं कौस्तुभे | Wa च पषटदयजन्ध aaa जातोयत्वे$पि सभुश्चयनुराघेन व्यज्ञिदयोत्‌पत्तिरिति ध्य यम्‌ |

Tq पएष्टदयसमुश्चयोद।हरणं संसवगोसवादिरूपं मूले कत्वा-

नवमाध्यायः | ५८

चिन्तयति zea वस्तुतस्तु ay उभ हरदरथन्तरे भवत षति प्रत्य “पवमाने रथन्तरं कुया इत्‌ पृष्ठं भवतो”ति पश्चविं शत्राद्म- स नुरोधेन लाच्यायनिकस्य रथन्तरस्य wares निवेशाभिधा- नाजर LEMS SHAN: Teale वा एकस्िन्‌ क्रतावुभयोः WAAL: समुश्चयः। अतएव पवमानेऽपि रथन्तरं विधोयमानं न सम्मोलन( दोन्‌ wiry ब्न्ाति रथन्तरस्य त विनाऽपि जायमानत्वेन रथन्तर- खरूपे अनध कयदयपृव्वसाधनमलवल्षणशायां परष्ठजमकसंस्कार समूष- साधनल्वस्यैव लच्चशोयत्वासदभावे युपावरस्सरष्वहि वेदप्राछ्त- Rae रथन्तरदावप्राषः। अतएव येविंना रथन्तरमेव पठतु न शक्धं Ta स्तोभादिभिस्ततरतराचेपकत्वे प्रमाणशाभावाच्यदा तदा- खयभूता ऋचयोऽपि ऋगन्तरग्राहकप्रमाणाभावे भाचिप्यदन्‌ । Aer तदक्रभूतस्तोभादोनां “प्रधानं नोयमानं fe तवराऽङ्गान्बपकषेतो”ति न्धाधेनाऽनुषटाने न काचित्‌ चति: । अतः क्रत्वन्तरे एतादश्यव क्ष सस्व ramet विनियोगाभ।वे चदटमधिकरणशं द्रष्टव्यम्‌ । ९ । २।१४।

॥ पाव्वेशद्ोमयोः॥ टश्ंपूणंमासयोः “ata पा्व्वशौ होमौ जुषोतो"ति शतम्‌ aw संख्याभिन्रं hea सु्रपव्वैदेवताविशिष्ट विधोयते। नच इविःसमभिष्याहाराभावान्ाऽयं देवतानदहितः। सम्बन्धसामाग्धवाचिन एव Aaa देवतात्वपरत्वोपपन्तः। तदिदं होम्यं विल्लतावतिदिश्यते न वेति चिन्तायां प्रयाजादिवदतिदेः। न च पञ्व॑शब्टवाच्यक्म समुदायस्येवा$वदेवताभूत Sle शां शेन संस्का- रान्तस्य च विह्तावभावान्ाऽतिदेशः। cance काले सुश्यतया क्ख ल्णाङ्गोकारे प्रमाणशाभावात्‌। अतोऽत्र कालस्येव देवता-

bo भाष्दोपिका |

aq तख चाऽसंस्काथतवादारादुपकारकयोयक्ञएवालिदेशः। यदि तु कालस्याऽपि कमङ्गतयोपयोगात्‌ स्मृतिबलेन सव्वौदो aa स्याऽपि पुनरकालकल्वसग्धावनानिमित्तकाखद्वापरिहाराधं क्ब वदेव स्मरणोपपत्तः सामवायिकत्वलाभाय कालसंस्कारत्वमिष्येत | तथाऽपि famat तत्‌कालोनयामतिदेे बाधज्ञाभवादन्धकालो- नायामपि पश्पुरोडाश।दिवदृषेनाऽतिदेभोपपत्तन काचित्‌ afar अस्तु Wau एण तेदीन वा चित्वादधिकरणव्युत्पत्छा काल- वाचित्ववद्गावब्युत्‌पच्या कम्यवाचिल स्वाऽपि सम्भवात्‌ प्रकरणात्‌ कमी. परत्वमेव। तथाऽपि पव्वेशब्द वाच्चस्याऽऽम्नेयादिसमुदायस्व विक्षतावपि देवनात्वसन्चवादारादूपकारयोरनयोरतिदेशे न किञ्खिदधकम्‌। यदि तु सत्रिपत्योपकारकत्व लाभाधं देवतासंस्कारकत्वमिष्वेत। तथाऽपि पव्वलस्व द।नत्वापरपगायस्य प्रत्येकमाम्नयादिहत्तितया समुदायहत्तिलभागदपृव्वैसाधनरूपैण।ऽम्नेयादोन। प्रत्येकमेवो- दृश्यत्वावगतेषविरभिमशं नमग््रव हिक्लतावतिदेश्ोपपत्तिः |

न च aa wea एव इविषामुहश्यत्वावगत रभ्य साहित्यस्य चाऽविवस्िततवादयुक्लोऽतिदेशः। umd तु तदहितश्ब्देन देवतात्वन तेषासुपादानात्‌ सादहित्यविवक्लषोपपत्तः सत्यपि वेखधन्ध।येनोदेश्य- वाचकपदान्तरकल्पनयाऽऽम्नेयादोनां प्रत्येकमुहश्यत्वे उपदेयता- दशायां विवतितस।हित्यानामाम्नेयादोनामेव देवतात्वावगमादिक्लतौ च तेघामनुपयोगित्वेन संस्क।यत्वानुपपत्तदें वतासंस्कारकयोः Way शोमयोदनतिदेश इति वाच्यम्‌। उदशयसामण्यानुरोधेना$$ग्नेया- दौनामपि भपृव्वैसाधनत्वनेव रूपण देवतात्वावगतैविंक्षतावति-

नवमाध्यायः। ६१

देशोपपन्ः। इतरथा खाहाकारपश्यपुरोडाशादावपि भ्रम्नयग्नो- षोमत्वादिनेव देवताल्योपत्तः सौयसवनोयादौ aqafaear- arate: |

wey सव्वं तइितस्य देवता विधाय कत्वमङ्गोक्षत्योक्लम्‌ । वस्तुतस्तु विशिष्टविधौ गौरवापत्त ड विःसमभिव्याहाराभावेन च देवताति. तल्वानिखयात्‌ cafe भवो पव्संस्कारकौ षित्यवमपि तदितोपपन्ते ्योग्यतयाऽपि तदवधारणायोगान्नाऽय देवताविधिः

मन्वर्णाटेव तु क्रमावगताङ्गभावाहवताप्रासिसिद्धः aaa’ मामघेयमेव-। अतएव याच्चिकानां “ऋषभं चा$जिनं वय' पूणंमासं यजामहे | भमावास्या सुभगा FAA’ fa मन््रगतपूणंमास।मावास्वा- शब्दयोरेव त्यागबेलायामुदशो न तु पर्वव॑शब्दस्य । एवश्च aaage- मास्ामाव।स्याशष्टयोः काले प्रयोग।भावाग््न्वाधपरव्यालोचनया कर्मपरत्व।वगतेरेकैक स्या ;ऽग्नेय। दि िकसंस्कारकत्वेऽपि पूर्व्वो रोत्य' पश्चपुरोडाशा दिवत्‌ सौर्ययादावतिदेशे वाधकाभावः। न fe दह्‌ शां शस्य प्रयोजकसत््वं परप्रयुत्टेवतोपजो वित्य गांथे खरूपे शाऽऽग्नेया- देर्देषतात्वं सम्भवति । अतो येनैव अपूव्वसाधनविशेषङूपेणोहशांशं प्रति संस्काव्त।, तेनेव रूपेण त्यागां शं प्रतिद वतात्वमिति qa एव पश्पुरोडाशादेरिव पाव्यश्होमयोरप्यतिदशः। णवं वैख्धेऽपि थेनव रूपेण।ऽपृव्वसाधन विशेषत्वादिना पौणंमास्या उदशयता, तेनेव ङूपैणोत्तरकालप्रतियोगिलं टदृष्टाथत्वा्रतु समुदि ताम्नेयत्वादिरूपे णेति उष्टशयतावच्छेदककोटौ स!हित्यस्याऽ$गम्नयत्व।द asfaataa- age एव वेखधस्याऽपि विक्लतावतिदेशः । भ्रस्तु वा तजोहेशयताव-

६२ भाष्दोपिका।

च्छटककोटो साहित्याखविवन्षायामपि उत्तश्कालप्रतियो गित्व sar- देयत्व!हशेपूणेमा साभ्या मिद्ध “निव तदिवक्षा |

भत सोमे विल्लल्युल्तरत्वपरसङ्ग्वत्‌ सौखादावपि dware- नरत्वाभावान्राऽतिदशप्रसङ्कः। भन्वारश्मणोयायां तु सादहित्यादे- रववक्षा दशंपूरंमासस्वोदेश्यतावच्छेदककोरिपरविष्टत्वादिति aw स्सस्याश्रतिदश्यः। प्रकते पार्व्बण््ोमयोस्तु भाखयिकर््मत्वेन परप्रयुक्ञटेवतोप जोवित्वात्‌ खरूपेणाऽ$ग्नेयादोनां देवतात्वानुपपत्ते. युक्षएवाऽतिदेणः। यत्त॒ समुदायापृ्वपरयुक्षत्वात्‌ पार्व्वखोमयो- fant च dratel तदभावादनतिदेश् इति। तन्न, एवमपि वेष्वदेवादिपव्व॑णे तत्‌सन्वनाऽतिदेशापन्तः प्रयाजादेरपि ततप्रयुक्ञत्वन सौग्यादावनतिदेशापत्तेख्च। न fe प्रयालादौनां प्रक्रतौ परमा पृव्वेप्युक्ञत्वं हिःकरशानापत्तः। अपि तु ससुदायापूष्वंप्रयुक्षत्वमेव |

अथ तस्य प्रयोजकता न समुदायगपृव्वेत्वेना$पि तु उवतृपत्व- पूर्व्वाव्यवडहितापृव्वैत्वनेति तैषां सौर्खादावतिदेथस्ततः पाव्वशोमयो- रपि तुल्यमितिप्र्त। सत्यमेवं, तथाऽपि केषामपि afar विक्षतौ पाव्वैणद्ोमाननुष्ठानाद चारस्येव wnat सादहित्यस्याम्नेय- त्वाटेखोदश्यतावच्छदककोटौ विवक्षा न त्रौ त्वादि वदविवश्षेत्येवं तात्‌पयग्राहकत्वावसायात्तस्य च विक्लतावभावादन तिदेशः पाव्वैश- होमादोना । अतएव नाऽऽचारेण तत्तहिक्षतिपयुदासरूपै वाऽनन्त- खुतिकल्पनामोरषापत्तिः। सूजराश्यप्याचारमेवोररोक्षत्य सतु- दाया्थेतारूपहेतुपरतया व्याष्येयानि । < । २। १४,

॥ उभयोः ॥ संख्यया कर्यमेदावगतेरेकवाक्मोपान्कम्यदयस्था$पि

नवेमाध्यायैः | &२

सज्निधानादवान्तरप्रकरणाइ। waa प्रति शओेषिलावगतैः कममाहयस्याऽपि पूखमासदेवताकतया ततसंस्कारकलन्‌ अमावास्या देवताकतया च।$मावास्या स स्कारकत्वं प्रधानष्टयानुरोधेन च मन्त इयस्या$पि aa तच्राईऽ$हसिः। एक्रपदोपादानावगतकमम इय साडित्य- बलाश्च सञजत्‌ स्मृतस्ाऽपि पुनःसमरणं “ताश्चतुभिं"रितिवन्नाऽनुपपन्नम्‌। AW यथाक्रमं पाठो येनैकस्य कर्मश एक एव मन्त्ोऽङ्गं भवेत्‌ | एकपदोपादानात्‌ तु उभयोरप्युभयाङ्कत्' अतएव ass सूक्ञवाकवि- भाग इतिप्राषे । “समसं ख्याङ्कप्रधानविषये यथाक्रममेव सम्बन्ध" इति न्ध।यस्योत्‌सगिं कत्वादेकस्व प्रधानस्येकेनेव aay नि राकाङ्कत्वाचा- खतम न्त AAAI पुनःस्मारकाकाङ्(कल्पने च प्रमाणम।वादटेक- स्येकसंस्कारा्थत्वमेवेति प्रयोजनव्ादिभ।गः । < । २। १५।

॥ प्रयाजेऽपोति चेत्‌॥ समिद।दोनां चतुणां प्रयाजानां यटि समिदादिपरेदितोयान्ते विष्णु यजतोतिवदवताविधि्यदि वा विशिष्टविधिगौरवापन्तमं न्वणोदेव सभिदादिदेवताविधिर्त्‌- पश्चिव।क्षसखन्तु समिदादिपद देवतानुवादोनामधेयमेव व, सव्वधा सज्जिपत्योपकारकत्वलाभाय तत्तदेव तासंस्काराधेत्वमेव पा व्वंण्)म- खाह।कारोत्तमानुयाजादिवत्‌। न च समिदादोनामुपभोगाभावः। वेदे way समिद दिपदानामम्निसामानाधिकरस्छदशेनेना$ sma suamaway समिश्माव्रस्येव वा समिन्धनादावुपयोगसश्ेन aaa सब्रिपत्योपकारकत्वमितिप्र घत, सत्यपि a समिदादिपदाना- मम्निपदसामानाधिकरणख्यं इन्द्रमद्न्द्राधिकरणन्धायेन समिदादि- पटेख्छतप्रका नानुपपत्तिः, wee देवतात्वेन तद्ध दे पद।न्लर-

६४ भाष्ृदोपिका |

प्रयोगालुपपत्तः | न च पूशेमासादि शब्दस्य पार्व्वणदोमयो्देवतात्वेऽपि तदयेस्याऽपि भ।ग्नयादे रद शां यविषयशब्दप्रतिपाद्यत्वसम्बन्धेनोदेश- सम्बन्धित्वात्‌ पाव्वेणशोमसंस्क।त्ववदिष्टाऽपि समिदादिषपदस्य देव- ara ततप्रतिपादस्या;म्मेःसंस्क त्वो पपल्तिरिति aaa | तथात्वेऽपि “समिधोम्न अ! ज्यस्य व्यन्तु तनृनपादम्न were वेच्वि"त्यादिमन्व- adem, सम्बोधनेन ततो भिन्रस्येव समिद।दिपदाथेस्य क्रियान्वय- प्रतोतैः समिद दिपदस्याऽग्निप्रतिपाद कलत्वाभाव।त्‌ अभम्निसंस्का!रकात्व पश्ावतिदेश्ानुपपत्तश्च । यच्ितरप्रय।जानामारादुपकारकलत्वऽपि सभिद्यागख्य स मिधेन्यक्गभूतसमित्‌स्मारकत्वमिति। तन्न । तथात्व भयो वे प्रयाजानां मथनं बैद समिधो बद्वोरिव यजतो"ति fares पपत्तेः! wa fe इव शब्दन वस्त॒तो वडत्वाभावेना$.रो पितं बहुत्वमिति quai न च तत्‌समिन्धनाद्गसमित्‌सु युज्यते वस्तुत एव तासां बडत्वात्‌ | भारा दुपकारकलत्वपक्चे तु सत्यपि वडहुवचनान्तसमित्‌पदस्य देवतात्वे प्रातिपदि रसं न्न बलेने कस्येव ममित्‌पदायेस्य सिद्धौ fag- AMA युक्तो बहत्वारोपः | तस्मा्चत्वारोऽपि प्रयाजा भ्रारादुपक।रक।

एवेति न विक्लतावृषहितव्या; । < । २।१६।

इति ओ खण्डदेवविरचितायां भष्दोपिकायां नवमस्य इितोयपादः |

भाटदोपिका।

नवमाचाायः।

ठतोयपादः |

॥ प्रकतौ ॥ “Mace देवयल्यया त्रोशोणां मेधे”त्वादिमन्धेषु समषैताथैत्वादियुक्िवलेन अगम्नित्रोद्यादिपदानां सोखनोवारादिषु हारान्तरसम्बन्धनिमित्तान्धधाभावामक HE: सिच्च एव प्रो्चणा दि वत्‌। तेन पदान्तरप्रकेपामको भाक्त AE: भयमथ सि्चोऽप्याछ्िष्य समा- धोयते। प्रकतौ हि अग्नित्रोद्यादिपदेनाऽभ्नित्रोद्यादोनां लक्षण- येवाऽपूव्वैसाधनत्वेन रूपेण प्रतिपादनात्‌ सूगनोवारादौनामपि तेनेव रूपेण प्रकाश्ननत्वोपपत्तने पदान्तरप्रत्तेपो युक्तः अतएव पाशानिति बवचनान्तस्य मन्तस्य प्रकत विवेकपाशका्यां विक्लता- वपि लक्षणय वे कत्वप्रकाशकत्वान्नोः। नद्यग्नित्रोद्यादिपदं शक्या अपूष्व साधनोभूतद्रव्यदेवतादिपरं अपि पु लक्षणयेव । “neneaa रुपेण भाने भवति लक्षण “ति न्यायात्‌ । विशषतश्च शब्दस्येव देव- तालात्तस्य चाऽग्निपदेन लक्षणयैव vata: सूस्याऽपि तयेव प्रतोकि सिद्द arefafefcfanre |

सत्यप्यपूव्व॑साधनत्वस्य प्रक्लतावुदृश्यतावच्छदकत्वे अभ्नित्रोद्यादि- पटेन खशक्किजन्धवोधहारा अपूव्वंसाधनोभ्रूतद्रव्यदेवताद संस्क्या- दित्र्थोऽवगम्यते। अतएव शक्तिजन्धो बोधोऽपि atfeante-

© ० त्वादिशका रक एव न त्वपूव्वसाधनत्वप्रकारकः । लिङ्गकल्ययश्चुतिवाक्छ्

६६ भाद्टोप्िका।

तदवच्छित्रस्यो हश्यत्वऽपि मन्तान्त्गतव्रोद्ग्न्यादिपदे लक्तषायां प्रमाणाभावात्‌ | Waa ताटशव)चेनाऽपि प्रोक्षणजन्धादृष्टवदिशष्य एव द्रव्यदेवतादो संस्कारो जन्यते न तृूदेश्यतावच्छरदकेऽप्यपूव्व- साधनत्वे, भअतख्ोपकारकष्र्ठभावेन हारस्य शक्तिजन्धवोधस्य विक्ञलावनिदेशे तत्ण्ष्ठभाषेन प्राप्यमाशस्याऽग्न्यादिपदस्य सोादो बाधात्‌ हारसिश्यथं पदान्तरपरक्ेपो Aa एव ।

अतएवाऽभ्निव्रोद्यादिपदानामवचातादिवत्‌ तस्वनव रूपेण waa निरुक्षकायजनकत्वेन विधानेऽपि ततृकायाभाव <a तत्का स्य तैन कत्तु मशक्षत्वेऽपि युक्त एव तस्य विक्ततौो लोपः | सव. त्वेतावान्‌ fare कायाभावै लोप wai wor तु तद्ननकोपायाग्वरानुष्टानसिति |

यत्त॒ मूले प्रक्लताैव नोपायस्व awa विधेयता wag अपूव्यसाधनविशेबोपायत्वेन इतरथा बटृ्टाथलापत्तः। अल- ाऽग्न्यादिपदस्य खरूपेणाऽविवल्िनत्वाय्युक्त एव पदान्तरप्रक्तप दति । तन्न । तथात्वे प्रक्षतावैव त्रोहिपर्यायाणशां दलनादेशाःनुच्ठाने aq- wad: | faq रूपेण सुख्यकाय्यं प्रति जनकत) तमेव रूपेण निवमादृष्ट' प्रत्यपि जनकत्वौचित्याञ्च । यत्त भअम्निपदेन शब्दरूप देवताप्रक्षाथनाथे wearers fai we ga सत्यामपि लक्षणायां येन खशक्छवाचकत्वसब्बन्धन प्रक्लतो शब्द लक्षणा न तेनेव मम्बन्धन विक्तताविति हारमेदाद्युक्षः पटाम्तरप्रकषेपः |

वस्तुतस्तु शब्दस्य देवतात्वेऽपि श्रपूर्व्वीयदेवतारूपशब्द वाच्यत्व सम्बन्धेनाऽयेस्याऽप्यपूम्यसम्बन्ध(त्‌ प्रकाश्यत्वोपपत्तन मन्त्रान्तगता-

ATATATA: | qs

seatfans शब्टलक्षणेति am atfeaera oerrcrac: | अतएव सव्वत्रैव aqua “पूयति वा एतद्टचोऽश्षरपदेन ageta amid नोडे"दिति ऋग रोदपय्युदासोऽपि awa | अतएव तत्कायप्रकाशनाथं ततप्रकाशनसभ्ेऋगन्तरोदएव कार्य्यो वेदिकत्वसामान्धात्‌। तदसश्चवे लोकिकवाक्योहः तथा “न माता- aaa’ faarafaqne मात्रादिशब्टोद्प्रतिषिधो$पि “न माता aga न पिते“त्वा दि रूपोऽन्यक्रोषलिङकम्‌ । यद्यपि च नाऽयं प्रतिषेधविधि- न्यौयप्राप्ततवादिव्यक्नम्‌ भन््ाधिकरणे कौस्तुभे। तथा$पि नित्यानु- वाद एवाऽथमन्यव्रोदलिङ्म्‌। नचोष्टस्य न्धायसिदत्वे विक्ततिविशेषं “विश्वेषां देवानामुखाणां वधानां मेदसोऽनुतरूहि waa च्छागस्य वपायनेदसोऽनुन्रूदो"त्यादिमन्पाठवेयथ्यं तस्य मन्तभ्बेषप्रायचित्त- प्रा्िफलकमन््रत्वसिदएथल्त्‌। < । ३।१।

॥ ज।ति ॥ aired “पौण्डरोकाणि वर्ह षि val’ fa शतं । aa वह्िःपदेन aqaraife इविरासादनवैदिस्तरणडोठषटन- पविच्रकरणादोनि लक्षयित्वा तदुदेश्येन पुण्डरोकाणि विधोयन्ते। जन्यत्वसम्बन्धाधकञ्च तदितः । तत्र वैदिस्तरणे प्रज्ञतिप्राप्े “स्तुणोत- वहिःपरिधत्त वैदिं.जामिं मा हिंसोरसुपाशयाना * दे ata रितैःसुपरेः निष्का दमे यजमानस्य ave” इति aaa व्िःपदे दभपदे चोहितव्य एव रितपदेऽपूयहितव्यो न afa चिन्तायां गुणस्य प्रज्ञतावविडहितत्वेन ततप्रकाथकपदस्या$घमवेताधत्वादनुडः.। कथञ्चि ान्ववणिकगुणविधिकस्पनया वा समवेता कत्वे$[पः शृ

जयामि a feafefa भाव्यसम्मतः qa: |

६८ भाष््टोपिका |

पुष्डरोकपदस्व गुशविशिष्टपश्मवावचित्वाहभपदस्थाने afeta ge- रोकपदेनेव तत्रिष्ठगुणप्रकाशन पपत्तनं पुनःपटान्तरेण प्रकाश aaa) अत।इरतपदस्य लोप एव नतु ततृखाने पदान्तर neq इति प्राप्त |

विधौ श्रुतस्य पुण्छरोकप रस्य गुण वि शिष्टपश्मवाचित्वे$पि wea द्भादिपदस्य ज(तिनात्रवाचित्वात्‌ त्मावप्रकाशना्थं जातिमाव- वाचकस्य पश्नादिपदस्येव दभीदिपदस्थाने afeaarq omar faa पदान्तरेण गुणप्रकाशनाथं इरितप्दस्थाने पुश्छरोकपद शक्छ- निष्ठगुणवाविपदान्तर) ङ भ्रावश्यक wa, तच्च यद्यपि “पुष्छराकां सिताग्भोज"मिति विकाण्छोयस्मरणात्‌ सितपदं प्रसज्यते, तथापि “यथ कप्यासं पुख्डरोकभेवमस्िष्ो” इति वेदे प्रयोगात्‌ पुष्छरो- ATI इत्यादो Taras एव शाख्नस्थानां पुखछरोकपदप्रयोगाच्च रक्ताम्भोजस्यैव विधेयत्वेन रक्पदमेवोहितव्यम्‌ शस्नदोपिका- यान्तु दभपदस्थाने पुच्छ रोकपदोहवत्‌। अरतःपाथसारथेरक्षगुणस्याऽपि तेनेव प्रकाशनाब्र रक्ञपद) शः सिष्टेदिति ध्येयम्‌ । < । ३।२।

॥ लोकिके ॥ देच पभो “यूपो यन्नस्य दुरिष्टमामुख्चते यद्युप- न्धसेद् त्रस्य दुरिष्टमामु चते तस्माद्युपोनोपस्पश्योयव्यकं युपसुप- समशेदेष ते वायो इति, ब्रयाद्यदि दावैतो ते वायू इति, यदि ama ते वायव” इति qaqi aa que प्रकरणादिना प्राप्तत्वात्‌ तत्तत्‌- संख्याकस्परथ एवेदं मन्विधानमित्यविवादम्‌। स्पशे; परं विदितः अविहितो वेति चिन्तायां प्रकरणादश्प्रतिग्रहेशटिन्यायेन च विहितस्पशणङ्नतया तत्रिमित्तकतया वा नेमित्तिकमिदं कम्धाऽङ्गतया

नवमाध्यायः gc

विधोयते। नषोदं दोषनिर्घातं aa विदिते तदभावादप्रहत्निः | awe विहितत्वेन अ्ररिष्टजनकल्वासग्धवेनाऽथ वादमाव्रलात्‌ । यदि- aa ॒स्यमशेनिषेधापिकयाद्यदिश्ब्टोपादानाच्ाऽश्वप्रतिग्ररुषटिवेलक्ष्य माशद्धयत। ततोऽस्ूबयं विहितस्वेव युपान्वारग्भादेः GIA ग्रशा- ग्रहणवत्‌ पालिकल्वसिद्धयर्थो निषेधः। ततश्च ततृकरणपन्चे भयं मन्व गटठोङ्गमिति यदिश्ब्दाविरोधः। यदि लष्टदोषदुष्टविकल्प- भिय निषधस्व रागप्रा्युपस्मशविषयत्वमाश्कयत, ततो निषैधस्याऽपि क्रतुमध्यप्रसक्लगमनागमन दिगप्रयुक्षयुपस्पश्च विषयत्वेन “नाऽगृतंवदेन- स्त्िथमुपेया” दित्यादिवत्‌ क्रत्वङ्गत्वोपपन्तः। स्पर्शस्य क्रतुवेगुख्यापाद- RAIA नत्‌प्रायञित्तत्वेन।ऽयं मन्विधिः क्रत्वे एव |

एवश्च युपानेकलत्वन्धायादेवे“लोत" इत्याय्यष्णोमन्तत्वसिद्धयथे पुनः पट्यते । नचैवमपि ऊङितमन्पाठमाव्रस्य प्रयोजनलाभेऽपि यदि इावित्यादिषिनियोगप्रयोजनाभावः देसच्रिधिपठितानां बयाणा- मेषां पाणाधिकरणन्धायेन ana विकल्यप्रसक्तावुत्‌कषं सिद्धयधेत्वा- दिति ae |

वस्तुतो awe पापापरपयायद्‌ रिष्टजनकत्वाभा asta निन्दाथैवादे ` यन्नप्रयोगजन्धयूपनिष्ठदुरिष्टस्य युपस्यशकर्तरि सञ्ारसङ्णोल्तनेनाऽस्य निषेधस्य यच्नप्रयोगसमापुयत्तरकालोनत्वावगमात्‌ पुरषाथेल्वावगतै- vaste तदोषनिवारणार्धस्व प्रायसित्तस्य लिङ्गन nace वाधिला परुषाथं त्वमेव । अतएव सूव्रभाष्यस्य खारस्याश्यूपका ापवर्गोत्तर- मेषैदं प्राय्ित्तं aq वात्तिकादिखारस्यात्‌ क्रतुमध्यगतलोकिकस्पे $पोति ध्य यम्‌ |

७० भाष्टोपिक्रा।

अतएव awea युपनिष्टदोषलनकलत्वादयन्नात्‌ ga कारसा- भावेन अशुचित्वापरपय्धायदोषाभावात्‌ क्रतुमध्यगतलोकिकस्पर्थेऽपि न दोषः! waua “युपचित्याद्यपस्पश्ने ज्ञाया्दिति स्ात्तंभपि प्रायञित्त वह्िःक्रतुविष्रयमेव । निषेधस्य qari | अरस्तु व तस्य सामान्यविपयत्वादन्तःक्रतुगतलोकिकविषयत्व- मपि। तदा तु ऋत्विक्कत्तुको विहितोऽपि स्पशः शामिच्रव- ्रिषिधविषय एव तमतिक्रम्य प्रहत्तस्वाऽऽतिविज्यविधानोपपत्तः। सर्वधा युपकारयखापवगे एवाऽयं पुरुषार्थो मन्रपादः। wavs निषेधवाक्ब- प्राप्तयूपमनृद्य मन्तव्रयमिदं खतन्बभेव तत्तत्‌संख्याकस्मशे निमित्त तश्लन्यदोषनि्घाताथं विधोयते। नतु कञ्चित्‌ कस्वचिदूह इति सिम्‌ । € । ३।३।

॥ अन्याय ॥ दैत्तएवप श्पाशप्रमोचनेऽनुमन्वणदयमान्नातम्‌ । ‘sfefaaia प्रसुमोक्गत"मित्येकवचनान्तमेकं। “अदितिःपाशान्‌ प्रमुमोक्गेतानि"ति बडवचनान्तमपरं। तव्राऽन्छ श्या$पि विकल्येनेक- पाथकायानेव meat निवेश इति वच्छते । तदेतकन्त्रहयं दिपशकायां विक्षतावतिदेशेन प्राप्तं तवेकवचनान्तस्य तावत्‌ प्रज्ञतावेव समवेत- पाशसख्याप्रक।शकत्वादु दिवचनेनोह इत्यविवादमेव। नच प्रति- पागमोचनमस्व ठत्तरनृ हःशक्षः। भ्रस्याऽनुमन्तणमन्बत्वेन ava प्रयोगात्‌ । BITS तु प्रक्रतावसमवैताधैकत्वन शरदृष्टाथे वा ayers वा प्रयोगादिक्ततावनृहः ।

aq वा लक्षणयाऽप्यथेप्रकाशकत्वे मग्भवति सापुत्वाद्यधेक- त्वस्याऽन्धाखत्वा इदवचनस्येकत्वलकषणशा्थं त्वम्‌ । तथाऽपि area

नवमाध्यायः | ॐ

अयावयवजन्धावयवि्ठत्तिसं ख्या त्व सम्बन्धन प्रहतावैकत्व ल्षण।या इव विक्षतो हित्वलकत्तणया अपि सम्भवादनुष्.। add “निषि मुपांश्िशत्यनुशासनेनेव विहितत्वात्‌ न च टृष्टानुविधि ज्डन्दसि भवतोग्यनुासनात्‌ प्रक्षतावस्य टृष्टत्वेनेकत्वलक्तकत्वेऽपि विक्तता- qevaa दित्वलक्षकत्वातुपपत्तिरिति। वाच्यम्‌ । प्रकरणन पक्ततो eeaacfaena = famarafa zea इतरथोत्‌कषंणा,स्य मन््रस्योपपत्तरेकल्वस्या$पि लस्षणानापत्तेः। अतो हिपाशक्ायामपि विकल्प न॒ दिवचनव्रद्वचनप्रयोग इति. प्राप्त सत्यं। निर्क्ष- सम्बन्धेन fea लक्षणासम्भवस्तथाऽपि सा किं “quig” इत्यनु शासनचिष्टतया निर्क्षलक्षणा वा ai“agrat घोष" इतिवत्‌ साग््- faat वा, aissa: भलुशासनस्य “दृष्टानुविधिः छन्द सो"त्यनेन यज्रैव Use दशनं तदिषयत्वनेव नियतत्वात्‌ । न्यथा वैदिकपरमाण- प्रमितमातस्य दष्टपटार्यत्वे विश्वजिति सखर्गकामपदे ऊष्ादो च छान्दस विधिप्रघल्यापत्तः। अरतज्छान्दसविधेः पठितमावविषयत्वा- दिक्षतावतिदिषटटमन्वं ्रप्रतत्तनाऽनुशासनिकनिरूट्लक्षणया हित्वोप- शितिः । < । ३।४।

॥ नान्त्यः ॥ अनुशासन।प्रिषयोभूते$पि वहइवचनस्य लक्तणाङ्गो- कारे अ्रनुशासनवेयष्यापत्तः We वासा तथाऽपि amat यया वरच्या एकलत्वोपरस्थििने an विक्रती feenufefafefa प्रक्रत हत्तिब्राधात्तहार कस्य व इव चनस्या$पि ara हित्वप्रकाशनरूपकायानु- रोधेन शक्तादिवचनप्रसेपावश्यग्भावः। खाधोने शब्दप्रयोगे किमित्य- वाचकं पदं प्रयोश्यामद् इति न्धायात्‌। ware हित्वोपखि खरम्‌

92 भाट्दोपिका |

ङ्ृलिविन्धासोप्यनाशद्यः मन्पदान्तराशामर्धवबोधकत्वानापत्तः । भरतणए्व ब्पाशकसख्यले बद्व चनप्रयोगेऽपि न aa aaa went निरूढलक्षणया wana wa तस्मिग्मन्वल्वात्‌ इड waar बहत्वप्रकाशके तस्मिश्मन्त्वानुपपत्तः । € । १ । ५।

॥ विप्रतिपत्तौ ॥ बहवचनान्तपाशमन्स्य टे्एव निवेशमङ्गो- क्त्य fanaraefafera: । स एव त्वि faxed far वडपाश्काया- मुत्‌ कषे उत es एव निश इति । तव बहुलप्रकाशनलिङ्कादनुष्ान- सादेश्यादेबोधे पषातुमन््रशादिवदिक्लतावुत्‌कषः। न च तदत्‌ सामान्यसम्बन्धवोधकप्रमाणाभावः च्योतिष्टोममद्ाप्रकरखस्येवा- न्ध॑क्वतदङ्गन्यायसषक्तस्य «WITT सामान्धसम्बन्धवोधकस्व सश्वात्‌। नचैवमपि पाशप्रातिपदिक।्॑स्य पाशस्य दितोयाधंस्व क aa प्रमोचनभावनायाख प्रधानभ्रूताया asta सश्चवेन aquia- पादक्ानां जलिङ्कविरोधाभावेन।ऽनुष्ठानमादेश्यादिबाके प्रमाशाभावाव्र गुणभूतबदव चनमावानु रोधेनोत्‌कषेकल्यना युक्तेति । वा्यम्‌। अने- कैषामपि पदनामेकब्रोद्यादिपदानुरोधेन व्राहिप्रयोग va agia- वदृत्‌कषेस्वा$पुपपपत्तः। इतरथा . एकपूषपदानुरोधेनेतग्पदाना- मुत्कषौनापत्तेखच । गुणभूतलिङ्कानुरोधेन प्रातिपदिकादेमेंषो वच्चे सहगचवद्गुणभूतवचनानुरोधेनाऽपि तदत्‌ कर्षोपपत्तश्च प्रातिपदि- काथैवलञिद्कसंख्यादेरपि कारकणएवाऽन्वयेन प्रातिपदिकाथे प्रति. सं्यादेगुणत्वे प्रमाणाभावाच्च । एवश्चेकवचनान्तपाशमन्् श विकस्योऽप्यष्टदोषदुष्टो न भवेदितिप्राप् |

नातोत्‌कषेः । गुणभूतबद्टवचनानुरोधेन प्रधानभूतानां बह्कना-

नव॑माच्यायः | र

मुतकषं प्रमाणाभावात्‌। विभक्घुपपात्तलिङ्गसंख्यान्वयिलरूपसक्व- समख्यानुरोधेन पाण्णिकान्वयबेलायां लिक्गसंखयादेः प्रतिपदः काथं प्रत्प्राधान्धनेवाऽन्वयाज्च, aad लिङ्क द्यतनुरोधेन प्रधान- भूतवद्ुतरेतरपद सदहोचस्या$प्यनापत्तिः गुणभूतानुरोधेन प्रधान भूतस्य सद्ोचेऽपि प्रकरणश।दिवाधपसक्रनोत्‌कषे प्रमाणाभावात्‌ । सदह्ोचे श्रवजंनोयतया नान्तरोयकसत्रिधिवाधे$पि sane नान्त Tamanna तद्ाधस्याऽन्धाय्यत्व'चच । यु८दिपदानान्तु गुण- त्वाभावात्‌ तदयतिरेकेणेतरपदडानां प्रक्नतोपयोम्यथेप्रतिपादकला- भावाञ्चोत्‌कषं इति वेषम्यम्‌। unt तु पश्पाशकम्कोखोचन- माज्रप्रक।शनस्येवोपयोगित्वात्‌ Pana: खरूपेश प्रकाशना- नपे्तत्वात्‌ संखावाचकपदवेयर्यपरिषाराथं तस्य पाशसंखा- प्रकाशनोपयोगकल्पनेऽपि नेतरपदानां तद्यतिरेकेण प्रक्षलोप- योम््ाप्रतिपादकत्वमिति विशेषः । श्रतणएव बहुवचनं “quiq” इत्येवं सखशक्धबद्ुत्वाश्रयोभूतपाशावयवजन्यपाशरूपावय विहत्तित्व- सम्बन्धेनेकत्वलक्षणाथे मेव |

एवच्च फलमुखत्वाहिषमशिष्टोऽपि विकल्पो न दोषायेति धैययम्‌। इतरथोत्‌कषपर्ेऽपि एकवचनान्तमन्तस्मैवोडेन बड्पाश- कायामन्धस्यामिव aqua बद्वचनान्तत्वोपपत्तम्तत्‌पाठफल- मन्वत्वमाव्रसिशिरूपं मन्दं स्यात्‌ 1 2141

॥ अपूर्वं Wace दशंपूणंमासयोः “पत्रौंसब्र्य"त्येकवचनान्तो मन्वएकपव्रोकप्रयोगद्व दिवद्टपत्रोकप्रयोगयोरष्यविकारेणेव प्रयो-

wer) न च लिङ्गनेकपन्नोकप्रयोगण्व मन््रोऽष्गः दिव्पत्रोक- ? (|

७४ भाद्टोपका |

प्रयोगयोस्तुेनाऽतिदिश्यत इति gai प्रयोगयोः परस्परं प्रकतिविकार भावै प्रमाणाभावात्‌, fare वच्यमाणरोत्या सव्वैसाधारणत्वाञ्च | ay fe उपदेशाख्यप्रापकप्रमाणस्येकमात विषयत्वम्‌ अन्यत्र च कासु वेनाऽतिदेशतः प्रािस्तत्रैवोहः। न च प्रापकप्रमाणस्य सव्वे- विषयत्वे wa च पाशन्धायेन प्राधिपदिकादिलिङ्कस्य सव्वविषय- त्वोपपत्तरेकवचन।तुरोधेन सङो चायोगाब्र (ऽस्य प्राप कप्रमणस्येकपब्रो- प्रयोगमाश्रविषयत्वम्‌। न च क्रतुपशूनां समानविधानत्वक्षत्वा- चिन्तायां “प्रास्मा” इत्यस्य लिङ्गानुरोधेन मेषोवव्नं सद्धोचवदि हा- प्येकषचनानुरोश्रन मन््रसङ्धोचोपपत्तिरिति वाचम्‌ विना ae पुलिङ्गस्य लत्तणायां प्रमाणाभावेन aa सद्धोचोपपत्तावपि wad सङ्कोचे प्रमाणाभावात्‌ aga दिबदड्पन्नो कप्रयोगे एकवचनस्य लक्षणा । प्रत्यकव्यक्तिगते कलत्वाभिप्रायेण agua: यथेव हि शक्ता घटा इत्यादौ शुक्त गुणस्य प्रत्यकतत्तित्वनाऽन्वयः । त्येकवच- नाभि;हतस्येकत्वस्याऽपि प्रत्येकव्यक्ति्र्तित्वेनाऽन्वये न काचित्‌ afa., aad “बहुषु बहुवच न"मित्याद्यनुशासनस्य निविषयत्वा- पत्तिः। वबद्ुत्वस्य शाब्दबोधे विवक्तायां तदुपपत्तेः । नचेवं पशना यजेतेत्यादौ दितिपश्ग्रहणऽपि बाघधकानापत्तिः, प्रथमातिक्रमे क(रणाभ।वेनेकवचनस्ये च्छ कःपश्वम्त रव्याठत्तिफलकत्वोपपत्तः। WAT दिवडपतोक प्रयोगे एकवचन। न्तस्येव HAE प्रयोगोपपत्तन तोदो न वा शब्रोहोणा aa” तिवनज्ञोप इति सिम्‌ । < । २। ७।

॥ विक्लतो ॥ एवं प्रक्रतावैव समवेता्थैकत्वेन दिवडपन्न)प्रयो- गयोरपि मन््रस्याऽविकारे fag विक्षतो दिबहुपन्नोकप्रयोगयोरपि

नवमाध्यायः। ७४

प्रत्येकब्यक्गिगतत्वनेवे कवचनस्य प्रयोगोपपत्तर्नोद्िः। नच वमनेक- पाशकायां fanaafe एकवचनान्तस्य पाशमन्स्योहान।पत्तिः एकवचनस्य प्रत्यकव्यक्षिगतत्वनोपपत्त रिति वाच्यम्‌ प्रकतौ पाश

स्ये कत्वेन तह्नते कवचन स्याऽपूव्व साधनदत्तिपरिच्छदकोभूतसं ख्य) प्रका-

शकत्वन विक्षतावपि तादशसंल्याप्रकराशनाधे मूडावश्यम्भावात्‌ |

WRT त्वकवचनस्य प्रमाणान्तरावष्टतपन्रानेकत्वावरुचप्रयोगविषधे$भपि- पाशाधिकरणन्यायेन प्रहच्यवगतेनं परि च्छद कोभूतनसंख्याप्रकाशकलत्व- 7 fafa वेषम्यम्‌। < । ३।८।

॥ अधिगुः॥ एवं क्रतुपशूनां समानविधानलत्वपूरव्वपचचे प्रास्मा इत्यभिगुप्रैषएकवचनान्तएव तैषु प्रयोक्तव्यः। पन्रोश्चब्दवत्‌। नत्वकवचनानुरोधेनेकपणशक एव ठेक्तादौ एकवचनस्य प्रत्यकव्यक्यभि प्रायेण गणेऽपि त्येव सम्भवात्‌ । भतएव यस्य पुलिङ्गस्य Zar स््रोपुगणे भसम्भवस्तव्रात्यन्तनिषिदहलक्षणायां प्रमा शाभावान््षो वस्लै- पुपशष्वव सष्कोच इति वेषम्यम्‌ । असमानविधानत्वसिष्ठान्त तु “प्रास्मा” इत्ययं वचने लिङ्ग च “men स्याम्निं भरतादित्यवमूहितव्य एव । तदेत तान्यस्य समानविधानल्वविचारस्य प्रयोजनमा- कथनम्‌। < । २।९।

॥ प्रतिनिधो ॥ यत्र तु अरवयवसाटश्यन प्रतिनिधिनियमो यथा नोवारपूतोकादौ तत्र ब्रोद्यादिशास््रेणेव नोवारादिगतव्रीद्यवयव- समानजातोयावयवानामपि साधनत्वावगतैः संस्कारविधौनां मुख्थ- दरव्यसमानविधानलस्य ante सथापितत्वात्‌ “area मेधेति मन््ोऽपि अरविकारेणेव प्रवत्तते। नतु नीवाराणामित्येवमू fener: |

98 wrecifaant |

एवं सोमपदघटितमन्व। cafe, प्रतिनिषौ सुख्यस्थानापच विदेशे प्रमाणाभावात्‌ नच नोवारगतव्रोद्यवयवादौ त्रोहित्वजातो प्रमाणामाषेन ay कथं व्रोदहदिपदप्रयोगः। पुरोडाशप्रक्ततित्वस्य quad ब्रोहिपद वाखव्रोहित्वजातैः प्रक्षतित्व।योगे व्रोहिपदेन लक्षणया त्रो हित्वप्त।धन तात्तिप्तसाधनताकत्वसम्बन्देन व्रोद्यवयविन wa तद वयव नामप्युपादानेन नोवारगतत्रोद्चवयवानामपि प्रका- शमोपपत्तः। त्रो हिभियेजेमत्यनेन हि त्रोहित्वजातः साधनता शब्देनोच्यते तदाश्चयावयविनस्तदवयवानाश्च साधनता त्व्थीदाखि- प्यते wae Sala ।

वस्तुतः पुरोडाशस्य ब्रोद्यवयवतण्लप्रक्षतित्वस्येव waa aife- पदेन ब्रोद्वयवानामेव aware) सोमत्वादिकं त्ववयवावयवि- हत्तिजातिरिति पूलोकगतसोमावयवैष्वऽपि साऽखू्यव gata विजातोयावयवब!इख्यात्‌ तु सा नाऽभिव्यज्यते। भ्रतस्तत्राऽपि नोहः । यदि fe नोवारत्वादिना नोवाराणां प्रतिनिधौ साधनत्वं भवेत्‌ तदा तेषां साङ्घप्रधानकरणशासम्भवे कम्पविष्याल्तिप्रानां संस्कारतिचुपत्तरप्रहत्तिकतया समानविधानत्वाभ।वाडवेद पृः |

वस्तुतस्तु तदाऽपि नोवारेषु atfeainfaedt प्रमाणाभावः! सत्यऽपि व्रोहिकायाप्त्वे लोकिकधगग्रहणनेव तेषं निराकाङ्क- त्वा्युपावरटस्तरणवदिषो वाऽतिदेशकस्पनानुपपत्तेः। WAIT युपा- azercusfa व्हिःसाध्यत्वसादृश्यादतिदेशापत्तः। फलचमसे q ‘aranrd प्रयच्छ"दिति लिङ्गादेवातिदेश इति वेषम्यम्‌। यदि तु द्रव्यमावर!सब्धवे कर्यीविधिमाव,लोचनयेव संस्कारविधिभ्यः पूर्वमेव

नवमाध्यायः | ॐ9ॐ

नोव (रणां साधनत्व।वणम इति fanaa वेषां प्रोक्तण।दिघम्पांगे समन विध(नत्वेऽपि “ब्रोडोणां मेध इति ame यव प्रयोग इव नोव(रप्रयोगेऽपि लोपो भवेन्न Ze |

इयमेव च wal गतिर्यतर नाऽवयवघरटितसादश्येन प्रतिनिधियेधाऽव- घातप्रतिनिधितयानखनिनिलख्चनादौ । aa waa wire लोपो$^पिषवनमसि वनस्पत्य ” मित्यादिमन्वमावलोपो वा । mera तु नोवारपूनोक।दोनाम्‌ अ्रवयवधघरितसादृश्येन प्रतिनिधित्वाद्‌ द्रव्य Weta साधनत्वावगतैः संस्काराणामिव ब्रोद्यादिपदधघरितमन्ब- स्वाऽपि अनृषेन प्राष्यविघातः। तदेतदपि तार्तोयाधिकरणस्व प्रयोजनमावकथनम्‌ । < 21 Qo |

॥ प्रसं सगिषु usa भ्रप्रिगुप्रेषे “उदोचोनाम्‌ we पटोनिधत्तात्‌ सूय वक्ुगमयताहातं प्राणमन्ववद्जनादन्तरिसमसुन्दिशः ओज ष धवाोँ शरोर“ मिति शरुतं aa पश्गण अस्यत्येकवचने दिवचनबहु- व चनोषो निरपवादः। पद शत्यत्राऽनृषोऽपि चश्ुरादिपञ्चकविषये तूहानृषचिन्तायां सव्यऽपि -भपिष्ठनभेदे इन्द्रियं लाघवादयासज्य- हच्येकमेव कथ्यते! अभिमतञ्च परेषामपोदं प्राणवायौ । wae तस्थैकलत्वादेकवचनं समवेताथे कमेव पशचभेदे तद्ग दादूहितव्यम्‌। प्रणपदवाक्छ प्राणन्तु अधिष्ठानस्याऽपाकत्वादेकमेषेति aa सुतरा- मूहः। शरोरस्य तु प्रत्यक्षत एकत्वात्‌ ततोऽपि । a च agar areata एकगोलकविनाथेऽपि चाश्ुषानापत्तिः एक- गोलकमा्रठत्ति खण्ड चन्ुरन्तरेणेव चाश्ुपोपपत्तरितिप्राप्त, भित्र देयावशितखयमेदे तद घेयभेदस्य रूपादावोत्‌समिकस्य त्यागेन

ot भाद्दोपिका |

व्यासज्यघ्ठत्तित कल्पने प्रमाणाभावाटन्यथासव्व॑प्राशिसाधारण्येनेक- चषुःकल्पनापत्तावस्मादिष्टसिदयापत्तेः प्रत्यपिष्ठानं नाने बेन्दरियम्‌ | तच्च प्रमाण।न्तरवशत्तेज सादोत्यन्धदेतत्‌ | at पन्रोन्धाथेने कत्वस्य परत्येकव्य क्यभिप्रायेणाऽपुपपत्तेरनृष एव |

वस्तुतस्तु गोलकाधिषठितस्य सूगगमनासम्धवात्‌ ततो निगैत- स्येवा$व चश्षुःपदेनाभिधानं । न च पयग्निकरणोत्तरमेवाभिगुप्रेषात्‌ तदानोख्च wut गोलकखयत्वान्न निगेमनमिति वाच्यम्‌ अनन्तरभाविसंन्नपनफलस्येव पुष्वैमुच्यमानत्वन बाधकाभावात्‌ | wag निगेतस्य चक्षुषः प्रदोपप्रभावदनेकस्याऽपि संसर्गेणेकोभावात्‌ परकततावेकवचनं निव्वा्यम्‌। aaa वि्लतावपि तथेव सम्भ वादनुहः । न हि निगतचक्षुषां प्रदोपान।मिव भित्रदे्ावस्थानस्यैवकल्यना त्ैकौ- भावः! एकगोलकनिमोलने ततपुरःप्रदेशावस्ितघटादेर्गोलकाम्तर- शितचन्नुषा द शेनेन निगंतचन्तुषो विस्फारणकल्पनादेकौभावोपपत्तः | va च तेजसा दिवच्त्षषद्ादिकमपि श्रवयवावयवि्ठत्तिजातिः | तेन तत्तद्नोलकखिततत्तश्चक्षभिरारब्धोवयव्यऽपि चक्षरेवेति नोह प्रसक्तिः। एवं प्रणपदवाचखघ्रणिन्दरिधेऽपि बोध्यम्‌। शरोरे तु यद्यपि नेकोभ।वसम्भवस्तथापुययमानस्य कारणोभूतस्च्छ एथिव्यां लय।परपयायगमनस्य प्रत्यत्तवाधितत्वात्‌ प्रक्षतावेव स्तुत्यथेसुच्य- मानतया श्रसमवेताथेकलादनुद्ो Fea शरोरे ae केचि दिच्छन्ति।<€। २ ee

॥ एकधा ॥ ततेव प्रेषे ^एकधाऽस्य त्वचमाच्छता” दिति War | aa षष्ठयन्तं दितोयान्त्ध पशुगण दिवद््वचनान्तेनोदहितव्यमित्य-

नवमाध्यायः। sé

विवादम्‌ एकधाशष्दस्य तविकारोऽथ वा भ्रभ्यास्तषातमको भाक्त AE इति चिन्तायां एकधाशब्दस्य एकप्रयनत्राध्यत्वे एकदेशकालत्वं च लौकिकप्रयोगेण ननाधेकत्व।वगतेः प्रक्षतावैकत्वात्चचोदेशतः कालतो वा साहित्यरूपधौऽत्म्बवेन त्वचःसाक्रस्यषम्पत्तये एक- प्रयब्र भाध्यलवस्यव ग्राह्यत्व$पि विक्लतावश्ुताभ्यासकसख्पने प्रमाणा भवादे कधा गब्देनाधौन्तरभूतं देशतः कालतो वाऽनेकत्वकष्िदन- सादहित्यमेव शक्या प्रकाश्यत इत्यविकारादनुः । यदि तु उपकार- - एृष्टभनावेन पटार्थान!मतिदेणात्‌ wad यस्य शब्दस्य योर्यो निर्णोत- स्तस्य तदधण्रष्ठभाकेनेव प्राष्यवगतेनाःर्थान्तरप्रकाशनस्य प्रयोजनत्व- कष्पनसुपपत्तिमटिति विभाव्यते। तदाऽस्तु एकप्रयन्रसाध्यत्वमेव विक्लतावपेयकधाशब्द थैः । तथाऽपि तु नाऽभ्यासः। सद्द ्चरिते- नेवेकध। शब्दन सव्वेत्वग्‌गतेकप्रयत्र साध्य SARA AR शक्यत्वात्‌ | यद्यपि च सहितानां carat तलच।मेकप्रयत्र माध्यष्टैदनकत्वं बाधितम्‌ तथा$पि प्रतिप्रधानं गुणत्तयुक्षत्वा दु दृश्यानां त्वचां स।हित्य(विव- aug प्रत्येकमेव सम्प्रागादिवत्तास्कप्रयन्नसाध्यच्छेदनकत्वस्या न्वयबोघोपपत्त नार्थोऽभ्यासेनति ore

प्रकतौ यादृशनिणेयं प्रति यादृशपद न्नानस्य यादृशसामग्रो सचे फलोपधायकता विक्ततावपि तादृशसामग्रोसत्व एव तादृ$पद- waa तादृशनिणयोपधायकत्वं वाचम्‌ इतरथ। प्रक्रतिवङ्ञावानुप- पत्तः। तदिद UNA एकधाशञ्टेन सहकायग्यौन्स रने रपेच्यरेकत्वकत्वं विशेष्यतावच्छेटकोक्लत्य त्वग्विशेष्यकेकप्रयब्रसाध्यच्छटनकलवप्रकारकः पयािसंसगेको निणयोज नितः। न चाऽमोविक्ततौ सष्ृदुश्चरितेनैक.

द भाष्टोपिका |

धाशब्दन सद कार्य्यान्तरनेरपेश् ण सम्भवति । तस्व समुदि तत्वकत्वं fanaa च्छद को क्षत्याऽपि तादथबोधजन कत्वात्‌ | अतख तादय aa बाधितविषयत्वप्रतिसन्धानस्याऽपि उक्षनिणंये सहकारि कारणता areata) अधिकक्त।मग्रोकत्व(त्‌ प्रक्र तिवद्धा वबाघापत्तिः | अतः प्राक्ञतघद्क।(रिकारणम।चण प्रत्येकत्वम्विधेष्यकनिरु्ष- बोधजननाथै एकधापदस्य यावत्त चमभ्यास भावश्यक एव । सोऽयं भअभ्यासमात्रेण प्रक्ततितोऽन्यथाभाव)दृूह दति व्यवद्धियते न तु भयं वस्तुतः संस्कारोहादिस्षाधारणोशलच्षणाक्रान्त इति धायम्‌ । < । ३। १२।

॥ मेधपतितवन्‌ ॥ ava प्रेषे “उपनयत मेध्यादुर भाशासानामेध- पतिभ्यां मेधः मिति खलम्‌ । केषाञ्चित्‌ तु शाखिनां “मेघपतयो मेध- मिति। तव न तावच्छ(ख(मेदेनाऽत्र vase: एकदेशवेल- त्रयेऽपि शाखान्तराधिकरणन्धायेन प्रत्यभिन्नानवलेन तदेकत्वाव- गतेः । aaa तदर्धोऽपाक एव वाखः । तेन मेधस्य पशोः पति. यजमानो देवता वा Wal वश्यो न तूभय न च भिधपतित्वस्व wea तावच्छेद कस्येकत्वात्‌ तदवच्छिन्रोभयाभिधानेऽपि न दोषः इति वाचम्‌ तथत्वेऽपि इतरपदानां ततत्तदधंघटित तत्तदाकार विष- यकविलकरणबोधहयजनकत्वानुपपत्तेः। तथा fe यजमानपरत्वे यजमानाय यो मेधः पशर्भोगसाधनत्वनाऽऽसोत्‌ तं मेष्या भवन्त ऋत्विजः दुरो यश्नद!रश्चोत्तानोत्‌करयो म॑ध्य' उपनयत स्लोयदस्िखां यजमाननिष्टः फलं वा ्राशासानाः सन्त इत्यधेः देवतापक्े देवताये मेधं पश्माशासाना मेध्या भवन्तस्तं दुरःप्रति उपनयतेत्यधैः |

नवमाध्धायः। ८१

केचित्त ganas देवताये पश्माशासाना भवन्तो मेधास्तदोया दुरो awerafe शदयादोगु्रपमयतैत्वथं vary: । ware विल- सणवोधहयजनकत्वानुपपत्तरेकरूपएवाऽर्थो ATT | न ख बोध - इयजनकत्वे WNBA शब्दस्य सज्ञदथे प्रत्यायकलमिति निवम- uy एव दृषकतावोजं न च acasfe meter दिःशतस्व सक्लच्छवखाभावादिति वाच्यम्‌ तथाऽपि लिङकलिितश्ुतेरनेकात्व- कल्पनागोरवभिया रएकस्येवाऽथेस्य वाश्चत्यात्‌ afew किंपरल- fafa चिन्तायां देवताया विग्रहाद्यभाषेन खामित्वापरपर््यायपति- त्वाजुपपन्तेयेजमानपरत्वमेव । न च तस्यैकत्वन दिव्नानुपपतिः पाशन्धायेन तदुपपत्तेः |

वस्तुतस्तु दम्पत्योग्यौसज्यहत्तिकातत्वैक्षा्यजेतेतिवदेक वक्षमं पब्नोयजमानाभिप्रायेख च वसखानावितिवदुदहिक्वनम्‌ । ware. पब्रोकप्रयोगे डिवचनान्तएव nals त्वकवचनान्तएकेतिं ` नाऽख्मग्मते विकल्योऽपोति प्राप्षे-

यजमानपरत्वे पोरा ासनस्य तावत्‌ fawaaa sae eferer- दोनां चाऽश्रुतानां कल्यनाव्र तदाशासनमपि सम्भवि ¦ ऋतोटेव- स्ादिव्ववहारसिद्ययथं देवताया रपि खोकाराख्वसग्बन्धख ठदतो- ` साधितत्वत्‌ तमादाय मेधपतित्वोपपत्तदेवतापरत्वभेव । कचनन्तु त्वदुक्षरोत्ेव देवतालस्व भम्बोषोमयो््खासन्धदल्तिलवादेकत्वोपपत्त- रधिष्ठानमेदेन च दहदित्वोपपरषमेमाऽपुगपपन्नमेव । कलेतवद्व च देवतात्वेऽपि मेधपतित्वं सामानाधिकरख्छादेवोपपन्रमिति न काचित्‌ ` तिः |

११

GR भाद्टोपिका।

एवश्च. विकल्पोऽपि फलमुखत्वात्र दोषाय । प्रयोजनं पूव्वपचै at eng विकल्प अथ दयानुसन्धाने faa तलगरिमाधि- करणे THA < । ३। eas |

॥ नियमो atu ay देवतात्वभेकमधिष्ठानन्तु एकं ag वा aa हिवचनान्तस्याऽधिष्ठानपरल्वात्‌ तदनुरोधेन: । एकवचना- न्तस्य त्वविचार एव देवतात्वस्येकत्वात्‌ यथा “वायव्यं श्वेतमालभेत" “वग्बदेवं धुस््रमालभेत” “a एतान्‌ पशूनादित्येभ्य ्रालमेते"त्यादौ | wa वायुरेकमधिष्ठानं विश्वशब्दस्य समस्तवाचित्वाददवो देवा अधिष्ठानम्‌ । यद्यपि च शब्दस्यैव देवत्वा ब्राऽ्रशब्दानां age | तथाऽपि देवखादिव्यवहारसिष्यथं कल्पस्य सरोकार स्याऽप्यधं निष्ठ- स्येव कल्पनात्‌ खोकारघटितमेधपतिलस्याऽप्यध त एवोपपत्तरथ एवाऽव्राऽधिकरणे परम्यरया देवतात्वाधिष्ठानपदेनोच्त दति तदद्ु- त्वोपपतल्तिः। एवमादित्यानामपि बहनामेवाऽचिष्ानलवं बडइवच-. नानुरोधात्‌। न च शब्ट्स्व देवतात्वपश्चे चतुष्युपात्तदेवतात्वं प्राति- पदिकलश्छस्याऽ$ऽदित्यपएदस्येवाऽन्वयात्‌ तस्य चेकत्वेन बदुवचनेना- $प्यकत्वस्येव लक्षणात्‌ कथमधिष्ठानानेकत्वमिति वाच्यम्‌ सत्यामपि लक्षणायां शक्धाखयवाचकपददत्तित्वसम्बन्धनेव लक्षणादा खयरूपे- $ बद्त्वोपपत्तः । . भरतञ्च तत्र देवताधिष्ठानसंख्यानुरोघेन हिवच- AMINE: | टेवतात्वग्छेकम्‌ अनेकत्वे प्रमाणाभावात्‌ आदि- त्यभ्य इत्यत्राऽपि न बहुत्वं विभक्युपात्तदेवतालान्वयि अपि तु बदु त्वस्याऽर्थिकमर्थं सम्बन्धं wetat तत्तक्षस्तिते कलत्वमेषेति aatsfu देवतात्वैकल्म्‌। अस्तु वा बदुवचनबलात्‌ तत्र देवतात्वभद इति न

नवमाध्यायः। ल्ह

तदिष्टोदाहरणं किन्वग्रिमखज्रएव । तदेतत्‌ पृव्वाधिकारणस्य प्रयोजनमाश्रकथनमिति मन्तव्यम्‌ । <€ । ३। १४ ।

॥ श्र्थान्तरे ॥ यवर तु देवतात्वान्धनेकानि रधिष्ठानं त्ेकमनेकं वा तत्रेकवचन।म्तस्याऽपूयहो यथा “are पाब्नोवतं wag पावकाय पश्मालभमतः। “श्राग्नयः ayia: areal Aula: सोम्य" CMA अत्र त्वष्टुपन्नोवतोरग्निपावकयोखाधिष्ठाने कलत्वेऽपि afwa- चतुर्धोभेदादेवतात्वभदः। ठतोयोदाष्टके . तूभयभेदः। भतस्तव उभयोरपि मन्वथोस्तत्तत्‌ संख्यावशेनोषहः। न चाऽनयोमेग्योरथ- बयपरत्ववशेनोडहाङ्गोकारे wat विक्लतौ वा देवतात्वतदधिष्टान- ङूपाथमेदात्‌ ससुश्चयापत्तिरिति वाच्यम्‌ उभयोरपुप्रभया्थैप्रति- पादकत्वेन विकस्पोपपत्तः। एकवचनान्सो हि देवतात्वे परम्परा- सम्बन्धेन मेधपतित्वं वदन्‌ परम्पयरासम्बन्धधटकतया अधिष्ठानमपुरप- स्थापयति अग्नोषोभत्वादिना तदुपख्ितिस्तु मेघपतिपदादश- wai दिवचनान्तोऽपि अधिष्ठाने मेधपतित्वं वदनस्लोकाराख्यसम्ब- न्धस्य देवताल्ाधोनत्वाहवतातलमपुपपस्थापयतोति सत्य$पि विषयता- भदे उभयोर पुपभयोपस्थापकत्वाहिकल्योपपस्तिः |

इति ओो खण्डदेव विरचितायां भाष्दोपिक्षायां नवमस्य ठतोयपादः।

भाट्रदोपिका। AIATAITA: |

चतुथेपादः |

॥ च विं शति ॥ ava प्रेषे “aefanfaca वङ्‌ क्रयस्तानुष्वयोष्वा- वपतादिति” qa dasa aaa करणमन्बत्वाभावेऽपि समवेतः प्रका्रकलसब्भवे असम्ैताधथेत्वस्याऽग्धाग्धत्वादटविकार एव TTY इति तावदनाश्रह्कय विकारोऽपि कोटग्‌विध इति चिन्तायाम्‌--

प्रज्ञतिदृष्टपदान्यक्ात्वे प्रमाणाभावादग्रुतपदान्तरकल्पमाशुपपत्त यावत्‌ पश्मतसमस्तवंक्रिप्रकाथना्ें षड्विंश तिरस्छति पदहयाठत्ति- रेव । अतएव प्राक्नतपदवाधे प्रमाणाभावावर क्वचिदपि एकव्रचनो हः । “अदितिःपाशं मेधपतये au’ मित्यादावपि अभ्यासेनेव सव्वपाशादिप्र- RAAT: | WIA CT TAT AT STATA a ASAT HAT AAT लाघवाञ्च | अन्धथा feu जिधत्वेव मूष्ेनेव प्रकाश्यनोपपत्तो एकधापट- स्याऽप्यभ्यासानापत्तेः । न च एकत्वादोनां प्रक्षतावेकत्वादि नाऽनु- श्यत्वादपूव्वैसाधनोभूतसंख्यात्येन प्रकाशने च विक्ततावपि पश्चवह- त्वादे रपूत्वैघ्ाधनोभूनस्य wT बडवचनादिप्र्षपावश्यश्भाव इति वाश्यम्‌ । “aad छ णग्रोवं सोम्यं वभ्वु"मित्यादौ पश्च कत्वस्वेव तत्त दपृव्वै साधनत्वेन बहुत्वस्याऽविहितलवात्‌ प्राजापत्यानित्यादावपि यागबडहुत्वाथंमेव बडवचनोपादानेनाऽ$तिदेशप्रा्तस्य wa कत्वस्वेव

नवनाच्यायः | Cy

तत्तदपृव्बसाधनत्वाज्च । TAS ततूप्रकाथनाथमाहत्तिरेव Fass atl न तु qalfeacay पदान्तगप्रच्षपः। aq मूले एतत्‌- पच्चखाधनायथें षड़ विंशतिसंख्या पशूभयसम्बन्धप्रधानमिदं वाकं प्रति- ages ततृसम्बन्धं प्रकाश यितुमभ्यसनोयमिति युक्षिरुपन्यस्ता । सा सम्बन्धस्य षष्ठपथेस्व TIAA AINA TASS चाई- WAN सुतरां तदनुपपन्तः murach च तस्य प्रतिपशेनाऽपि प्रकाशनोपपत्तेरभ्यासे प्रमाणाभावादुपैछिता। अत उक्षयुक्षेपव पद- इयाभ्यासः प्रसाध्य इलि प्रथमः पत्तः | |

हितोयस्॒ पश्गणे एकप्रयोगविधिपरिष्ोतानामनेक्षेषां साङ्गानां यागानां यौगपच्ावगतेर्ंप्रकाशनकायष्वाऽपि वौभ- पश्यावगमात्‌ ` तदनुरोधेन बुगपदनेकप्रकाशकाप्रसेप्स्याऽवश्यकत्वा्- कचिच्छयमाशस्वेवाऽभ्यासः। “अदितिःपाश “मित्यादौ तु गुणानु- रोधेन प्रधानप्रातिपदिकस्याऽभ्यासे प्रमाशाभावादपि नाऽसौ अपि तु बहवचनाद्युह एव ।

यद्यपि च वद्ुत्वं न कस्यचिदङ् तथाऽपि पा्प्रातिपदिक्षना- ऽनैकपाशोपादाने साधुत्वे ततुप्रदेपस्येवाऽवश्यकल्वात्‌। wea वचनान्तपनो शब्दवत्‌ प्रत्यकबव्यक्यभिप्रायेखेकवचनप्रयोगः तस्य पाशेकत्वानेकलत्वसन्दे हजनकतया निर्णायकत्वाभावात्‌ । प्रह्नतिवद्गाव- ब्राधप्रसङ्गनाऽप्रयोख्यल्वाद तएव “दिधानयोसत्वचे"त्याद्युहाङ्गोकारे$पि VARs प्रयब्रहयसाध्यच्छदनकत्वगदगजनकतया निर्णायकत्वा- भावादगन्या एकधापदेऽभ्यासाङ्गोकरणम्‌ । प्रकते तु विवच्ति- ताथ विषये संशयजनकल्वाभावा्ोगपय्यसम्पन्तये ऊशहाङ्गोकरषमेव

Ge भाष्टोपिका।

युक्षम्‌ । तत्राऽपि षड्‌ विंशतिपदिक्षे भ्रन्धधात्व प्रमाणाभावात्‌ षड विंशलो षड विंश्रत इत्येवं वचन एवोषः। संख्याप्रधानत्वाचास्य वाक्घस्वाऽयमर्थोमिर्णीयते। तथाष्ि। waa दौ त्रय इत्यादयः संख्याशब्दाः संख्ययप्रधाना wa विंशत्यादयस्त॒संख्याप्रधानाः । CTIA च॒ ततुप्राधान्यं भअन्धुनयोः पाश्च॑योरवद्यतोति वचनात्‌ साकल्यावगमेन तत्‌प्रकाशनव्यष्यत्वात्‌ अतः प्रधानभूरूतषडविंशति- प्रातिपदिकेनाऽन्यधाभावः। नचैवं विंश्यतिगेवामितिवदंक्रोणां गुणत्व वंक्रोशब्दस्य षष्ठयन्तत्वापत्तिः। संख्याप्राचान्धेऽपि “टेवदत्ता- दयःपषत्‌" “पश्चपच्ाशतच्नरिहतः संवत्‌सरा"” इत्यादौ लक्षणया संखेपयशब्टस्य संखयासामानाधिकरण्यदशेनेन वंक्रिमल्ल्षलया वंक्रिशब्दस्याऽपि सामानाधिकरण्योपपत्तः।

न च लक्षणाभियेव संख्ययवंक्रि प्राधन्धं विंशतिर्गाव इति वदिति वाचम्‌ तथात्वेऽपि षड विति शब्दस्य संखेगयसामानाधिकरख्छ- सम्पत्तये तज्ञक्षणाङ्गोकारस्यावश्यकत्वात्‌। Ararat: पाश्णिका- न्वयषेलायामपि अभेदेनेवान्वय इति नियमानङ्ोकारे तु ममाऽपि वंक्रीणां समवेतलसम्बन्धेन संखयायामन्वयोपपत्तेन लक्षणा । न च वक्रिशब्दस्य वंक्रिमल्ल्तणया संखााविशेषणत्वे तस्या एकत्वेनेक- वचनापत्तिः aaa सखशक्याखयममवेतवत्तितसम्बन्धेनेकलत्व- qaqa! तव मते$पि damon षडविंशतिरित्येक- वचनेन खश्क्धाखयसमवायिठत्तित्वसम्बन्धन वद्ुत्वलक्षणाया भआव- nara: aad विनि मनाविरदः वंक्रिपदे जघन्यत्वस्येव नियामकत्वात्‌ way प्रधानभूतषडविंशतिपदे अन्यधाभावा

नवमाच्चायः | ८७

नुपपत्तः। ` “षड्विंशतो अनयो ama’sadt aay एवेति प्रापे |

“ता अनुष्ठरोश्चयावयता“दिति वंक्रोशामेव परामर्थाव्‌ तासामेव प्राधान्धं संखा तु तदिश्ेषणत्वनोपात्ताऽपि साकष्यसूचिकेति arse- टाथ तापत्तिः |

एवश्च षड विं शतिपदगतेकवचनस्य बहत्वलक्षणाथत्वनाऽसम- वेताथैत्वाब्ेवोहसम्धावना। पि तु षडविंशतिप्रातिपदिक एव समवेताधत्वादूहः | wae “दिपञ्चाशदनयोवेक्रय” इति. समस्य वचनमेव युक्षम्‌ । किञ्च प्रक्षतावप्य कैकस्मिन्‌ one त्रयोदश वरयो दश व॑क्रयः समस्यैव षडविश्तिपदेनोक्षा इति इाऽपि समस्येव सर्व्वः प्रकाशयितव्या इति गम्यते। यद्यपि च न्धायसिदहमपोदं समासवचनं एकध। षड विंशतिरिनि “fefeaear’ मित्याशख्ललायन- सूचस्ूलभृतयत्या सुब्रह्मख्यानुहवद भासोकन्तुमुचितम्‌ | तथाऽपि “षड्विंश तिरिति समासेन वे"ति साङ्क।यनसूत्रस्रूलभ्रूलखत्या प्रतत समासस्यऽप्यभ्यनुन्नानात्र विरोधः | अतएव पच्े;भ्यासेऽपि हदिवारमेव नतु aay) एकधाशब्ट्पैवसिति द्रष्टव्यम्‌ । वोष्छयैव यावत्‌ पश्च कप्रयब्रच्छद्यत् निणंयोपपत्तः । € । ४ । १।

॥ अष्वस्य WARY सवनोयपशरश्वस्नुपुरगोखगो ad

विदितो । तैषामेकप्रयोगत्वात्‌ तम््तणाऽध्रिगुप्रषे पठनोये अश्वस्य चतुस्त्रि शद क्रिकल्वादितरयोः प्रत्येकं षड विंशतिव॑क्रिकत्वात्‌ पूच्चैवत्‌ समस्य वचने षडगोतिरेषां वंक्रय इति प्राप्तम्‌। तत्राय मन्व: समान्रातः। ‘aqfa शद1 जिनो देवबन्धो वक्रो र्वस्य खधितिः समेति । अच्छिद्रा

ae भाष्टोपिका |

गात्रा वयुना BNA परुष्यरुरनुघष्याविशस्ते“ति | wre लिङ्कप्रक- TUT वंक्रिविशसनप्रेष एव विनियुज्यते न तु याज्यादौ waa पदेशिकेनाऽनेनाऽतिदेशपरापतस्वाऽप्रिगोरब्वविषये वंक्रिप्रकाश्नमावांथे वाध।दश्वस्वाऽयं मन्वान्धयोःस्तु दिपश्चाश्दटनयोवं क्रय एति समास इत्यपि प्राप्तम्‌ |

तज्रदमपरं वचन “न चतु्ज्ि शदिति ब्रूयात्‌ षडविंशतिरित्येव qa’fefa: तदनेन fat विधोयत इति चिन्तायां न ताव- दश्रप्रतिषेधविधिः स fe चतुख्िशत्‌पदमाज्रप्रतिषेधो वा स्यान्ताटटकप्रतिषेधो वा । उभयथाऽपि विहितप्रतिषैषे विकल्यापत्त- रसन्धवः। अन्य ऋग्ज्ञसषशापत्तिख ऋका प्रतिषेधे च षडशोति- रित्यवं समासस्येव प्राप्तः षडविंशतिपदयुक्षाऽधिगुपिषस्वाऽप्राप्तत्वेन तस्याऽपि विधाने वाक्बभेदापत्ते्च षड विंशतिपटेन षडशओोतिपदो- पेताधिगुप्रेषलश्षणया तस्वाऽनुवादत्वे च लच्चणेव दोषः। अतो न गिरागिरेतिवन्र चतुख्ख्ंशदिति निषेधानुवादः । षडविंशतिरिति च षडविंश्तिपद मात्रस्य पाठप्राप् मन्त्र इरापदवददिधान। तद्देव च निषेधानुवादवलाश्चतुख्िंशत्‌स्थानापन्नत्वं विधानवलाश्च मन्वाग्त- गेतषडविंश तिपदेनाऽ्डवंक्रिसं खा लक्षशायामपि न दोषः |

नचेवकारेश विधिशक्तिप्रतिवन्धान्र षड विंशतिरित्यस्ब fafira- मिति वाश्चम्‌ एवकारस्य विधिशक्िप्रतिबन्धकत्वे मानाभावात्‌) “wa चय वाऽवपन्तोत्वादौ agust विधिदशनाश्च । नचेवकारेश a एव विधेयत्वापादनेन षड विंशतिपदे विधेयत्वप्रतिवन्ध इति व श्म्‌ षड विंश्चतिपदस्येव विधिमङ्गोल्नत्येकका रस्वेवाऽयोगव्ाहत्तिरूयं we

नवमध्यायः। ce

मादाय चतुख्ि यत्‌पदव्याखाऽन्ययोगव्य ठत्तिरूपं फलमादा- येव वाऽनुवादत्वोपपत्तः । अतशाश्वे “षड्‌ विंशतिर्वाजिनो देववन्धो”- रिति wea इतरयोस्तु arena एव समासेनेति ore |

न॒ तावदग्रैवक।रोऽयोगव्याहठन्यथं कतयाऽन्ययोगव्य।हच्यघ कलया वाऽनुवादो वेयच्यापत्तः, पदमात्रेण स्त॒त्यनुपपत्त च॒ अन्धयोग- व्याचछनुवादस्य निषेधेनेव सिद्धो पुनरनेन करणे सुतरां daar । निर्दक्षदिविधैवकाराथं विधौ चाऽयोगव्याहठन्तस्तावत्‌ षड विंशति. पदस्य पर्ेऽप्यप्राप्तलादयोगस्याऽप्रसक्तत्वन विधानासग्धवः। वषड. विंश्यतिपदविधानावश्यकत्व ततएव ॒ तस्वाः प्राप्तत्वा्च । अतएव नाऽन्यनिहत्तः तदिधाने विकल्पस्याऽवश्यकत्वा्च । अतएवा^ऽव- यवाऽवपन्तो"त्यादावेवकाराथेविधौ “न ती पशो करोतोति afe- aerate cert कौस्तुमे |

aga निषेधसमभिषव्याद्तेवकारण्यले प्रतिप्रसवरूपता wfa- षयस्याऽनुवदतेव वाऽनुभवसिच्ा। शब्टशक्िवेचिवयस्याऽनुभव- भिहस्य!ऽपडोतुम यक्यत्वात्‌। न च वेगेषिके aa षड्विंशतिपदस्व प्रतिप्रसवः सम्भवति। न च प्राक्ततएवाऽधरिगो षड़यगोतिपदप्रप्ती तस्य प्रतिप्रसवः तथात्वं “a aqfen’fefa निषेधानुवाटानुप- पत्तः। वेशे षिकमन््ेणाऽष्वां गे प्राक्ताऽभ्निगुवाभेन aa षड विंश्यति- यदयप्रतिप्रसवानुपपत्तञ्च। तूपरगोखगयोहिपश्चाश्तपदप्राप्तौ तव षड विं श्रतिपदप्रतिप्रसबेऽपि निषधानुवादानुपपत्तिस्तदवसख्ेव |

अश्वलायनमताङ्गोकारे तु aw षड्‌विंशतिपदस्यैव स्वात्‌ प्रतिप्रसवानुपपत्तिः। अतएवकाररूपतात्पयग्राहकानु रोधेन षड-

१२

be भाष्दोपिका \

विंयतिपशोपललितषडशोतिपदोपेताभिगुपरेवलक्ष ष्या तस्येव प्रति- प्रसवः। सोऽपि न fata) एवकरेष।ऽनुवाद्यत्वावगमात्‌। तत्‌पासिञखलयम्‌ । “न चतुरि श” दित्यं वेशषिकमन्छ प्रतिषेधविधिः | aqfa यत्पदेन aaa तदादि सब्वेमन्धाभिधानात्‌। पदमाव- प्रतिषेधे aw षड विंशतिपद पराष्यभावेन “षड विंशतिरित्यव ब्रुय।*- दित्वस्याऽनुवादत्वानुपपत्तः | भतोवेश्षिकमन्वप्रतिषेधणएवाऽयं aaa “a तो पशो करोतो”तिवहिदहितप्रतिषिदहलादिकल्पः। अभाव ag च अतिदेशप्राप्तस्य षडशोतिपदोपेतस्वाऽप्रिगोरेव न्यायेन प्राप्त- लात्‌ षड विंशतिरित्यकेत्यलुवादः |

प्रा्वलायनमते तु “षडविंशतिःषड्वि शतिखतुखि शेषां वक्रय इत्येव माक।रक।ऽधनिगुप्रेषघ्य षड विंयतिपदेन लसख त्स्मैवा$यमनु- वादः। एतैनेवकारयुक्रवाक्षनोक्षविधाऽपिगुप्रेषस्येव प्रतिप्रसव- विधिः। वाचनिकेन चाऽच्निगुपरेषेण पाटप्राप्तस्य antennae arm चतुख्रिशदिति निषधोनित्यानुवादः। वेशेषिक्षमन्तस्य वाचःस्तोमाटौ विनियोग चच ॒वेयरथ्यमपि। uae विकल्पोऽपि नाऽ्टदोषदुष्टोभविष्यति | एवकारञ्चाऽयोगव्याहत्तरन्ययोगब्याठन्त- वीऽनुवादो भविच्यतोत्वपस्त7। निषेधपृव्वैकेवकारस्ले एवकार- सम्बन्धस्याऽनुवा दयत्वप्रतोतैः | ताटशस्थले यख्छरष्टा दिवदेवकारस्य1ऽपि स्वसम्बन्धिविधिप्रतिबन्धकत्वात्‌ |

अतएव उपवासाःपतस्तोत्युक्त उपवासानेव कुर्‌ न तु प्रवासं गच्छत्यत्र प्रवा सनि्रत्तिरेव विधेया न तूपवास इत्यनुभवसिद्ठम्‌ । aa तु न निषेधपूष्वैकता तज्राऽनुभवबलादेवकारसम्बन्धस्वाऽपि विधाने न

नवमाध्धायः। <~

का चित्‌ चति; । यथा^अच्रह्येवाऽवपन्तो"त्यादौ । प्रक्षते तु एवकारः स्रम्बन्धिनोऽधिगुपरेषस्याऽविधेयत्वान्न चतुरि शदित्येव निषेधविधिः, ास्त्रप्राप्तस्य निषेधाश्च “a तो पौ करोतो"तिवहिकल्पः) षड विं शतिरित्येवेत्ययं अकरणपक्ते न्याय प्राप्तानुवादःसब्रकरणप्रथं सया करणस्यैव निन्दार्थेवादः। एवश्च वेशेषिकमन्वस्य प्रकरणमपि न बाधितं भवति । fang बहइवचनान्तपाशमन्तवन्न विरुध्यते |

नचैवमधिगुपरेषस्य विधेयत्वेऽपि एवकाराथंस्येव वेशे षिकमन््रा- ख्यान्धनिहत्तिरूपस्य विधेयत्वोपपत्त“नं चतुर शदि"त्यस्येवाऽनुवादलव' fa न स्यादिति वाश्च एवमपि शास््प्राप्तनिहत्तरविथेषेण विकल्प- स्वाऽपरिह यत्वात्‌ अतएवात्र वाऽवपन्तो"त्यादावप्राप्षपरि- संख्यं वाऽङ्ोक्षता AGA तन््रब्रकारस्य तु तत्रेवकाराथे विधि apigaaaa विकल्पापत्तिस्तद्देव Qe तदनापत्तिरित्ययं पथ्थनु- योगोदुरुचरो नतुमम। न च तवाऽपि विनिगमनाविरताद- व्यम्‌ एवकारस्य$योगव्याहश्यन्ययोगव्याहत्तिरूपनानाथंकतया सन्दिग्धाथेकल्वेन निःसन्दिग्धाथेकनिषेधस्येव विधिता्गोकारात्‌ | अतःसिद्ोऽष्वमेधेऽप्यऽधरिगावृहः |

भग्र च सूत्रव्याख्यानुरोधेन किश्िद्ेलक्ष्येन च भाष्यकारण का- धिकरणं वात्तिंककारेण चाऽधिकरणदयमाचितं तत्‌प्रमेयमाव्र- लिखनप्रहत्तन मयोपैच्ितम्‌ । < । ४।२।

॥ वनिष्टु ॥ अ्निगुप्रेष एव “afagae माराविष्टोरूकं मन्ध aim” इति qa’ तत्रोरूकपदेन fa उलुकस्याऽभिधानं किंवा वपाया इलि चिन्तायां वपायासुरूकशचब्दप्रयोगाभ।वादन्धत्र वेदे ante

€.2 भाद्दोपिका \

wncenamasta च रोमाणि लोमानोत्यादौ रलघटितपदयोः समानहत्तिकत्वदशेनादुरूकपदेनोलुकाभिधानं तत्ोलुकबु्यावनिषटु माच्छिदतेति wears: । ततञ्चवपानेकत्वेनोरूक गबव्ट्स्यो इति प्राप्ता

न ` तावदनिष्टोः aqua लवनं निषिध्यते। दया दिवत्तस्य विद्धेन लवनस्वाऽवण्यकल्वात्‌। नाऽपि उलुकसादृश्यवुि- लंवन॑काले निषिध्यते अदृ्टारथैत्वापत्तः। अत उरूकशब्देनाऽवयव- योगन वपाभिधानभेव वपोच्वरणकाले वपां मन्यमाना चान्या वनिष्टु मा च्छिद्यतत्यधः। वनिष्टोवेपायोगोत्तरकालं लवितव्यत्वात्‌ wa- we पू्व्वलवभप्रतिषेधवचनं दृष्टां भवति । भवयवयोगञ्चोर- शब्टोविस्तोणंवाचो टोध॑म्डान्दसः। कशशब्दो Relat नामेकः देथे नामग्रहणात्‌ कशब्टो$पि aaa एव ततस्च पद यमिदं समासो वा विस्तोशं मेदोवपाख्यच्च तदथंः। न च रूढ्या योगवाधः। रेफ- चटितस्य पद स्योलुकेऽपि senna । wae वपानेकत्व उरूणिका- गोति पददयपन्ते उरूकाणोति समसपत्त च ऊहः कारः । < । ४। ३।

॥ प्रशसा ॥ तनैव प्रेषे “प्रशस्ावाह्क” इति अतं wa क्रणतादिति अनुषज्यते । aa प्र शसेत्यनेन fa करणोभूतः शास उश्यते उत प्र्स्तत्वमिति चिन्तायां प्रणंसयामटृष्टायेल्रापत्तः प्रशसेति ठतो- यान्तं अकारलोपेन Sat च शासवाचिश्यासशब्टख्ासिं वेशासमाव- wa इत्या दिलिङ्गगटसिवचनः। ततखासिना wea arefex- तैति प्रषाथेः। ` यद्यपि च खधितिरेव पशरुप्रकरण सामान्यतग्केदने विदितस्तथाऽपि argerea मान्रवशेकोविशेषविधिरनेन न fae- wa) अतञ्चाऽश्वमेघे “शतं वाजतादरितच्छरवोसयो भवन्तो"ति

नेवैमाध्याधः | ८;

भसिबडुत्वस्य विधानात्‌ तदनुरोधेन इति प्राप्त भाष्यकारादिभिरेवं aafed ` प्रत्यक्षविहितखधितिषस्ठ मानग्धव णिकशासविधिकल्य- नायां गोरवात्‌ ued प्रशस्तत्वपरमेवेति तत्त॒ aha “दथ- प्रयाजानिष्टा्ासमाहरे"ति वाक्यस्य लिखितत्व।च्छासस्याऽपि पशौ विदहितत्वनोपेचितम्‌ |

वस्तुतस्तु वोधायनादि सकलकल्पपय्थालोचनया शमपदस्य सख्धित,वपि शक्ववगमाद!इ च्छेदनेऽपि खधितेरेव cana मान्त्र व णिकद्रव्य।म्सकल्यना | यत्तु “असिं वेशासमाचक्षत" इति fay aq स्वधितेरेव अ{तितुस्यत्वेन qari भ्रसिशब्द्स्य fara सख धतिपर््या- यत्वेन Wise Ware खधितिपय्धायत्व सूचनां न विरुध्यते । अतश्च Way ewer करणत्वसत्वऽपि प्रशसेतिपदेन न तदभि धानं तका!रमातलोपस्य बाहुलकत्वे सम्भवति अ्रकारलोपस्य खस्य च वादुलकत्वाद्गोकारे प्रमाणाभावत्‌ दितोयादिवचनान्तलाङ्गो करेण बाहसामानाधिकरण्ये सश्चवति वेयधिकरणस्याऽन्धाग्यत्वाचच | दिवचनस्याऽकारादेशस्त सख तन्त्र tala इति न तस्य ayaa wae शनादटोषणोत्यादि प्रायपाढोऽपि सङ्गच्छते। -श्रतश्च प्रशसा- पटेन प्रशस्तत्वाभिधानात्‌ तस्य चाऽविकलत्व सूचनार्थं तयाऽदृष्टाथं ला- दा वि द्ावुदः । तजराऽपि प्राक्षतपदस्य aged छान्दसत्वादादु- aga इिपाशकायां विक्तलो वबदहुवचनान्तपाशमन््रस्यवाऽप्रठन्तः सखाधोने शब्दप्रनोगन्धायेन प्रशस्तान्‌ बाह्ननित्युडः। gas च प्रशासेरिति द्रश्व्यम्‌।

Wey महाभाष्यसखारस्यात्‌ कान्तधातोरिव सान्तधातोरपतुल्य-

९४ भष्दोपिका | aang faqfaa नस्त इत्यक्रोक्त्य शा सपदस्येव सेति छान्द- समित्वापाद्य प्रशंसा त्वसुक्षम्‌। यदा तु महावार्तिकखारस्वा- eens सान्तधातोः क्िप्विचावित्येतदटापादमानखरालुगुख्खा- च्छसुहिसायामित्यनुथिष्टस्य हि साधकस्य शसधा तोलंसकिवन्तस्य छतोयान्तरूपाखयणेऽपि च्छान्दसत्वकल्पनाहिंसासाधनखंधितिकर- शकात्वावगते ARTA: थासतदहाबेवोहोऽनुसन्धयः। € । > । ४ । ॥ श्य न ॥ ततेव प्रेष “Mana वन्तःक्णया"दिति waz तत्र WATS इव शब्दानुषङ्गण वक्षस उपमाथेमित्यविवादम्‌। शव- WRU साटश्यमित्यपि। तच्च वदुतरधर्मः सम्भवे कतिपयधर््ेरन्धा- ग्यत्वादाकार विशेषंणेव | was वक्त उद्दत्य कन्तंनाटिना श्येनाकादतां wary यष्टव्यमिति om विधिस्तु पश्चवत्‌ प्रक्षतित्वनेति प्रा भवदानवाक्ये“ऽधवत्षस” इति खवणात्‌ तस्यैव हविष्टप्रतोतेनं कन्तनादिना AA: शक्यः कल्पयितु तेन सादृश्यसम्यत्तिरविकलो- इरणादेव जायत इति अविकनोहरणं प्रकाययितुमेव सादृश्यानुवादो दृ्टाधत्वात्‌ । इतरथा श्येनाकारताया मान््रवकिक्ा विधाने गौरव- ACCA वाऽपद्येत | एवं “शलादोषणो कश्यपे वांसौ कवषोरूखेक- पर्णष्ठोवन्तदत्यादि"ष्वपि दृष्टव्यम्‌ | शला शलाके कश्यपे च कच्छपा- विव कवा गतिसाधनाश्वादियानसदशे सखेकपर््णाकरवोरपणा- क्रतो अरष्टोवन्तो widget अत्र च qaad सिचान्ते च श्येना- दौनामुपमानत्वस्याऽवश्यकत्वात्‌ asta चेवशब्दखवणन few) देव- दन्त इतिवद्रौणएत्वाभावात्‌ fae va ते वोरा इतिवद्चोविदददो अ्ननृदित्येनपदेनेवोपमानसिद्चरनुह एव श्यनादिपदानां sare

नवनाच्यायः। ९४

fae. कल्पसूतकारसग््रतखति यद्यपोदमधिश्षरणं नोहविचा रोपः योगि त॑धाऽपि प्राषङ्गिकलानब्र दोषः। < i sia

॥ प्रासङ्किके ॥ अम्निशोच्र “अम्नयेन्योतिष्ते पुरोडागमष्टा- कपालं निवपेद्यस्याग्निशुखतो इपेऽम्निषोत्र उद्दापेदि”ति श्रुतं तत किमिदं प्राय्ित्तः द्शादधैप्रणोतस्याऽम्नेरम्निशोच्रकारे उद्दान भवति afa faenai—

यच््छब्ट समभिव्याद्ृतेम लिड vege निमित्तलमुदानस्य प्रतोयते। म च तदद्ानमास्य नाशापरपर्यायस्य सम्भवति यत्‌- faferwe सव्वटासस्वनम कादाचित्‌कत्वव्याप्यनिमित्तस्या- सम्भवात्‌ ovat हविरात्तिन्धाधेन प्रतियो गितासम्बन्धेना$ग्नि- विशेषं । तत्राऽपि चाम्नेरवयवशोनाशस्य सब्वैटा सच्वादम्नि- त्वावच्छिब्रजगतोतलवत्तिसर्व्वाम्निनाशस्य च कदाप्यसष्धवा- cam करिष्यमाणाम्निोश्रप्रयोगोपयोग्यम्नित्वावच्छिन्प्रतियोगि- ताकनाश्स्येव प्रकरणादिना निमित्तत्वावसायादुकप्रयोगोपयोग्य- वयविनाश्च एवेदं भअवश्यश्चायम्थभिदनशोमादावपि वक्तव्य एव । प्रक्तप्रयोगोपयोगिकपालनाशस्येव निमिन्नत्वात्‌ ्रतस्तददेवेद- माराद्पकारक अम्निषोवाङ्गम्‌ ।

WTA वा नष्टस्वाग्नरुतपादकाङ्कायां वेखधन्धायेन पदान्तर- कल्प मयाऽस्या गनिषोतापे्ितादृष्टरूपान्न्यत्पादकत्वकल्पनया सत्रि- पत्योपकारकत्वमे व | मेदनष्टोमस्य ट्ट रुपकपालजनकत्वस्व बाधितत्वाटारादुपकारकत्वमिति fate: 1 भतणएवाऽम्नुयत्‌पादन- प्रयोजनाभा वादग्निषटोत्रे इते एतत्‌प्रायबिश्तवेय्यीपत्तः अहतेऽभ्नि-

८६ माद्दोापकीं i

Wa wage | weathers कपालक्ये निष्यत्रऽष्यहासनात्‌ पूव्वे भवत्येषेति faite: aster दर्थाधं प्र्णोतस्याऽप्यम्नेरम्नि- Vaan गल।चिनित्तसंक्कषयोरुभयोरपि aad aca कर्तव्यै- वैष्टिः। न च तथाऽपि ental वेधममन्क्ोदरणशाभावादुद्‌ ताम्नि- नाशाभावेन निमित्तभ(वः। उषहनत्वस्य इविङ्भयत्ववद म्नि विशओे- षणत्व नाऽविवक्तितत्वादिति ore

नाऽत्रोरतत्वं उदश्यविशेषणं करिष्थमाणप्रयोगोपयोगुगरतत्वाव- च्छिव्रप्रतियोगिताकविनाशस्येव निमित्तत्वात्‌ वेधस्येव चोहरणस्य निमित्तको रिप्रवेशाञ्च नाऽतिप्रसङ्गः उदतखागम्निरेवेति अग्निपद नित्बानुवादः। इतरथा अजरूपच्चे उच्च तत्वाभावादुश्त इत्यस्व पाच्ि- कत्वनानुवादत्वापत्तः , ग! हंपत्यादिनाशेऽ$पि श्योतिष्मतोख्चापत्तख | तख दर्णाधं प्रणोतेनेवाऽग्निषोवानुष्ठानादुशरणस्य warfaw arama नलोपे निमित्तभावादटेव न नेमित्तिक्तानुष्ठानं श्रपि तु न्वाहिताग्निनाशप्रायित्तमेव अत्र॒ च पत्ये उषु ` तागन्यभावमावरणान्यधात्व डइाक्तोद्धप्रसक्षः सिहान्ते तदपवादात्‌ सङ्ग तिः। < । ४।६।

॥ धारणे “saa धार्यो गतथिय श्राहवनोय" इनि खतं तत्र गतयोत्वं wart अनन्यथा व्याख्य।तमपि aaca प्राप्तरोत्वमिति व्याख्यातं । तदिद यद्रा afafana श्राषवनोयधारण क्रतेऽग्नशोत- काले म setae तदुत्पच्यधं ज्योतिसनोषटिः कत्तव्या न वेति चिन्तायां निमित्तसंस्कायोः स्वात्‌ AA! नच धारणे छते ततप्रयोगोपयोगुदरहरण भावाद करणं श्रनुहुनस्य धार शायोगेन ततः-

LIST OF BOOKS FOR SALE

AT THE LIBRARY OF THE

ASIATIC SOCIETY OF BENGAL

No. 1, PARK STREET, CALCUTTA,

AND OBTAINABLE FROM

The Society's Agents—

Mr. BERNARD QUARITCH, II, Grafton Street, New Bond Street, London, W.

AND Mr. OTTO HARRASSOWITZ, BOOKSELLER, 2८70872, Germany

See (ee

Complete copies of those works marked with an asterisk* cannot be supplied—some copies of those works marked with an asterisk* cannot be supplied—some

of the Fasctculi being out af stock the Fasctculs being out af stock.

BIBLIOTHECA INDICA.

Sanskrit 1:

Advaitachint& Kaustubha, Fasc. 1-3 @ /10/ each

Aitaréya Brihmana, Vol. I, Fasc. 1-5; Vol. II, Fasc. 1-5 ; Vol. III Fasc. 1-5, ‘Vol. IV., Fasc. 1-8 @ /10/ each =... ae

Aitareyalocana sve ध ee ive

Amarakosha, Fasc. I: .

*Anu Bhashya, Fasc. 2-5 @ /10/ each

Anumana Didhiti Prasarini, Fasc. I, @ ;

Astas&hasrik& PrajnapSramit&, Fasc. 1-6 @ /10/ each ms

Atmatattvaviveka, Fasc. I ए i

Acavaidyaka, Fasc. 1-5 @ /10/

Avadina Kalpalat&, (Sans. and Tibetan) Vol. I, Fasc. 1-9. Vol. II Fasc. 1-9 @ 1/ ea र

B&lam Bhatti, Vol. I, Fasc. 1-2, Vol. II, Fase. 1, @ /10/ each is

Baudh&yana Srauta Siitra, Fasc. 1-3:; Vol. II. Fasc. 1-4 @ /10/ each...

Bh&tta Dipiks, Vol. I, Fasc. 1-6 ; Vol. II, Fasc. I, @ /10/ each ats

Bauddhastotrasangraha- ` ... ee ‘nd

Brhaddevat&, Fasc. 1-4 @ /10/ each .. 4 न $

Brhaddharma Pur&na, Fasc. 1-6 @ /10/ each ७

Bodhicary&vat&ra of C&ntideva, Fasc. 1-5 @ /10, each

Cri Cantinatha Charita, Fasc. 1-3 ६ + (व

Catadisani, Fasc. 1-2 @ /10/ each ` , $ eis Catalogue of Sanskrit Books and MSS., Fase. 1-4 @ 2/ *Catapatha Br&hmana, Vol. I, Fasc. 1-7 ; Vol. II, Fasc. 1-5, Vol. ITI Fasc. 1-7 ; Vol. V, Fasc. 1-4 @ /10/ eac Ditto Vol. VI, Fase. 1-3 @ 1/4/ ५ Ditto Vol. VII, Fase. 1-§ @ /10/ Catasahasrik&-prajnapSramit&, Part I, Fasc. 1-16 @ /10/ each *Caturvarga Chintamani + Vol. II, Fasc. 1-25; Vol. III, Part I, Fasc. 1-18, Part II, Fase. 1-10 ; Vol. IV, Fasc. 1-6 @ /10/ each Ditto Vol. IV, Fase. 7-8, @ 1/4/each _.... su Ditto ५ Vol. IV, Fasc. 9-10 @ /10/ a ene Clokavartika, (English), Fasc. 1-7 @ 1/4}

*Crauta Siittra of C&nkhayana, Vol. I, Fasc. 1-7; Vol, II, Fase. 1-43.

Vol. ITI, Fase. 1-4 ; Vol. 4, Fase. 1 @ /10/ eac ri Bb&shyam, Fasc. 1-3 @ /10/ eac

= च ` ~ ¢

क चछ

| न

a COM =+ €+ €+ $ ह ~> ~$ ^, 09 WOWONDN

_ भ (क © €+» Ww

Ge ©

शन्ते e +O fm bd

oe

NH ००० ०००

omg

NA Oh ONDHHA OF

ont 2 ©

[21

Dana KriyS Kaumudi, Fasc. 1-2 @ /10/ व्यती =. क Gadahara Paddhati K&lasara, Vol. I, Fasc. 1-7 @ /10/ each

Ditto Acarasdra, Vol. 11, Fasc. 1-4 9 Gobhiliya Grhya Siitra, Vol. I, @ /10/ each

Ditto Vol. II, Fasc. 1-2 @ 1/4/ each

Ditto ` (Appendix) Gobhila Parsista

Ditto Grihya Sangraha ce Haralata

1 Fas. ro... veka, Fasc. 1-7 @ /10/ each K&tantra, Fasc. 1-6 @ /12/ each

Kath& Sarit SSgara, (English) Fasc. 1-14 @ 1/4/ each a an

Kurma Purana, Fasc. 1-9 @ /10/ each

Kiranavali, Fase. 1, @ /10/ <a

Madana P&rij&ta, Fasc. 1-11 @ /10/ each

Mah&-bbadsya-pradipodyota, Vol. I, Fasc. 1-9; Vol. II, Fase. 1-12; Vol. III, Fase. 1-10 @ /10/ each ...

Ditto Vol. IV,.Fasc. 1-2 @1/q4each... eae Manutik&S Sangraha, Fasc. 1-3 @ /10/ each ; is M&rkandeya Purana, (English) Fase. 1-9 @ 1/- each oF *Mimams& Darcana, Fasc. 10-19 @ /10/ each ie

Mugdhahodha Vyakarana, Fasc. 1-2, @ /10/ each

Nirukta, (2nd edition) Vol. I, Fasc. 1, @ Rs. 1-4

Ny&yavartika, Fasc. 2-6 @ /10/ each

Nity&chrapaddhati, Fasc. 1-7 @ /10/ each

Nity&c&rapradipa, Vol. I, Fasc. 1-8, Vol. HI, Fasc. 1-3 @ /10/ cach Rs NySyabindutik&, Fasc. 1 @ /10/ each

“Ny&ya Kusum&njali Prakarana, Vol. II, Fasc. 1-4 @ /10/ each 3 Nyayasarah re Padumiwati, Fasc. 1-6 @ 2/each_... ५ sins Prakrita-Paingalam, Fasc. 1-7 @ /10/ each 53s , ०9६

Prakrta Laksanam, Fasc. 1 @ /1/8 each

Paracara Smrti, Vol. I, Fasc. 1-8, Vol. II, Fasc. 1-6; Vol. III, Fasc , 1-6 @ /10/ each ‘

Paracara, Institutes of (English) @ 1/- each

Pariksamukha Sutram

Prabandhacint&mani (English) Fasc. 1-3 @ 1/4/ each ८ $ Rasarnavam, Fasc. 1-3 aie cae Ravisiddhanta Manjari, Fasc. 1 ces ५५३ Saddarsana-Samuccaya, Fasc. 1-2 @ /10/ each ... sea Jas Samaraicca Kaha, Fasc. 1-4, @ /10/ each ‘ie wae ०७५ Sankhya Sitra Vrtti, Fasc. 1-4 @ /10/ each aah es Ditto (English) Fasc. 1-3 @ 1/- ae se Six Buddhist Nyaya Tracts os mer awe

Sraddha Kriy& Kaumudi, Fasc. 1-6 @ /10/ each

Sucruta Samhit&, (Eng.) Fasc. 1 @ 1/- eac

Suddhi Kaumudi, Fasc. 1-4 @ /10/ each

Sundaranandam Kavyam ...

Suryya Suddhanta, Fasc. 1-2 @ 1-4 each

Syainika Sastra

*Taittreya Brahmana, Fasc. 11-25 @ /10/ each

*Taittlriya Samhit&, Fasc. 27-45 @ /10/ each

*T&udya Brahmana, Fasc. 10-19 @ /10/ each

Tantr V&rtika (English) Fasc. 1-10 @ /1/4

Tattva Cintamani, Vol. I, Fasc. 1-9; Vol. II. Fase. 1-10; Vol. III Fasc. 1-2 ; Vol. IV, Fasc. 1 ; Vol. V. Fasc. 1-5 ; Part IV, Vol, II Fasc. 1-12 @ /10/ each

Tattva Cintamani Didhiti Vivriti, Vol. I, Fasc. 1-4; Vol. II, Fase. 1, @ /10/ each ;

Tattva Cintamani Didhiti Prakas, Easc. 1-4, @ /10/ each

omg

AoO~ nv Down

= +> {उ # *= © ©+ ८० ~ ^~

Ome

NAO BN + {9 HH OWNK = OWW =m DD

=

=

+

के ने त कन्व ON ह (+ (७ ने १५ x

>

[ion] 06 05 AP A © © CNN QA

10

Opp AO ०5 0 00

nN

( 3)

Tattv&rthddhigama Sutram, Fasc. 1-3 @ /10/ Tirthaeintamoni, Fasc. 1-3, @ /10/ each © uss ssi bos Trik&nda-Mandanam, Fasc, 1-5 @ /10/ ee ९ or Tul’si Satsai, Fasc. 1-5 @ /10/ ae *U pamita-bhava--prapafica-kath&, Fasc. 1-2, 2-13 @ /10/ each Uvasagadas&o, (Text and English) Fasc. 1-6 @ 1/- Vallla Carita, Fasc. I @ /10/ oes Varsa Kriy& Kaumudi, Fasc. 1-6 @ /10/ *Vayu Pur&na. Vol. I, Fasc. 3-6; Vol. II. Fasc. 1-7 ; @ /10/ each Vidh&na P&rijata, Fasc. 1-8; Vol. II. Fasc. 1 @ ;10

Ditio Vol. II. Fase. 2-4, @ 1/4 ‘ Vivadaratnakara, Fasc. 1-7 @ /10/ each Vrhat Svayambha& Purfna, Fasc. 1-6 @/ 10/ Yogas&stra, Fasc. 1-3 :

Tibetan Sertes. Amarakosah es

2 Bauddhastotrasangraha, Vol. I 2 A Lower Ladakhi version of Kesarsaga, Fasc. 1-4, @ 1/- each 4 Nyayabindu Dharmakirti, Fase. 1 ४ I Pag-Sam S’hi Tin, Fasc. 1-4 @ 1/- each 4 Rtogs brjod dpag Akhri 518 (Tib. & Sans. Avad&ha Kalpalata) Vol. I,

Fasc. 1-9; Vol. II. Fasc. 1-9 @ 1/- each 18 Shet-Phyin, Vol. I, Fasc. 1-5; Vol. II, Fasc. 1-33 Vol. III, Fasc. 1-6 @t/each ... sl re ४ Ag ... 14 Arabic and Persian Series.

Al-Muqaddasi (English) Vol. I, Fasc. 1-4 @ 1/-... ve ५4. 9 Ain-i-Akbari, Fasc. 1-22 @ 1/8/ each ४ att 3; Ditto (English) Vol. I, Fasc. 1-7, Vul. II, Fasc. 1-5, Vol. III,

Fasc. 1-5, Index to Vol. II, @ 2-each eas .,, 36 AkbarnSmah, with Index, Fasc. 1-37 @ 1/8/ each eve ०० 35 Akbarn3mah English Vol. I, F 1-8; Vol. II, Fasc. 1-7: Vol. III,

Fasc. 1-2, @ 1/4/ each ... $ ee ee 21 Arabic Bibliography, by Dr. A Sprenger @ /10/ oa ao Conquest of Syria, Fase. 1-9 @ /10/ each ahs ab, 5

logue of Arabic Books and Manuscripts 122 @ 1/- each 2 Catalogue of Persia Books and Manuscripis in the Library of the Asiatic

Society of Bengal, Fasc. 1-3 @ 1/- each Rs. 3 Dictionary of Arabic Technical Terms, and Appendix Fasc. 1-21 @ 1/8/

each .,, 31 Faras Nama, Fasc. 2 Sad aus swe 2 Farnang-i-Rashidi, Fasc. 1-14 @ 1 /8/ each ,,, 21

Fihrist-1-Tusi, or Tusy’s list of Shy’ah Books, Fasc. 1-4 @ 1/- each 4 Hadigatu’L. Hagqiqat, (Text & Eng.) ... 3 History of Gu airy a | Haft Asman, History of the Persian Masnawi, Fasc. 1 @ /12/ each 0 History of. the Caliph s, (English) Fase. 1-6 @ 1/4/ each ae | Iq&lnamah-i-Jab&ngiri, Fasc. 1-8 @ /10/ each sei ete eae | Issbah, with Supplement, 51 Fasc. @ 1/- each... i ०० 51 Ma’ssir-i-Rahimi, Part I, Fasc. 1-2 @ 2 each * re we $ Massir-ul-Umara, Vol. I, Fasc. 1-9; Vol II, Fasc. 1.9; Vol. III, 1.10; Index to Vol. I. Fasc, 10-11 ; Index to Vol. II. Fase 10-12 ; Index to Vol. III, Fase. 11-12 @/1/each ... 35 Ditto (Eng.) Vol. I, Fasc. 1-2, @ 1/4/ each 2 * The other Fasciculi of these works are out of stock, and complete copies nnot be supplied

Ww Win Aw © A Qu = mm my

COR MNO ० © © © ०

md

0०2 ©

( 4 )

काढा ’L-Ilali ’L-Mu’Dila, Fasc. 1-2 334 a st 22 0 Muntakhahu-t-Tawarikh, Fasc. 1-15 @ 10/ each ॥ we, 39 6 Ditto (English), Vol. I, Fase. 1-7; Vol. II, Fase 1-5

8 Indexes ; Vol. III; Fasc. 1 @ 1/- each ... 16 °

Muntakhabu-l-Lucab, Fasc. 1-19 @ /10/ each a ब 6 14 Ditto Part 3, Fasc. 1-2 @ 1/- each on w= 2 ` O Nukhbatu-l-Fikr, Fase. 1 0 10 Nizimi’s Khiradnamah-i-Iskandari, Fasc. 1-2 @ /12 each I 8 ` oO

Persian and Turki Divans of Lata Khan, Khan Khanan __.... Qawaninu ’s-Sayyad of Khuda Yar Khan Abbasi, edited in the original

Persian with English notes by Lieut-Col D. C. Phillott 5 0 Riy&zu-s-Sal&gin, Fasc. 1-5 @/10/ each 5 2 Ditto (English) Fasc. 1-5 @ 1/ 5 0 Tadhkira-i-Khushnavisan ... I 0 Tabaqu&t-i--N&siri, (English), Fasc. 1-14 @ 1/- each 14 0 Ditto Index I 0 Tarikh-i-Firuz Sh&hi of Ziy&u-d-dim Barni Fasc. 1-7 @ /10/ each 4 6 Tarikb-i-Firuzsh&hi, of Shams-i-Sir&i Aif, Fasc. 1-6 @ /10/ each 3 12 Ten Ancient Arabic Poems, Fasc. 1-2 @ 1/8/ each ae 3 0 The Mabani ’L Lughat : A Grammar of the Turki Language in Persian ... 0 8 Tuzuk-i-Jahangiri, (Eng.) Fasc. @ 1/ ao, । 0 ` Wis-o-R&min, Fasc. 1 5 @ /10/ each as ~ 2 Zafarnamah, Vol. I, Fasc. 1-9, Vol. II, Fasc. 1-8 @ /10/ each ... IO 10

ASIATIC SOCIETIES PUBLICATIONS

1, ASIATIC RESEARCHES. Vols. XIX and XX @ 10/ each ००» 20 9 2. PROCEEDINGS of the Asiatic Society from 1875 to 1904 @ /8/ per No 3. JOURNAL of the Asiatic Society for 1875 (8), 1871 (7), 1872 (8), 1873 (8), 1874 (8) 1875 (7), 1876 (7) 1877 (8), 1878 (8), 1879 (7), 1880 (8 , 1881 (7), 1882 (6), 1883 (5), 1884 (6), 1885 (6), 1886 (8), 1887 (7), 1888 (7), 1889 (10), 1890 (11), 1891 (7), 1892 (8), 1893 (11), 1894 (8), 1895 (7), 1896 (8', 1897 (8), 1898 (8), 1899 (8), 1900 (7), 1901 (7), 1902 (9), 1903 (8), 1904 116}, @ 1/8 per No. to Members and 2/- per No. to Non-Members N. B.—The figures enclosed in brakets give the number of Nos. in each Volume 4. Journal and Proceedin gS N. S., 1905, to date, (Nos. 1-4 of 9905 are out of stock), @ per No. to Members and Rs. 2 per No. to Non-Members, Memoirs, 1905, to date. Price varies from namber to number.

5. Discount of 25% to members. 6. Centenary Review of the Researches of the Society from 1784-1883 3 ०. 7. Catalogue of the Library of the Asiatic Society, Bengal, 1910 0 8. Moore and Hewitson’s Descriptions of New Indian Lepidoptera, Parts I-III, with 8 coloured P Lies, 4 to. @ 6/ each 0 9. Kacmiracabdamrta, Parts I and II @ 1/8/ =. 0 10. Persian Translation of Haji Baba of Ispahan, by Haji Shaikh Ahmad- i-Kirmasi, and edited with notes by Major D.C. Phillott .. fo 0 Notices of Sanskrit Manuscripts, Fasc. 1-35 @ 1/ each oe 35 0

Nepalese Buddhist Sanskrit Literature, by Dr. २, L. Mitra coe § 0 N. B.—All Cheques, Money Orders, &c., must be made payable to the ‘Treasurer, Asiatic Society,” only, 31-10-11

Books are supplied by V. P, P.